From Wikipedia, the free encyclopedia
Гүржи Улас (Гүржи: საქართველო 
Сакартвэло (туһаламжа·мэдээсэл)) — үбэр Кавказай баруун талые эзэлэн оршодог улас юм. Газрай байралалаар Баруун Азиинхи болобошье зарим талаар Дурна Европодо ойртохо тула Евразиин улас орон гэгдэнэ. Баруун талаараа Хара тэнгистэй залгажа, бусад талаараа ОХУ, Азербайджан, Армени, Түрэгтэй газараар хилэлдэг. Ниислэл болбол Тбилиси хото.
| Гүржи Улас ᠭᠦᠷᠵᠢ ᠤᠯᠤᠰ საქართველო
| ||||||
|
||||||
| Уряа: Гүржи: ძალა ერთობაშია Жала эртобашиа «Эб нэгэдэл хүсэн юм» |
||||||
| Түрын дуулалай нэрэ: Гүржи: თავისუფლება Тависуплеба «Эрхэ сүлөө» |
||||||
 |
||||||
| Ниислэл |  Тбилиси |
|||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Албан хэлэн | гүржи[1] | |||||
| Арад түмэн | 83.8% - гүржи 6.5% - азери 5.7% - армян 1.5% - ород |
|||||
| Түрэ засаг | Бүгэдэ найрамдаха улас | |||||
| - | Юрэнхылэгшэ | Саломе Зурабишвили | ||||
| - | Юрэнхы һайд | Мамука Бахтадзе | ||||
| Уласай хурал | საქართველოს პარლამენტი → «Гүржи уласай Ехэ Хурал» | |||||
| Тусгаар тогогнол | ||||||
| - | 4 һарын 26, 1918 | Оросһоо тусгаар тогогнол | ||||
| - | 2 һарын 25, 1921 | Улаан арми хүсөөр нэгэдхэхэ | ||||
| - | 4 һарын 9, 1991 | Зүблэлтэ Холбооһоо тусгаар тогогнол | ||||
| Дэбиcхэр газар | ||||||
| - | Бүхэлидөө | 69,700 км2 (120) | ||||
| Хүн зон | ||||||
| - | Тоосоо (2011) | 4,469,200[2] (121) | ||||
| ДНБ (ХАШТ) | 2010 оной тоосоо | |||||
| - | Бүгэдэ | $22.443 тэрбум[3] | ||||
| - | Нэгэ хүндэ | $5,114[3] | ||||
| ДНБ (Нэрлэһэн) | 2010 оной тоосоо | |||||
| - | Бүгэдэ | $11.665 тэрбум[3] | ||||
| - | Нэгэ хүндэ | $2,658[3] | ||||
| ХХИ (2010) |  0.698[4] (дээгүүр) (74) |
|||||
| Мүнгэн тэмдэгтэ | [[Лари]] (GEL) | |||||
| Сагай бүһэ | +4 | |||||
| Интернет домэйн | .ge | |||||
| Телефоной код | 995 | |||||
Нютаг дэбисхэр — 69,700 км2, 2011 ондо тоосоһоноор хүн зоной тоо — 4,469,200.[5] Энэ ушар диилэнхи олонхи болохо гүржинүүд 83,8%-ые эзэлэдэг болон 6,5%-тай Азери, 5,7%-тай армян үсөөнхи угсаатан ажаһууна. Албан ёһоной гүржи хэлээр хүн зоной 71 % дуугаржа бусад гүржинүүд (12.2 %) мигрел хэлээр дуугардаг гэнэ.[6]
БН Гүржи улас Ази түбиин баруун урда хэһэгтэ Кавказай уулархаг нютагта оршодог. Хойто талаараа Орос уластай, зүүн талаараа Азербайджан, урда талаараа Армени, Түрэг уласуудтай тус тус хилэлнэ. Баруун талаараа хара тэнгисээр хүреэлэгдэдэг.
Ниитэ хүн зоной 69 % гүржи, 9 % армян, 7 % ород, 5 % азербайджан үндэһэтэн байдаг. Тэрэнһээ гадна тус орондо 170 мянган осетин, 100 мянган грек, 50 мянган украин, 30 мянган еврей, 25 мянган курд зэргэ үндэһэтэн яһатан амидардаг. Хилын шанадада тухайлбал Орос, Израиль зэргэ орондо 1 сая гаран гүржинүүд амидардаг. Ниитэ хүн зоной 52 хувь хото һуурин газарта амидарадаг. Дундажа наһалалта эрэгтэй 70, эмэгтэй 75 наһалана.
Сакартвело гэһэн уласай нэрэ гүржи хэлээр «хамаг Картли» удхатай. Абхаз хэлээр Қырҭтәыла, осетин хэлээр Гуырдзыстон гэдэг. Гүржи гэһэн нэрэ перс хэлэнэй «гүржистан» (گورجیستان) үгэһөө гаралтай. Баруун гүрэнүүдэй хэлэнүүдээр «Georgia» гэһэн нэрэ Гэгээн Георгийн нэрэтэй холбоотой.
Гүржидэ түүхэдээ олон улас тогтожо байлаа. Оршин сагай Гүржи 11-12-р зуунда IV Давид, Тамара нарын хааншлалын үедэ хэлбэржэһэн. 19-р зуунай эхэндэ Ородой эзэнтэ гүрэндэ хабсрагдажа,[7] Октябриин хубисхалай дараа богони хугасаанда тусгаар тогтоноод 1921 ондо Зүблэлтэд эзлэгдэн Зүблэлтэ Холбооной 15 БНУ-ын нэгэн боложо байба. 1991 ондо тусгаар тогтоножо, түүнһээ хойшо иргэнэй дайн самуунтай байдаг. Гүржи одоо нэгэдэмэл байгууламжатай, юрэнхылэгшын бүгэдэ найрамдаха засагтай түрын хэлбэртэй.
