Memorijalni kompleks Kozara

Memorijalni kompleks Kozara, podignut je na dijelu Nacionalnog parka Kozara pod nazivom Mrakovica, općina Prijedor. Predstavlja svjedočanstvo stradanja naroda tog kraja tokom Drugog svjetskog rada od njemačkih snaga, ustaša i četnika. Čine ga: Spomenik Revoluciji, memorijalni zid i muzej.

Sredinom aprila 1942. godine, nemačke okupacione snage su, zajedno uz pomoć ustaško-domobranskih i četničkih trupa u ukupnom broju od 40.000 vojnika, pokrenule ofanzivu čiji je cilj bio uništiti partizanske snage od 4.000 boraca na planini Kozari, koje su ugrožavale komunikacije Zagreb-Beograd, ali i prema Prijedoru i Banjoj Luci. Cilj njemačke ofanzive bilo je i civilno stanovništvo.^[1]

Oko Kozare je bio formiran neprijateljski obruč unutar kojeg se našlo 80.000 civila i 500 ranjenika. Četvrtog jula, u jurišu se probilo oko 10.000 ljudi. Ofanziva završila je sredinom jula 1942. godine. U toku Bitke na Kozari izginulo je oko 1.700 partizana, a prema sadašnjim podacima, 33.398 civila je upućeno u koncentracione logore po NDH, u kojima je većina njih stradala. Uprkos ovoj ofanzivi, Kozara je nastavila biti jedno od žarišta ustanka.

Spomenik djelo je kipara Dušana Džamonje. Izgradnja je trajala u periodu 1971-1972. godine. U izgradnju utrošeno je hiljadu tona cementa, četiri hiljade kubnih metara agregata, 200 kubnih metara oplate i 200 tona gvožđa. Podignut je dobrovoljnim prilozima 400.000 građana i 1.350 pravnih lica, te jednog broja ljudi iz dijaspore. Svečanosti otvaranja, organizovanoj 10. septembra 1972. godine, prisustvovao je Josip Broz Tito.

Kompleks sastoji se od dva dijela – pristupni i centralni plato spomenika, koji su prostorno udaljeni 200 metara.^[2]

Spomenik je visok 34 metra. Sastavljen je od dvadeset vertikalnih segmenata koji čine cilindričnu cjelinu. Svaki od segmenata profilisan je dubokim izrezima koji simbolizuju smrt, odnosno ispupčenjima koji predstavljaju pobjedu i život. Horizontalno položeni blokovi, koji su postavljeni oko centralnog spomenika, simbolizuju pritisak i agresiju neprijatelja koji surovom snagom nastoji, ali ne uspeva uništiti život i pobedu koji se uzdižu ka nebu, utelovljeni u vertikalnom spomeniku.

Pored spomenika je Memorijalni zid na kome su uklesana imena 9.921 jugoslovenskih partizana sa ovih prostora. Obnovljena je stalna muzejska postavka o Narodnooslobodilačkoj borbi. Među eksponatima je razno njemačko naoružanje, mitraljezi, šljemovi, fotografije i zapisi o dešavanjima u ratu.