Gweithredu naturiol a bwriadus i gynyddu maint (ac yn aml amrywiaeth a hyfywder) coedwig sydd ar drai. From Wikipedia, the free encyclopedia
Plannu coed gyda'r nod o sefydlu coedwig yw ailgoedwigo neu ailfforestu[1][2] neu goedwigo. Mewn achosion lle na fu coedwig erioed (ar raddfa ddynol) neu lle na fu un ers amser maith, rydym yn sôn am goedwigo (Saesneg: "afforestate").[3] Nid yw adfywio coedwigoedd digymell yn cael ei ystyried yn ailgoedwigo.
 | |
| Math | silviculture, Cadwraeth  |
|---|---|
| Y gwrthwyneb | datgoedwigo |
| Rhagflaenwyd gan | datgoedwigo |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Coedwigaeth yw'r astudiaeth a'r arfer o reoli planhigfeydd fel adnoddau naturiol adnewyddadwy; mae'n perthyn yn agos i goedwigaeth. Mae ailgoedwigo yn cael ei ysgogi'n gyffredinol gan yr economi, yr angen am bren neu'r awydd i adfer y dirwedd ac, yn fwy diweddar, gan gapasiti amsugno carbon (CO₂) gan goedwigoedd. Un o swyddogaethau pwysig ailgoedwigo coedwigoedd fu gwarchod basnau dalgylch y cronfeydd dŵr er mwyn osgoi eu clogio'n gyflym oherwydd dyfodiad pridd a gynhyrchir gan erydiad.
Yn ól Partneriaethau Natur Lleol Cymru, ceir "10 rheol aur" ar gyfer plannu coed wrth ailgoedwigo.[4]
Mewn achos plannu mewn gwlad ddatblygiedig gall ‘talu’ hefyd olygu roi rhywbeth i’r gymuned – cyfle i ddysgu am fyd natur, blino’r plant, neu ardal heddychlon i ddal eich anadl. Trwy hwyluso’r cyfleoedd hyn cymaint â phosibl rydyn ni’n gwella ein coetir.
Rhaid i'r ailboblogi gymryd i ystyriaeth hinsawdd yr ardal sydd i'w hailboblogi, yn enwedig y natur a maint y glaw, y tymheredd a'r gwyntoedd. Rhaid ystyried hefyd agweddau megis y math o bridd, yr adwaith asid neu sylfaenol sy'n cyflyru'r rhywogaethau o blanhigion y gellir eu mewnblannu.
Mewn ardaloedd gweddol sych neu lled-gras (semi-arid), neu gyda thymhorau cyferbyniol (hafau sych), os yw'r coed yn cael eu plannu'n rhy drwchus a gyda thyfiant cyflym (poplys, ewcalyptws er enghraifft), yn eu cyfnod twf cyntaf gall y tyfiant gyfyngu'n rhannol ar lifogydd ac erydiad, ond bydd hefyd yn defnyddio ac yn anweddu llawer iawn o ddŵr gan amddifadu cyrsiau dŵr rhan o'r dŵr er bod y coed hefyd yn storio dŵr diolch i'w gwreiddiau.
Mae ailgoedwigo a gofal coedwigoedd yn gyffredinol wedi bod yn arfer hen iawn. Arferai'r Swmeriaid ond torri coedwigoedd cedrwydd yn y tymor mwyaf addas ar gyfer y coed (gaeaf) yn unig. Yn hen oes Tsieina hefyd, yn ystod llinach Han, cymerwyd gofal o goedwigaeth. Yn y canol oesoedd, roedd angen hawlenni i hela yn y goedwig a oedd dan reolaeth uchelwyr a brenhinoedd. Fodd bynnag, cwynodd y Brenin Alfonso X o Castile yn ysgrifenedig am sefyllfa ddrwg y coedwigoedd yn ei deyrnas. Yn yr 16g, gweithredwyd arferion coedwigaeth yn eang yn Ewrop (wladwriaethau'r Almaen) a Japan.[5] Yn nodweddiadol, rhannwyd y goedwig yn adrannau penodol a'i mapio, cynlluniwyd echdynnu pren o ran adfywio.
Yn Lloegr hyrwyddwyd yr arferiad o sefydlu planhigfeydd coed gan John Evelyn; Yn Ffrainc , plannodd gweinidog Louis XIV, Jean-Baptiste Colbert goed derw yn Tronçais ar gyfer dyfodol llongau pren llynges Ffrainc a gynlluniwyd ar gyfer canol y 19g, ond fel y sylwodd Fernand Braudel Colbert ddwy ganrif yn ddiweddarach, roedd wedi darparu popeth ac eithrio'r injan stêm.[6] Sefydlwyd ysgolion coedwigaeth o 1825; y rhan fwyaf yn yr Almaen a Ffrainc.
Cafodd cyfreithiau coedwigaeth yng Ngorllewin Ewrop eu deddfu eisoes yn ystod yr 20g mewn ymateb i bolisïau cadwraeth a’r cynnydd yng ngallu technolegol cwmnïau pren.