Гүржиин бүрин эрхын Абхази, Үбэр Осети хоёр һүүлшын хэдэн жэлдэ Гүржиин мэдэлһээ Оросой холбоото уласһаа эрхэлһэн газар байдаг. Гэхыдээ тэдэ НҮБ-ын гэшүүд бэшэ болоод Орос Улас мэтын хэдэхэн уласаар хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн байдаг.
Гүржи улас БН уласай бүтэстэй болоод түрын тэргүүн — юрэнхылэгшэ, засагай газарай тэргүүн юрэнхы һайд байдаг. Хуули тогтоохо дээдэ байгууллага нэгэ танхимтай дээдэ зүблэл, 235 һуудалтай. Юрэнхылэгшэ — уласай аюулгүй байдлыг хамгаалаха яам болон батлан хамгаалаха яамые удирдадаг. Бусад яамые юрэнхы һайд удирдана.
Гүржи улас үйлэдбэри, хүдөө ажахын орон болоод нүүрһэн, зэд, газарай тоһон, гантые зэргэ ашагта малтамалаар баялиг ороншье һаа эдэ ехэ хэмжээгээр олоборилдог. Ган, ширэм, субирмал болобосоруулжа, һуури машина, сахилгаан галта тэргэ, ашаанай машина, бүхэ түрэлэй сахилгаан бараа үйлэдбэрилхэһээ гаднын барилгын материал болон эрдэс бордооной үйлэдбэрилэл ихээхэн хүгжөөһэн. Сай, дарһан, бренди, тамхи зэргэые ехэ хэмжээгээр үйлэдбэрилжэ экспортировалдаг. Голшолон сай, нимбэг («лимонууд»), зүржэ («апельсинууд»), уһан үзэмэй бута («виноград»), улаан буудай («шэниисэ»), кукуруза, хүнэһэнэй ногоо зэргые таряалдаг. Хонин, үхэр, гахайe үсхэжэ үрэжүүлнэ. 1612 км түмэр замтай. 20363 км авто замтайһаа 19038 км хатуу хушалтатай.
Гүржиин сагай уларил халуун ба һэрюун бүһын забсарай шэнжэтэй. Жэлэй дундажа хэм 13 градус. Үндэр уула, тала хээр, нам доро газар зэргэ газарзүйн бүһэшэлэлэй бүхэ онсолиг шэнжые агуулаһан газар нютаг юм. Хамагай үндэр сэг Шхара уула — 5201 м юм. Том голуудта Кура, Риона, Алазани гурбан ороно. Уулархаг нютагаар 600 шахуу мүльһэн гол, олон тооной үзэсхэлэнтэ нуур байдаг. Мүн уулануудай хоорондо үрэжэл шэмэтэй нуганууд байдаг. Эбэрлиг модон, сарса, туулайн бөөрэ, дала модон, далдуу модон, жодоо, гасуур бүхы ой тус ороной нютаг дэбисхэрэй 37 хубиие эзэлнэ. Сэсэгтэ ургамалай 4.5 мянган түрэл зүйлтэй. Зэрлиг үхэр, янгир, баабгай, буга, боро гүрөөһэн, шэлүүһэн зэргэ ан амитадһаа гадна олон зүйлэй шубуун, могой тааралдадаг.
Мцхетиин сүмэ (I зуун), Сиониин согшэн дуган (V зуун), Тбилисидэхи Давидай сүмэ (VI зуун), Сухумидахи Диоскурай уһан доорхоо балгаһан, Горидохи И. В.Сталинай гэр музей, Пицундедахи эртын нараһан түгэлэй үлдэсэ зэргэ һонирхолтой анхаарал татахуйсэ газарууд олон байдаг. Гадаадын зуулшад Гүржиин тааламжтай уур амисгал, үзэсгэлэнтэй байгаали, далайн хаялга, үндэһэнэй хоол зэргэтэ дуратай. Ирагуу найрагша Шота Руставели, зохёолшо гүн ухаантан И.Чавчавадзе, Д.Гурамишвили, Гурам Панжикизе зэргэ нэрэ суутай арад зон Гүржиин арад түмэнэй дундаһаа түрэжэ гараһан юм.
| Гүржи Улас | ||
|---|---|---|
.svg) | ||
| Тайлбари | ||
| Зурагай дугаар | Нютаг | Түб |
| 1 | Бүгэдэ Найрамдаха Автономито Абхази Улас | Сухум |
| 2 | Самегрело ба Земо-Сванети | Зугдиди |
| 3 | Гори | Озургети |
| 4 | Бүгэдэ Найрамдаха Автономито Аджари Улас | Батуми |
| 5 | Рача-Лечхуми ба Квемо-Сванети | Амбролаури |
| 6 | Имерети | Кутаиси |
| 7 | Самцхе-Джавахети | Ахалцихе |
| 8 | Шида-Кaртли | Гори |
| 9 | Мцхета-Мтианети | Мцхета |
| 10 | Квемо-Картли | Рустави |
| 11 | Кахети | Телави |
| 12 | Тбилиси | Тбилиси |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
