Eglwys Ganoloesol ydy Eglwys y Santes Fair (neu Eglwys Fair) a leolir ar lan ddeheuol Llyn Mwyngil (neu 'Talyllyn'), yng Nghymuned Llanfihangel-y-Pennant (cyfeirnod OS: SH7106209407). Mae un o'i ffenestri, y fedyddfaen, y gangell a chanol yr eglwys o ganrif 12, gyda'r rhan fwyaf o weddill adeiledd yr eglwys (yr ochr ddwyreiniol) wedi'u codi ychydig wedyn. Mae'r eglwys wedi'i chynllunio'n debyg iawn i eglwys gyfagos arall, sef Eglwys Sant Mihangel a leolir yng nghanol pentref bychan Llanfihangel-y-Pennant. Oherwydd ei nodweddion hynafol, fe'i chofrestrwyd gan Cadw ar 17 Mehefin 1966 (rhif cofrestriad 4762) yn Gradd II*.[1] Mae'n boib fod rhai o'r waliau wedi'u codi yng nghanrif 6 neu 7.
 | |
| Math | eglwys  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Llanfihangel-y-Pennant |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 85.4 metr |
| Cyfesurynnau | 52.667°N 3.90813°W |
 | |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd II* |
| Cysegrwyd i | y Forwyn Fair |
| Manylion | |
| Eglwys y Santes Fair | |
|---|---|
 | |
| Lleoliad | Abergynolwyn, Tywyn, Gwynedd |
| Gwlad | Cymru |
| Cristnogaeth | Yr Eglwys yng Nghymru |
| Hanes | |
| Hen enw | Llanfihangel |
| Cysegrwyd i | Y Forwyn Fair |
| Pensaerniaeth | |
| Dynodiad (etifeddiaeth) | Gradd II* |
| Dynodiad | 17 Mehefin 1966 |
| Pensaerniaeth | Eglwys |
| Cwbwlhawyd | Canrif 12 |
| Manylion | |
| Defnydd | Carreg, trawstiau derw a tho llechen |
Mae'r fynwent yn gromliniog (neu'n ofal) sy'n awgrymu fod yma eglwys llawer hŷn na chanrif 12, ac o bosib yn tarddu'n ôl i'r Eglwys Geltaidd a chyn hynny. Adnewyddwyd yr eglwys ungellog hon gryn dipyn yn 1876, pan ddymchwelwyd y galeri, ond ar y cyfan cadwyd y rhan fwyaf o'r nodweddion canolesol. Gwnaed y gloch yn 1583.[2]
Ychydig yn nes at ochr y llyn, yr ochr arall i'r gwesty, saif y Rheithordy, a godwyd yn y 1800au. Dywedir i'r prif ddrws a'r gat neu'r porth gael eu gosod ar y rhan uchaf o'r bryncyn (nid ochr y llyn) er mwyn i'r eglwyswyr fod yn sych pan fo'r llyn yn gorlifo.[3]
Gofebion
Yn wal y dwyrain ceir ffenestr liw sy'n darlunio dameg y Samariad Trugarog; cofier fod y dref agosaf gryn bellter o'r llecyn anghysbell hwn. Ceir nifer o gofebau ar y waliau gan gynnwys rhai i: William Wynn Kirkby, m.1864 yn Ne Cymru Newydd, Sarah Kirkby o Maes-y-neuadd, m.1877, Mary Jones, Ty'n-cornel, clochydd m.1924, croes efydd ar lechen i gofio am John Jones, Maes-y-pandy, m.1918 a fu farw ar linell y Siegfriedstellung yn yr Almaen yn y Rhyfel Byd Cyntaf a llechen i gofio am Owen Owen, Ty'n-cornel. m.1851 ar long y 'Bathurst' ac Ann Owen, m.1828; ceir hefyd lechen i gofio am Humphrey Owen, Dolfaenog, m.1852.
Gweler hefyd
- Llangasty Tal-y-llyn, cymuned ym Mhowys
- Rheilffordd Talyllyn
Cyfeiriadau
Oriel
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
