Tyrmerig
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Blodyn parhaol sy'n perthyn i deulu'r Zingiberaceae (neu 'sinsir') ydy tyrmerig (hefyd twrmeric ac ati) (Lladin: Curcuma longa)[2] sy'n rhisomaidd, yn sbeis rhinweddol, bwytadwy.[3] Mae'n frodorol o India, ac mae angen tymheredd o rhwng 20 a 30 °C (68 and 86 °F) a chryn dipyn o law iddo dyfu ar ei orau.[4] Caiff y planhigyn ei gynhaeafu'n flynyddol er mwyn trawsblannu rhai o'u rhisomau ar gyfer y flwyddyn dilynol.
| Turmeric | |
|---|---|
_W_IMG_2440.jpg) | |
| Curcuma longa | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Plantae |
| Ddim wedi'i restru: | Angiosperms |
| Ddim wedi'i restru: | Monocots |
| Ddim wedi'i restru: | Commelinids |
| Urdd: | Zingiberales |
| Teulu: | Zingiberaceae |
| Genws: | Curcuma |
| Rhywogaeth: | C. longa |
| Enw deuenwol | |
| Curcuma longa L.[1] | |
| Cyfystyron | |
|
Curcurma domestica Valeton | |
Defnyddir tyrmerig i goginio, pan fo'n ffres; fel arall mae'n rhaid berwi'r rhisomau am 30-45 munud a'u sychu mewn popty cynnes,[5] ac yna cant eu malu mewn melin fechan yn bowdwr melyn-oren cryf. Defnyddir y powdwr mewn coginio Indiaidd, yn enwedig mewn cyri neu i lifo dillad neu roi lliw i fwstad. Mae tyrmerig yn cynnwys curcwmin, sy'n rhoi iddo ei flas chwerw a'i ogla cryf: ychydig yn boeth fel pupur ac arogl fel mwstad.
India yw'r prif wlad lle cynhyrchir tyrmerig,[6] a cheir sawl enw amdano drwy'r wlad.
Ar adegau cyfeirir at tyrmerig fel kasturi manjal neu'n syml manjal. Mae'r planhigyn wedi'i ddefnyddio fel sbeis i roi blas ar fwyd ers miloedd o flynyddoedd ac mae'n gonglfaen meddygaeth Siddha.[7] Credir mai i lifo dillad y defnyddiwyd ef yn gyntaf ac yna am ei rinweddau meddygol.[8]
Does neb gant-y-cant yn sicr am darddiad y gair Saesneg turmeric. Mae'n bosib mai gair gwneud Saesneg a Lladin ydyw, gyda'r arogl 'daearol' neu terra (terra merita) yn cywasgu.[9] Yn Saesneg, gellir ynganu'r gair gyda'r 'r' gyntaf, neu hebddo h.y. "tymeric", gan ddibynnu ar eich acen.
Mae enw'r genws, Curcuma, fodd bynnag, yn llawer hŷn ac o darddiad Arabaidd - defnyddir yr enw yma ar y sbeis yn Ffrangeg a rhai ieithoedd eraill.
Yn ôl 'Canolfan Cenedlaethol Meddygaeth Arall ac Amgen', "ychydig iawn o dystiolaeth bendant sydd i gadarnhau effeithiolrwydd y defnydd o dyrmerig i wella afiechydon, oherwydd prinder y gwaith ymchwil."[8] Ceir sawl ymchwil cyfredol i'w ddefnydd a'i effeithiolrwydd i drin cancr, ond crafu'r wyneb a wnaed hyd yma.[10]
Ceir peth ymchwil sy'n profi fod gan tyrmerig rinweddau gwrth-ffwng a gwrthfiotig, ond nid oherwydd y curcumin sydd ynddo.[11]
Ceir nifer o ymchwiliadau hefyd ynghylch ei effeithiolrwydd i drin neu wella afiechydon yn yr iau a'r galon, gwynegon (cricmala), sawl math o gancr a'r colon.[12] Mae'r ymchwil i'w ddefnydd i 'wella' Clefyd Alzheimer yn parhau ers blynyddoedd,[13] a chlefyd y siwgr,[14] a chlefydau eraill.[15][16]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
