Ceidwadwyr Cymreig

Y Ceidwadwyr Cymreig yw cangen ffederal y Blaid Geidwadol yng Nghymru. Yn etholiadau San Steffan, hi yw'r blaid wleidyddol ail-fwyaf poblogaidd yng Nghymru, ar ôl sicrhau'r gyfran ail fwyaf o'r bleidlais ym mhob etholiad cyffredinol ers 1931.^[4] Yn etholiadau Senedd Cymru, y Ceidwadwyr yw'r ail blaid fwyaf. Maen nhw'n dal 14 o'r 40 sedd Gymreig yn Senedd y DU, a 16 o'r 60 sedd yn y Senedd. Mae gan y blaid rheolaeth gyffredinol ar un awdurdod lleol, Cyngor Sir Fynwy.

Ceidwadwyr Cymreig Welsh Conservatives
Arweinydd Grwp Ceidwadol Cymreig	Andrew R. T. Davies[1]
Llywydd	Arglwydd Davies o Gŵyr
Sefydlwyd	1921
Pencadlys	Uned 5 Tŷ Rhymney Parc Ty Glas Llanisien Caerdydd CF14 5DU
Rhestr o idiolegau	Ceidwadaeth[2] Undodiaeth Brydeinig Rhyddfrydiaeth Economaidd[2]
Sbectrwm gwleidyddol	Canol-dde
Partner rhyngwladol	Undeb y Democratiaid Rhyngwladol
Cysylltiadau Ewropeaidd	Cynghrair y Ceidwadwyr a Diwygwyr yn Ewrop
Cysylltiad Senedd y DU	Y Blaid Geidwadol (DU)
Lliw	Glas
Senedd Cymru	16 / 60
Tŷ'r Cyffredin (Seddi Cymru)	14 / 40
Llywodrath leol[3]	166 / 1,253
Gwefan
ceidwadwyr.cymru/cy

Hanes

Ffurfiwyd Ceidwadwyr Cymru (fel Cyngor Ceidwadol ac Unoliaethol Cymru a Sir Fynwy) ym 1921 trwy uno'r tair Cymdeithas Plwyfol Gymreig bresennol yn Undeb Cenedlaethol y Blaid.^[5] Am lawer o'u hanes roeddent yn cael eu dominyddu gan y blaid yn Lloegr. Ar ôl i'r Cynulliad gael ei sefydlu ym 1999, yr oedd eu haelodau yn gwrthwynebu y blaid yn Lloegr, gwnaethant addasu i ddod yn fwy o blaid Cymraeg.

Dangosodd eu harweinydd cyntaf, cyn Weinidog Swyddfa Cymru, Rod Richards, arddull gynhenid o wleidyddiaeth yn erbyn y llywodraeth Lafur. Ymddiswyddodd Richards wedi hynny yn fuan ar ôl i'r Cynulliad ymsefydlu mewn ymateb i honiadau o ymosodiad, y cafodd ei glirio ohono yn ddiweddarach.

Yna daeth Nicholas Bourne, athro cyfraith a chyn arweinydd yr ymgyrch Na yn refferendwm Cynulliad Cymru, yn arweinydd mewn etholiad a oedd yn ddiwrthwynebiad. Rhwng 1999 a 2007 arhosodd y blaid yn gadarn yn yr wrthblaid yng Nghymru, yn hytrach na ffurfio cynghrair â phleidiau gwleidyddol eraill. Newidiodd hyn yn 2007 pan gymerodd Ceidwadwyr Cymru ran fer mewn trafodaethau clymblaid ar ôl etholiad ansicr 2007 ar "glymblaid enfys" gyda Democratiaid Rhyddfrydol Cymru a Phlaid Cymru a fethodd ar ôl i'r Democratiaid Rhyddfrydol gefnu. Gwrthododd Plaid Cymru ei hun allan o gael clymblaid gyda'r Ceidwadwyr ar sail ideolegol. Yn y pen draw, ffurfiodd Plaid Cymru a Llafur y llywodraeth o dan delerau eu cytundeb Cymru'n Un.^[6] O ganlyniad i'r cytundeb, daeth y Ceidwadwyr, yr wrthblaid fwyaf, yn Wrthblaid Swyddogol yng Nghynulliad Cymru.

Yn etholiadau Cynulliad Cymru yn 2011 a oedd yn llwyddiannus yn bennaf, collodd Arweinydd Ceidwadol Cymru, Nicholas Bourne (2000–2011), ei sedd rhestr ranbarthol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru. Ef oedd yr arweinwyr gwleidyddol hiraf a wasanaethodd hiraf yng Nghynulliad Cymru.

