From Wikipedia, the free encyclopedia
Amman yw prifddinas a dinas fwyaf Gwlad Iorddonen. Hi hefyd yw'r ddinas fwyaf boblog, a chanolfan economaidd, gwleidyddol a diwylliannol y wlad. Lleolir Amman i'r gogledd o ganol y wlad ac mae ganddi boblogaeth o 374,681.[1][2] Ceir arwynebedd o oddeutu 1,680 cilometr sgwâr (648.7 milltir sgwâr). Caiff ei hystyried yn un o'r dinasoedd Arabaidd mwyaf modern gyda'i diwydiant twristiaeth yn ffynnu, o Arabia ac Ewrop. Yn 2014 ymwelodd dros ddwy filiwn a'r ddinas, gan ei gwneud y bumed cyrchfan twristaidd fwyaf yn Arabia.[3][4][5]
 | |
| Math | dinas, dinas fawr  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Ammon |
| Poblogaeth | 4,007,526 |
| Pennaeth llywodraeth | Yousef Shawarbeh |
| Cylchfa amser | EET |
| Gefeilldref/i | Cairo, Muscat, Baku, Sylhet, Sana'a, Islamabad, Beijing, Ankara, Khartoum, Miami, Doha, Istanbul, São Paulo, Alger, Bwcarést, Nouakchott, Tiwnis, Sofia, Beirut, Pretoria, Tegucigalpa, Chicago, Genefa, Milan, Calabria, Sarajevo, Moscfa, Mostar, Central Governorate, Bishkek, San Francisco, Tokyo, Jeddah, Montréal, Astana, Baghdad, Damascus, Yerevan, Nalchik, Rabat, Bwrdeistref Paphos, Cincinnati |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Ardal Lywodraethol Amman |
| Gwlad |  Gwlad Iorddonen |
| Arwynebedd | 1,680 km² |
| Uwch y môr | 776 metr |
| Cyfesurynnau | 31.95°N 35.93°E |
| Cod post | 11110–17198 |
| Pennaeth y Llywodraeth | Yousef Shawarbeh |
 | |
Mae'r dystiolaeth gynharaf o anheddiad dynol yn Amman mewn safle Neolithig o'r enw 'Ain Ghazal, lle cafwyd hyd i rai o'r cerfluniau dynol hynaf ac sy'n dyddio i 7250 CC. Yn ystod Oes yr Haearn, roedd y ddinas yn cael ei hadnabod fel Ammon, yn gartref i Deyrnas yr Ammoniaid. Fe'i enwyd yn "Philadelphia" yn ystod ei chyfnodau Groegaidd a Rhufeinig, ac o'r diwedd fe'i galwyd yn Amman yn ystod y cyfnod Islamaidd. Mae'r ddinas fodern yn dyddio o ddiwedd y 19g pan ymsefydlodd mewnfudwyr yr Ymerodraeth yr Otomaniaid ym 1867. Sefydlwyd cyngor ddinesig cyntaf Amman cyntaf yn 1909.
Dinas Amman oedd prifddinas yr Ammoniaid y cyfeirir atynt yn y Beibl. Mae olion archaeolegol Groegaidd a Rufeinig i'w gweld hyd heddiw; yr enwocaf yw'r amffitheatr Rufeinig yng nghanol y ddinas.
Ar ôl y cyfnod Rhufeinig aeth Amman, nad oedd yn dref bwysig iawn dan yr ymerodraeth, yn bentref di-nod. Dan reolaeth Prydain yng ngwlad Iorddonen dechreuodd ffynnu eto ac yn 1946 daeth yn brifddinas y wlad annibynnol newydd.
Tyfodd y boblogaeth yn sylweddol o ganlyniad i'r rhyfeloedd rhwng Israel a'r gwledydd Arabaidd yn 1948, 1967, a 1973, wrth i nifer o ffoaduriaid Palesteinaidd gyrraedd y ddinas. Yn 1970 arweiniodd y tensiynau rhwng y ffoaduriaid a llywodraeth y wlad at ymladd yn y strydoedd.
Ers hynny mae nifer fawr o'r ffoaduriaid wedi dychwelyd i'r Lan Orllewinol.
Tarddiad y gair "Amman" yw "Rabbath Ammon", sef enw'r Ammoniaid arni yn y 13g, gyda "Rabbath" yn golygu 'prifddinas' neu brif le'r brenin'.[6] Yn y Beibl hebraeg, fe'i gelwir yn "Rabbat ʿAmmon", ond yn ôl y Groegwr Ptolemi II Philadelphus a deyrnasai rhwng 283 a 246 CC ac a oresgynnodd y wlad, "Philadelphia" oedd yr enw, gair a ddeilliodd o'i lysenw ef ei hun - Philadelphus.[7]
Lleolir Amman ar Lwyfandir Boncyn y Dwyrain, ucheldir a nodweddir gan dair prif wadi (neu ddyffryn) sy'n rhedeg drwyddo.[8] Yn wreiddiol, adeiladwyd y ddinas ar saith bryn.[9] Nodweddir tir Aman gan ei fynyddoedd. [70] Mae'r ardaloedd pwysicaf yn y ddinas wedi eu henwi ar ôl y bryniau neu'r mynyddoedd y maent yn gorwedd arnynt.[10]
Mae drychiad yr ardal yn amrywio o 700 i 1,100 metr (2,300 i 3,600 troedfedd). Lleolir Al-Salt ac al-Zarqa i'r gogledd-orllewin a'r gogledd-ddwyrain, yn y drefn honno, ac mae Madaba wedi'i leoli i'r gorllewin, al-Karak a Ma'an i'r de-orllewin a'r de-ddwyrain o Amman, yn y drefn honno. Mae un o'r unig ffynhonnau sy'n weddill yn Amman bellach yn cyflenwi dŵr i Afon Zarqa.[11][12]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
