Brezhoneg Treger - Wikiwand

Perzhioù dibar zo da vrezhoneg Treger (pe tregerieg), en distagadur, er yezhadur, er c'heriaoueg, goude ma kaver disheñvelderioù etre an daou benn eus ar vro.

Distagadur

Vogalennoù

Distaget e vez

[o] al liester skrivet "où" (nemet un ou a vefe dija er ger : poulloù...)
[ə] e-lec'h [e] pa ne vez ket taolmouezhiet :
- e-barzh "ket" (a vez taolmouezhiet e leoneg) : 'oaran ket [wa'rãk:ət]
- en anv-gwan-verb : lonket ['lɔ̃ŋkət]
- en dibenn-verb skrivet it, evel e-barzh sellit : ['sɛl:ət]
- el liester en [ed] : merc'hed ['mɛrɤət]

Vogalennoù friet:

[ã]
- en anv-verb hag en derez-uhelañ (distaget /a/ e brezhoneg Leon) ;
- en amzer-vremañ ar verboù : pa ran /pa'rã/ (heñvel e vez distaget kanañ ha kanan)
[ĩ], [ỹ], evel e liñsel, pluñv;

Kensonennoù

Distaget e vez

/h/
- e deroù ar gerioù evel hanter, hent, hir nemet pa vez ar ger-mell dirak;
- er raganvioù-diskouez (hemañ, hennezh, hag ar re all), gant se e klever ha hemañ ha neket hag hemañ;
- e deroù gerioù all : ad-, anv,
/z/ e-lec'h /s/ e deroù ar gerioù : Se zo sur a glever /zezo'zy:r/
implijet e vez ec'h e-lec'h ez dirak ar verboù bezañ ha mont: ec'h on, ec'h an...)
/w/
- ar "v" e-barzh gerioù evel : avel, 'vit, pevar, nevez, devezh; war, '
- hag ar "w" diwar gemmadur: da wreg,
[r] ne vez ket distaget evel e galleg, ha n’eo ket unvan an distagadur anezhañ :
- ruilhet (teod ouzh diaraog ar staoñ) e kornioù zo (hogen dousoc'h eget e Leon) (klevet fraezh pa glever mouezh Maria Prat,
- pe distaget gant beg an teod ouzh kreiz ar staon (an distagadur a vez kavet "amerikan" gant lod).
/j/ eo distagadur al lizherenn lh er gerioù evel drailhañ, sailhat, dilhad, ruilhal, ...

Kensonennoù aet da get

b, e-barzh ober alies, distaget /'ɔ:r/, evel e Kerne-Izel,
d, e-barzh -adenn alies, distaget /'a:n/,
g, e-barzh digor alies, distaget /'di:ɔr/, digarez distaget /'dja:re/,
r etre div vogalenn e gerioù evel c'hoari, Mari, arri (erru) /aj/; dibriñ
z (diwar un d kozh)
- etre div vogalenn (bezañ, anezhañ)
- pe e fin ur ger, evel e kerneveg, e gerioù evel: nevez, bemdez, karantez,...
- e liester an anvioù-kadarn tiez, aelez, aotrounez;
  - a-wechoù e vez distaget [x] e gerioù evel bazhad, lazhañ, razhed.

Kemmadurioù

Ne vez ket graet kemmadur dre vlotaat /d/ e /z/ (da vihanañ a-reter d'ar stêr Leger): daou den, da dorn, da dont
Den a dro da an nen pa dalv kement hag on e galleg: skuizhañ buanoc'h a ra an nen ...

Gwir eo ivez n'eo ket "peurunvan" ar rannyezh, ha traouigoù disheñvel a c'haller kavout e pevar c'horn ar vro:

pop e-lec'h pep
para pe p'ra evit petra
petore (peto'e), e-lec'h peseurt (pe seurt).

