From Wikipedia, the free encyclopedia
Endokrini sistem[1] je kontrolni sistem žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. U endokrinim žlijezdama se pod uticajem informacija iz spoljašnje ili unutrašnje sredine sintetišu hormoni koji su u stvari odgovor na te informacije. Putem njih regulišu se mnoge aktivnosti kao što su: metabolizam, seksualne aktivnosti, rast, metamorfoza, količina vode i minerala u organizmu i dr. Pored endokrinih organa hormone luče i neke nervne ćelije – neurosekretorne ćelije. Hormoni se oslobađaju direktno u krv, limfu ili cerebrospinalnu tečnost , pošto ove žlijezde nemaju izvodne kanale,i na taj način dospevaju do ciljnih organa na koje dijeluju.
Žlijezde koje signaliziraju jedna drugoj u nizu često se nazivaju osovinom, kao što je osovina hipotalamus-hipofiza-nadbubrežna žlijezda. Pored navedenih specijaliziranih endokrinih organa, mnogi drugi organi koji su dio drugih tjelesnih sistema imaju sekundarne endokrine funkcije, uključujući kosti, bubrege, jetru, srce i gonade. Na primjer, bubrezi luče endokrini hormon eritropoetin. Hormoni mogu biti kompleksi aminokiselina, steroidi, eikozanoidi, leukotrieni ili prostaglandini.[2]
Endokrini sistem se može suprotstaviti i egzokrinim žlijezdama, koje luče hormone van tijela, i parakrinom signaliziranju između stanica na relativno maloj udaljenosti. Endokrine žlijezde nemaju kanale, vaskularne su i obično imaju intracelularne vakuole ili granule koje čuvaju njihove hormone. Nasuprot tome, egzokrine žlijezde, kao što su pljuvačne žlijezde, žlijezde znojnice i žlijezde unutar gastrointestinalnog trakta, imaju tendenciju da budu mnogo manje vaskularne i imaju kanale ili šuplji lumen.
Endokrine žlijezde kičmenjaka nastaju od ždrijelnog epitela (štitna žlijezda, grudna žlijezda), druge su u bliskoj vezi sa mozgom (hipofiza, epifiza), dok se treće razvijaju u oblasti bubrega (nadbubrežne žlijezde).
I neki drugi organi kao što su: jetra, gušterača, pojedini dijelovi crijeva, bubrezi, srce, polne žlijezde mogu također imati kao sporednu funkciju unutrašnje lučenje.
Proučavanje endokrinog sistema i njegovih poremećaja poznato je kao endokrinologija.[2]
Ljudski endokrini sistem sastoji se od nekoliko sistema koji rade putem povratnih petlji. Nekoliko važnih povratnih sistema posredovano je preko hipotalamusa i hipofize.[3]
Endokrine žlijezde su žlijezde endokrinog sistema koje luče svoje proizvode, hormone, direktno u intersticijske prostore gdje se apsorbiraju u krv, a ne kroz kanal. Glavne žlijezde endokrinog sistema uključuju epifizu, hipofizu, pankreas, jajnike, testise, štitnu žlijezdu, paratireoidnu žlijezdu, hipotalamus i nadbubrežne žlijezde. Hipotalamus i hipofiza su neuroendokrini organi.
Hipotalamus i prednja hipofiza su dvije od tri endokrine žlijezde koje su važne u ćelijskoj signalizaciji. Oboje su dio HPA ose za koju je poznato da igra ulogu u ćelijskoj signalizaciji u nervnom sistemu.
Hipotalamus je ključni regulator autonomnog nervnog sistema. Hipotalamus luči hormone koji kontrolišu lučenje hormona hipofize.
Endokrini sistem ima tri seta endokrinih izlaza[4] koji uključuju magnocelularni sistem, parvocelularni sistem i autonomnu intervenciju. Magnocelular je uključen u ekspresiju oksitocina ili vazopresina. Parvocelularna je uključena u kontrolu lučenja hormona iz prednje hipofize.
Mala endokrina žlijezda u mozgu koja luči melatonin. Glavna uloga prednje hipofize je da proizvodi i luči tropske hormone.[5]
Hipofiza je endokrina žlijezda veličine graška smještena u udubljenju, turskom sedlu (Sella turcica), klinaste kosti na bazi lobanje. Spojena je pomoću infundibuluma sa hipotalamusom. Kod čovjeka se sastoji iz dva režnja:
Kod nekih životinja se nalazi i srednji režanj (pars intermedia) koji izlučuje melanocit stimulirajući hormon (MSH).
Između žlijezdanih mješkova egzokrinog pankreasa raspoređena su Langerhansova ostrvca koja se sastoje od 3 tipa ćelija α, β i γ, od kojih β ćelije luče inzulin (insula = ostrvo), a α luče glukagon. Ova dva hormona deluju antagonistički na metabolizam glikoze – insulin smanjuje, a glukagon povećava koncentraciju glikoze u krvi. Pri nedostatku insulina dolazi do hiperglikemije (povišen nivo šećera u krvi) što izaziva šećernu bolest Dijabetes.
Nalazi se priljubljena uz prednju i bočne strane grkljana i dušnika. Na rad štitne žlijezde utiče adenohipofiza preko TSH. Tiroidea luči tiroksin, trijodotironin i tirokalcitonin, hormone za čiju je sintezu neophodan jod. Tiroksin i trijodotironin utiču na fizički i psihički rast i razvoj. Tireokalcitonin snižava nivo kalcijuma u krvi i zajedno sa parathormonom i vitaminom D reguliše okoštavanje kostiju.
Parna žlijezda – dve gornje i dve donje su priljubljene uz zadnju stranu štitne žlijezde. Luči parathormon koji reguliše količinu kalcijuma i fosfora u krvi i kostima.
Grudna žljezda je organ smješten u prednjem, gornjem dijelu grudnog koša odnosno medijastinuma.
Nalaze se na gornjim polovima bubrega. Sastoje se iz dva dijela: kore i srži, koji se međusobno razlikuju i po porijeklu i po funkciji.
Kora luči sljedeće grupe hormona:
Srž nadbubrežne žlijezde luči adrenalin i noradrenalin. Njihovo dejstvo je slično dejstvu simpatičkog nervnog sistema – ubrzavaju rad srca, povećavaju krvni pritisak itd.
Rad polnih žlijezda je pod uticajem adenohipofize.
Endokrina uloga testisa ogleda se u aktivnosti Lejdigovih ćelija koje luče testosteron i androstedion (manje količine). Testosteron u pubertetu dovodi do rasta polnih organa (primarne polne odlike) i razvića sekundarnih polnih odlika.
Jajnici luče estrogene i progesteron. Estrogeni u pubertetu utiču na razvoj polnih organa i sekundarnih polnih odlika. Oba hormona regulišu menstrualni ciklus. Progesteron ima ulogu i u trudnoći koju održava dok se na obrazuje placenta. Tada placenta preuzima ulogu održavanja trudnoće lučenjem ovih hormona.
U ove organe spadaju srce (ANP i BNP), mišići (trombopoetin), koža (kalcidiol), masno tkivo (leptin), želudac (gastrin, sekretin, somatostatin i dr.), duodenum (holecistokinin), jetra (angiotenzin, somatomedin), bubrezi (renin), posteljica (progesteron, estrogen i dr.), materica (relaksin, prolaktin).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