Ceir hanes o ailgoedwigo bwriadus yng Nghymru sy'n estyn nól i gefnogi llueodd arfog Prydain a'r Llynges Frenhinol. Yn sgil y Rhyfel Byd Cyntaf planwyd coewigoedd er mwyn cefnogi'r ymgyrch filwrol esgorodd hyn ar y Gomisiwn Coedwigaeth Cymru. Bu hefyd gwrthwynebiad i'r ailgoedwigo yma gan iddo amddifadu ffermwyr o dir amaethyddol. Cafwyd hefyd gwrthwynebiad moesol a chenedlaethol a welir mewn cerddi.
Cyflawniadau
.jpg)
Cyhoeddodd Fforwm Economaidd y Byd 2020, a gynhaliwyd yn Davos, greu’r Ymgyrch Triliwn Coed, sef menter sy’n anelu at blannu 1 triliwn o goed ledled y byd. Gall y gweithredu fod â manteision amgylcheddol a chymdeithasol mawr ond mae angen ei deilwra i amodau lleol.[10]
Mae’r strategaeth adfer tirwedd coedwigoedd yn ceisio ailsefydlu tirweddau ac atgyweirio ardaloedd ymylol a diraddiedig er mwyn cynhyrchu tirweddau coedwig cynhyrchiol sy’n wydn ac yn hirdymor. Ei nod yw gwarantu bod swyddogaethau ecolegol a defnydd tir amrywiol yn cael eu hadfer, eu diogelu a'u cadw dros amser.[11]
Yn Tsieina, mae rhaglenni ailblannu helaeth wedi bodoli ers y 1970au, sydd wedi cael llwyddiant cyffredinol. Mae gorchudd y goedwig wedi cynyddu o 12% o arwynebedd tir Tsieina i 16%.[12] Fodd bynnag, prin fu llwyddiant rhaglenni penodol. Bwriedir i "Wal Werdd Tsieina", ymgais i gyfyngu ar ehangiad Anialwch Gobi, fod yn 2,800 milltir (4,500 km) o hyd ac i'w gwblhau yn 2050.[13] Yn 2015 cyhoeddodd Tsieina gynllun i blannu 26 biliwn o goed erbyn y flwyddyn 2025; hynny yw, dwy goeden ar gyfer pob dinesydd Tsieineaidd y flwyddyn.[14] Ailgoedwigwyd Llwyfandir Loes.
Lansiwyd y Billion Tree Tsunami yn 2014 trwy blannu 10 biliwn o goed, gan lywodraeth daleithiol Khyber Pakhtunkhwa (KPK) ac Imran Khan, fel ymateb i her cynhesu byd-eang. Fe wnaeth Tswnami Billion Tree Pacistan adfer 350,000 hectar o goedwigoedd a thir dirywiedig i ragori ar ei hymrwymiad i Her Bonn.[15]
Yn 2018, datganodd prif weinidog Pacistan, Imran Khan, y bydd y wlad yn plannu 10 biliwn o goed yn y pum mlynedd nesaf.[16]
Mae gwledydd llai, sydd á maint a phoblogaeth tebycach i Gymru, hefyd wedi bod yn weithgar yn ailgoedwigo. Byddant yn aml yn cyfuno teimladau o wladgarwch a chyswllt hanesyddol gyda'r tir i'r ymdrech i ailgoedwigo gan estyn am deimlad o oes a gollwyd ac a ail-enir.
Sefydlwyd yr Armenia Tree Project ym 1994 i fynd i'r afael â phryderon amgylcheddol ac economaidd yn ymwneud â choedwigoedd Armenia sy'n prinhau. Ers ei sefydlu, mae'r sefydliad wedi plannu mwy na 6.5 miliwn o goed mewn cymunedau ledled Armenia.[17]
Cyn datgoedwigo Gwlad yr Iâ yn yr Oesoedd Canol, roedd tua 40% o'r tir yn goedwig.[18] Heddiw, mae'r wlad tua 2% yn goediog, gyda Gwasanaeth Coedwig Gwlad yr Iâ yn anelu at gynyddu'r gyfran honno i 10% trwy ailgoedwigo ac aildyfiant naturiol.[19]
Ers 1948, cyflawnwyd prosiectau ailgoedwigo a choedwigo mawr yn Israel. Mae 240 miliwn o goed wedi'u plannu. Mae'r gyfradd atafaelu carbon yn y coedwigoedd hyn yn debyg i'r coedwigoedd tymherus Ewropeaidd.[20]
Cafodd Israel a dim ond un wlad arall ei dogfennu i gael cynnydd net mewn coedwigaeth yn y 2000au. Gellid priodoli'r math hwn o gynnydd i'r arferion cymdeithasol y mae Israel yn eu hymgorffori yn eu cymdeithas.[21] Mae hefyd wedi bod yn rhan ganolog o gennad y Jewish National Fund ers blynyddoedd. Ymysg yr enghreifftiau mwyaf llwyddiannus o ailgoedwigo neu coedwigo yw Coedwig Yatir ar gyrion anialwch y Negef, er bod trafodaeth ddiweddar wedi bod ar os yw plannu cymaint o goed ar dir mor fregus cystal syniad ag a dybiwyd yn wreiddiol.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