Yezhadur

Gerioù yezhadurel

en e-lec'h e: mont en kêr, kanañ en brezhoneg;
hon, e-lec'h hor pe hol;
kenkent, e-lec'h kerkent, kenkoulz e-lec'h kerkoulz;
lakaet e vez kentoc'h n eget d war-lerc'h ne pe na dirak ur vogalenn. Skrivet e vez neuze an n-se ouzh dibenn an nac'henn ha neket ouzh penn ar verb;

Nen/nan eus ket en Breizh, nen eus ket unan,

Nen/nan eus ket ur sant evel Sant Erwan!... (Kervella (1947:§232.II)

lavaret e vo ken bras evel hemañ, e-lec'h ken bras ha hemañ.
e-lec'h peseurt e vez implijet ivez
- petore den
- petra den
e-lec'h petra e vez klevet ivez peseurt^[1] .

Verboù

E liester an amzer-da-zont
- ne reer nemet gant ar stummoù -fomp, -fet, -font

Verboù direizh

Bezañ:
- Ne vez ket graet gant ez eus, met gant zo
- Ne vez graet nemet gant emañ hag emaint, e-lec'h ar furmoù all e vez graet gant on, out ....
- Ledetoc'h a-galz eo avat ar stumm voint, evit trede gour lies ar verb bezañ, hervez an ALBB, met anavezet eo ar stumm vefont^[2].
Ne vez ket distaget it en eil gour lies, met et.
Kaout:
- graet e vez gant ar stummoù hir en trede gour: en devo, he devoa
Gouzout:
- 'oaran ket, n'ouve'an ket, n'onn ket a c'hall bezañ implijet gant ar memes tud;
- gouvezet eo an anv-gwan-verb.

Verboù reizh

Karout, zo karet, ha graet e vez gant ar stummoù kerez (karez), keret (karit), kerfet (karfet), kere (kare);
Lampat, evit lammat, evel en droienn lampat ha sailhat.
Lavarout, zo laret, ha graet e vez gant ar stummoù lerez (larez/lavarez), leret (lavarit), lere (lavare)

Araogennoù

Da, distaget/də/ peurvuiañ.
E-lec'h deomp ha ganeomp e reer gant demp/dimp, ganemp/ganimp.
Mesket e vez ouzhin ha diou(zh)in, klevet e vez [di'wi].
Komz diou(zh)imp, e-lec'h komz ac'hanomp e yezh Leon.
E-maez an ti, e-lec'h er-maez eus an ti.

Gerioù ha troiennoù dibar

Gerioù ha troiennoù zo ha ne gaver ket nemeur e-maez Treger, pe tamm ebet. Darn zo stag ouzh ur c'hornad, evel todion, skribiton, ... evel a c'hoarvez er rannyezhoù all. Geriennoù deuet eus an tunodo, luc'haj ar Roc'h-Derrien, zo en em strewet e brezhoneg ar c'hantonioù tro-dro. Perzhioù heñvel ouzh brezhoneg Leon a gaver a-wechoù e Treger-Izel.

aezet : aes
arre : adarre
awidell : kontadenn (fentus alies)
beure : mintin, e Leon
boutañ: e-lec'h bountañ
chaous : lipig, hag estlammadell
c'hoari (al) las : dirollañ, riboulat
c'hoari e droad porc'hell : fouzhañ
c'hwistim : c'hwi 'istim, c'hwi 'soñj deoc'h
(mont) d'an druilh-drast : d'ar pevarlamm
difindaoniñ: freuzañ
dresañ : renkañ, kempenn un dra bennak torret
en em stipañ : en em fichañ
en em c'houlenn : klask gouzout
evit [wit], araogenn amzeriañ
- evit an deizioù ([win'dɛ:ju]) : en deizioù-mañ
- evit ar beure : er mintin-mañ
- evit ar bloaz : er bloaz-mañ
- evit ar sizhun : er sizhun-mañ
flec'hañ : c'hweseta
fontañ arc'hant : dispign n'eus forzh pegement
gargal : kelenn
gars, garz: genaoueg
groñj : elgezh
gouermagn : kintus
gouerous, gwerouz; gouerouzat : klemmicher; klemmichat
gwabrigol : luc'hed
kabared* : kanastell
klask fret : klask unan bennak (pe 1 evit en em gannañ, pe 2 evit merc'heta pe paotreta)
lankon : lampon
loukez : genaoueg
mat pell zo, netra ken, echu
meür : ouesk, e kornad Gwerliskin ha Plouigno
mont e galouach : mont e belbi
nay : sot
ober gwad fall : kaout nec'hamant
ober pecheroù da ub : ober flouradennoù da ub
paotrez : plac'h (e kornad Montroulez, dianav er peurrest eus ar vro)
redek an douilhez : klask paotreta pe merc'heta
sof-kont : e-leizh
stipet : gwisket brav
tiekoù : ardoù;
tresenn : garzh

