Perzhioù dibar zo da vrezhoneg Treger (pe tregerieg ), en distagadur, er yezhadur, er c'heriaoueg, goude ma kaver disheñvelderioù etre an daou benn eus ar vro.
Vogalennoù
Distaget e vez
[o] al liester skrivet "où" (nemet un ou a vefe dija er ger : poulloù ...)
[ə] e-lec'h [e] pa ne vez ket taolmouezhiet :
e-barzh "ket" (a vez taolmouezhiet e leoneg ) : 'oaran ket [wa'rãk:ət]
en anv-gwan-verb : lonket ['lɔ̃ŋkət]
en dibenn-verb skrivet it , evel e-barzh sellit : ['sɛl:ət]
el liester en [ed] : merc'hed ['mɛrɤət]
Vogalennoù friet:
[ã]
en anv-verb hag en derez-uhelañ (distaget /a/ e brezhoneg Leon ) ;
en amzer-vremañ ar verboù : pa ran /pa'rã/ (heñvel e vez distaget kanañ ha kanan )
[ĩ], [ỹ], evel e liñsel , pluñv ;
Kensonennoù
Distaget e vez
/h/
e deroù ar gerioù evel hanter, hent, hir nemet pa vez ar ger-mell dirak;
er raganvioù-diskouez (hemañ, hennezh , hag ar re all), gant se e klever ha hemañ ha neket hag hemañ ;
e deroù gerioù all : ad-, anv ,
/z/ e-lec'h /s/ e deroù ar gerioù : Se zo sur a glever /zezo'zy:r/
implijet e vez ec'h e-lec'h ez dirak ar verboù bezañ ha mont : ec'h on, ec'h an...)
/w/
ar "v" e-barzh gerioù evel : avel, 'vit, pevar, nevez, devezh; war, '
hag ar "w" diwar gemmadur: da wreg ,
[r] ne vez ket distaget evel e galleg, ha n’eo ket unvan an distagadur anezhañ :
ruilhet (teod ouzh diaraog ar staoñ) e kornioù zo (hogen dousoc'h eget e Leon) (klevet fraezh pa glever mouezh Maria Prat ,
pe distaget gant beg an teod ouzh kreiz ar staon (an distagadur a vez kavet "amerikan" gant lod).
/j/ eo distagadur al lizherenn lh er gerioù evel drailhañ, sailhat, dilhad, ruilhal, ...
Kensonennoù aet da get
b , e-barzh ober alies, distaget /'ɔ:r/, evel e Kerne-Izel ,
d , e-barzh -adenn alies, distaget /'a:n/,
g , e-barzh digor alies, distaget /'di:ɔr/, digarez distaget /'dja:re/,
r etre div vogalenn e gerioù evel c'hoari, Mari, arri (erru) /aj/; dibriñ
z (diwar un d kozh)
etre div vogalenn (bezañ, anezhañ )
pe e fin ur ger, evel e kerneveg , e gerioù evel: nevez, bemdez, karantez, ...
e liester an anvioù-kadarn tiez, aelez, aotrounez ;
a-wechoù e vez distaget [x] e gerioù evel bazhad, lazhañ, razhed .
Kemmadurioù
Ne vez ket graet kemmadur dre vlotaat /d/ e /z/ (da vihanañ a-reter d'ar stêr Leger ): daou den, da dorn, da dont
Den a dro da an nen pa dalv kement hag on e galleg: skuizhañ buanoc'h a ra an nen ...
Gwir eo ivez n'eo ket "peurunvan" ar rannyezh, ha traouigoù disheñvel a c'haller kavout e pevar c'horn ar vro:
pop e-lec'h pep
para pe p'ra evit petra
petore (peto'e), e-lec'h peseurt (pe seurt ).
Gerioù yezhadurel
en e-lec'h e : mont en kêr, kanañ en brezhoneg ;
hon , e-lec'h hor pe hol ;
kenkent , e-lec'h kerkent , kenkoulz e-lec'h kerkoulz;
lakaet e vez kentoc'h n eget d war-lerc'h ne pe na dirak ur vogalenn. Skrivet e vez neuze an n -se ouzh dibenn an nac'henn ha neket ouzh penn ar verb;
Nen/nan eus ket en Breizh, nen eus ket unan,
Nen/nan eus ket ur sant evel Sant Erwan!... (Kervella (1947:§232.II)
lavaret e vo ken bras evel hemañ , e-lec'h ken bras ha hemañ .
e-lec'h peseurt e vez implijet ivez
e-lec'h petra e vez klevet ivez peseurt [1] .
