شەڕی ناوخۆی لوبنان
From Wikipedia, the free encyclopedia
شەڕی ناوخۆی لوبنان (بە عەرەبی: حرب أهلیة لبنانیة) شەڕێکی ناوخۆیی هەمە لایەنە لە لوبنان بوو کە لە ساڵی ١٩٧٥ تا ١٩٩٠ درێژەی هەبوو و نزیکەی ١٢٠ هەزار قوربانی لێکەوتەوە. تا ساڵی ٢٠١٢ نزیکەی ٧٦ هەزار کەس ئاوارە بوون و لە ئەنجامی ئەم جەنگەدا ملیۆنێک کەس لوبنانیان بەجێهێشت. پێش جەنگ لوبنان وڵاتێکی فرە مەزهەبی بوو.[3] زۆربەی سوننەکان و مەسیحییەکان لە شارە کەناراوەکان و شێعەکان بە شێوەیەکی سەرەکی لە باشوور و دۆڵی بیقاع لە ڕۆژهەڵات و دروزی و مەسیحی لە ناوچە شاخاوییەکان بە زۆری نیشتەجێ بوون. حکومەتی لوبنان لەلایەن نوخبەیەکی بەرچاوی مەسیحیە مارۆنییەوە بەڕێوەدەچوو. پەیوەندی نێوان سیاسەت و ئایین لە ماوەی فەرمانەکانی فەرەنسا بەسەر لوبناندا لە ساڵی ١٩٢٠ تا ١٩٤٣و پێکهاتەی پەرلەمان لە بەرژەوەندی باڵادەستی دانیشتوانی مەسیحیدا دامەزرا. هەرچەندە ئەو وڵاتە دانیشتوانێکی زۆری موسڵمانی هەبوو، بەڵام چەندین بزووتنەوەی پان عەرەبیست و چەپ دژی حکومەتی پێشڕەوی ڕۆژئاوا بوون.[4][5]
شەڕی ناوخۆی لوبنان | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
بەشێک لە شەڕی ساردی عەرەب و ململانێی عەرەب و ئیسرائیل و ناکۆکیی نوێنەرانی ئێران و ئیسرائیل | |||||||||
مەیدانی شەهیدان بەیروت و پەیکەری شەهید لە بەیروتی ساڵی ۱۹٨۲ لە کاتی شەڕی ناوخۆدا | |||||||||
| |||||||||
شەڕکەرەکان | |||||||||
بەرەی لوبنانی List
سوپای لوبنانی ئازاد (until 1977) سوپای باشووری لوبنان (from 1976) ئیسرائیل (from 1978) |
دامەزراندنی ئیسرائیل و ئاوارەبوونی سەدان هەزار ئاوارەی فەلەستینی لە نێوان ساڵانی ١٩٤٨و ١٩٦٧دا هاوسەنگی دیمۆگرافی بۆ موسڵمانان شێواند. جەنگی سارد کاریگەرییەکی گەورەی هەبوو لەسەر هەڵوەشانەوەی لوبنان، بە زۆری بەهۆی جەمسەرگیری ئەو کەش و هەوا سیاسییەی کە پێشتر لە قەیرانی سیاسی ساڵی ١٩٥٨دا خۆی دەرخستبوو. مارۆنییەکان لەگەڵ ڕۆژئاوا و جموجوڵی پان عەرەب بە قازانجی دەوڵەتە عەرەبییە هاوپەیمانەکانی سۆڤیەت بوون.[6]
لە ساڵی ١٩٧٥ شەڕی نێوان مارۆنییەکان و فەڵەستینییەکان (بە گشتی ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فەلەستین) دەستی پێکرد. پاشان چەپەکان و پان عەرەب و گروپە موسڵمانە لوبنانییەکان هاوپەیمانیان لەگەڵ فەلەستینییەکان پێکهێنا لە کاتی جەنگدا. هاوپەیمانیەکانیان بە خێرایی و پێشبینی نەکراو گۆڕا. سەرەڕای ئەوەش زلهێزە بیانیەکانی وەک سوریا و ئیسرائیل دەستیان بە شەڕ کرد و شانبەشانی لایەنە جۆراوجۆرەکانی جەنگەکە، شەڕیان کرد. هەروەها هێزەکانی پاراستنی ئاشتی وەک هێزی فرە نەتەوە لە لوبنان و یونیفێل لە لوبنان جێگیر بوون.[7]