Yna daeth Aelod Cynulliad Preseli Penfro Paul Paul Davies yn Arweinydd Dros Dro tra cynhaliwyd etholiad. Yna yn yr ornest hynny roedd Andrew RT Davies (Canol De Cymru) yn erbyn Nick Ramsay (Sir Fynwy). Enillodd Andrew RT Davies gyda thua 53.1 y cant o'r bleidlais. Hefyd ar ôl etholiad Cynulliad Cymru 2011 cafodd David Melding (Canol De Cymru) ei ddewis i fod yn Ddirprwy Lywydd Cynulliad Cymru, y tro cyntaf i Geidwadwr ddal y swydd hon.

Perfformiad etholiadol

Etholiadau lleol

Ceidwadwyr Cymru yn ôl rheolaeth ward a chyngor ar ôl etholiadau lleol 2017

Blwyddyn	Pleidleisiau	%	+/-	Rheolaeth gyffredinol ar Gynghorau	+/-	Seddi	+/-
1993	84,909	12.5%	?	0	?	32	? ?
1995	75,448	8.1%	4.4%	0		42	10
1999	99,565	10.1%	2.0%	0		75	33
2004	99,991	11.0%	0.9%	1	1	107	32
2008	148,708	15.6%	4.6%	2	2	165	19
2012 *	108,365	12.8%	2.8%	0	2	105	66
2017	182,520	18.8%	6.3%	1	1	184	79

* Nid yw ffigurau 2012 yn cynnwys Ynys Môn a etholwyd yn 2013 er bod y newid mewn seddi a phleidleisiau a ddangosir yn gymhariaeth uniongyrchol rhwng ffigurau 2008 a 2012 yn y 21 cyngor a etholwyd. Mae ffigurau 2017 yn seiliedig ar newidiadau o etholiadau 2012 a 2013.

Etholiadau Cynulliad Cymru/ Senedd Cymru

Etholiad	Etholaeth			Rhabarth			Cyfanswm y seddi	+/–	Llywodraeth
	Pleidleisiau	%	Seddi	Pleidleisiau	%	Seddi
1999	162,133	15.8	1 / 40	168,206	16.5	8 / 20	9 / 60		Gwrthblaid
2003	169,832	19.9	1 / 40	162,725	19.2	10 / 20	11 / 60	2	Gwrthblaid
2007	218,730	22.4	5 / 40	209,153	21.4	7 / 20	12 / 60	1	Gwrthblaid
2011	237,388	25.0	6 / 40	213,773	22.5	8 / 20	14 / 60	2	Gwrthblaid
2016	215,597	21.1	6 / 40	190,846	18.8	5 / 20	11 / 60	3	Gwrthblaid
2021	289,802	26.1	8 / 40	278,560	25.1	8 / 20	16 / 60	5	Gwrthblaid

Etholiadau cyffredinol y DU

Perfformiad Ceidwadwyr Cymru yn etholiad cyffredinol 2019

Blwyddyn	Cyfran y pleidleisiau	Seddi
1922	21.4%	6 / 36
1923	21.0%	4 / 36
1924	28.3%	9 / 36
1929	21.9%	1 / 36
1931	22.1%	6 / 36
1935	23.3%	6 / 36
1945	16.5%	3 / 36
1950	21%	3 / 36
1951	27.6%	5 / 36
1955	26.7%	5 / 36
1959	29.6%	6 / 36
1964	27.6%	6 / 36
1966	27.0%	3 / 36
1970	27.7%	7 / 36
1974 (Chwef)	25.9%	8 / 36
1974 (Hydref)	23.9%	8 / 36
1979	32.2%	11 / 36
1983	31.0%	14 / 38
1987	29.5%	8 / 38
1992	28.6%	6 / 38
1997	19.6%	0 / 40
2001	21.0%	0 / 40
2005	21.4%	3 / 40
2010	26.1%	8 / 40
2015	27.2%	11 / 40
2017	33.6%	8 / 40
2019	36.1%	14 / 40

Cyfeiriadau

1. Williams, James (24 Ionawr 2021). "Andrew RT Davies returns as Welsh Conservatives leader". BBC News. Cyrchwyd 24 Ionawr 2021.
2. Nordsieck, Wolfram (2016). "Wales/UK". Parties and Elections in Europe. Cyrchwyd 7 Hydref 2018.
3. "Open Council Data UK - compositions councillors parties wards elections". www.opencouncildata.co.uk. Cyrchwyd 2019-10-24.
4. Jones, B, Welsh Elections 1885 – 1997(1999), Lolfa
5. Melding, D, Have We Been Anti-Welsh? The Conservative Party and the Welsh Nation (2005), Cymdeithas Y Kymberiaid
6. "Labour agrees historic coalition". BBC News. 6 Gorffennaf 2007. Cyrchwyd 20 December 2011.