Verboù
E liester an amzer-da-zont
ne reer nemet gant ar stummoù -fomp, -fet, -font
Verboù direizh
Bezañ :
Ne vez ket graet gant ez eus , met gant zo
Ne vez graet nemet gant emañ hag emaint , e-lec'h ar furmoù all e vez graet gant on, out ... .
Ledetoc'h a-galz eo avat ar stumm voint , evit trede gour lies ar verb bezañ, hervez an ALBB , met anavezet eo ar stumm vefont [2] .
Ne vez ket distaget it en eil gour lies, met et .
Kaout :
graet e vez gant ar stummoù hir en trede gour: en devo, he devoa
Gouzout :
'oaran ket, n'ouve'an ket, n'onn ket a c'hall bezañ implijet gant ar memes tud;
gouvezet eo an anv-gwan-verb .
Verboù reizh
Karout , zo karet , ha graet e vez gant ar stummoù kerez (karez), keret (karit), kerfet (karfet), kere (kare);
Lampat , evit lammat , evel en droienn lampat ha sailhat .
Lavarout , zo laret , ha graet e vez gant ar stummoù lerez (larez/lavarez), leret (lavarit), lere (lavare)
Araogennoù
Da, distaget/də/ peurvuiañ.
E-lec'h deomp ha ganeomp e reer gant demp/dimp, ganemp/ganimp .
Mesket e vez ouzhin ha diou(zh)in , klevet e vez [di'wi].
Komz diou(zh)imp , e-lec'h komz ac'hanomp e yezh Leon.
E-maez an ti , e-lec'h er-maez eus an ti .
Gerioù ha troiennoù zo ha ne gaver ket nemeur e-maez Treger, pe tamm ebet. Darn zo stag ouzh ur c'hornad, evel todion, skribiton, ... evel a c'hoarvez er rannyezhoù all. Geriennoù deuet eus an tunodo , luc'haj ar Roc'h-Derrien , zo en em strewet e brezhoneg ar c'hantonioù tro-dro. Perzhioù heñvel ouzh brezhoneg Leon a gaver a-wechoù e Treger-Izel .
aezet : aes
arre : adarre
awidell : kontadenn (fentus alies)
beure : mintin, e Leon
boutañ : e-lec'h bountañ
chaous : lipig, hag estlammadell
c'hoari (al) las : dirollañ, riboulat
c'hoari e droad porc'hell : fouzhañ
c'hwistim : c'hwi 'istim, c'hwi 'soñj deoc'h
(mont) d'an druilh-drast : d'ar pevarlamm
difindaoniñ : freuzañ
dresañ : renkañ, kempenn un dra bennak torret
en em stipañ : en em fichañ
en em c'houlenn : klask gouzout
evit [wit], araogenn amzeriañ
evit an deizioù ([win'dɛ:ju]) : en deizioù-mañ
evit ar beure : er mintin-mañ
evit ar bloaz : er bloaz-mañ
evit ar sizhun : er sizhun-mañ
flec'hañ : c'hweseta
fontañ arc'hant : dispign n'eus forzh pegement
gargal : kelenn
gars, garz : genaoueg
groñj : elgezh
gouermagn : kintus
gouerous, gwerouz ; gouerouzat : klemmicher; klemmichat
gwabrigol : luc'hed
kabared* : kanastell
klask fret : klask unan bennak (pe 1 evit en em gannañ, pe 2 evit merc'heta pe paotreta)
lankon : lampon
loukez : genaoueg
mat pell zo , netra ken, echu
meür : ouesk, e kornad Gwerliskin ha Plouigno
mont e galouach : mont e belbi
nay : sot
ober gwad fall : kaout nec'hamant
ober pecheroù da ub : ober flouradennoù da ub
paotrez : plac'h (e kornad Montroulez, dianav er peurrest eus ar vro)
redek an douilhez : klask paotreta pe merc'heta
sof-kont : e-leizh
stipet : gwisket brav
tiekoù : ardoù;
tresenn : garzh
Skrivagnerien 'zo o deus graet gant tregerieg e mod pe vod en o skridoù. En o zouez emañ:
Jules Gros , Le Trésor du breton parlé (Éléments de stylistique trégorroise) , peder levrenn (1966-1989) hag ur geriadur galleg-brezhoneg (Emgleo Breiz , 1993). Anat eo eo bet reizhet, d'ur c'houlz bennak gant unan bennak, betek skarzhañ stummoù tregeriek rik evel -fomp, -fet, -font .
Reter da Wengamp kentoc'h .