Skrivagnerien hag o deus graet gant tregerieg

Skrivagnerien 'zo o deus graet gant tregerieg e mod pe vod en o skridoù. En o zouez emañ:

Levrioù diwar-benn an tregerieg

Gwerziou Breiz Izel, Soniou Breiz Izel, Kontadennoù ar Bobl, gant Fañch an Uhel.
Grammaire bretonne du dialecte de Tréguier, Louis Le Clerc.
Trésor du breton parlé, gant Jules Gros

Levrlennadur

Jules Gros, Le Trésor du breton parlé (Éléments de stylistique trégorroise), peder levrenn (1966-1989) hag ur geriadur galleg-brezhoneg (Emgleo Breiz, 1993). Anat eo eo bet reizhet, d'ur c'houlz bennak gant unan bennak, betek skarzhañ stummoù tregeriek rik evel -fomp, -fet, -font.

Pennadoù kar

Notennoù

[1]
Reter da Wengamp kentoc'h .
[2]
Kartenn ALBB

Liammoù diavaez

Brezhoneg Bro Bear

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Distagadur

Vogalennoù

Distaget e vez

[o] al liester skrivet "où" (nemet un ou a vefe dija er ger : poulloù...)
[ə] e-lec'h [e] pa ne vez ket taolmouezhiet :
- e-barzh "ket" (a vez taolmouezhiet e leoneg) : 'oaran ket [wa'rãk:ət]
- en anv-gwan-verb : lonket ['lɔ̃ŋkət]
- en dibenn-verb skrivet it, evel e-barzh sellit : ['sɛl:ət]
- el liester en [ed] : merc'hed ['mɛrɤət]

Vogalennoù friet:

[ã]
- en anv-verb hag en derez-uhelañ (distaget /a/ e brezhoneg Leon) ;
- en amzer-vremañ ar verboù : pa ran /pa'rã/ (heñvel e vez distaget kanañ ha kanan)
[ĩ], [ỹ], evel e liñsel, pluñv;

Kensonennoù

Distaget e vez

/h/
- e deroù ar gerioù evel hanter, hent, hir nemet pa vez ar ger-mell dirak;
- er raganvioù-diskouez (hemañ, hennezh, hag ar re all), gant se e klever ha hemañ ha neket hag hemañ;
- e deroù gerioù all : ad-, anv,
/z/ e-lec'h /s/ e deroù ar gerioù : Se zo sur a glever /zezo'zy:r/
implijet e vez ec'h e-lec'h ez dirak ar verboù bezañ ha mont: ec'h on, ec'h an...)
/w/
- ar "v" e-barzh gerioù evel : avel, 'vit, pevar, nevez, devezh; war, '
- hag ar "w" diwar gemmadur: da wreg,
[r] ne vez ket distaget evel e galleg, ha n’eo ket unvan an distagadur anezhañ :
- ruilhet (teod ouzh diaraog ar staoñ) e kornioù zo (hogen dousoc'h eget e Leon) (klevet fraezh pa glever mouezh Maria Prat,
- pe distaget gant beg an teod ouzh kreiz ar staon (an distagadur a vez kavet "amerikan" gant lod).
/j/ eo distagadur al lizherenn lh er gerioù evel drailhañ, sailhat, dilhad, ruilhal, ...

Kensonennoù aet da get

b, e-barzh ober alies, distaget /'ɔ:r/, evel e Kerne-Izel,
d, e-barzh -adenn alies, distaget /'a:n/,
g, e-barzh digor alies, distaget /'di:ɔr/, digarez distaget /'dja:re/,
r etre div vogalenn e gerioù evel c'hoari, Mari, arri (erru) /aj/; dibriñ
z (diwar un d kozh)
- etre div vogalenn (bezañ, anezhañ)
- pe e fin ur ger, evel e kerneveg, e gerioù evel: nevez, bemdez, karantez,...
- e liester an anvioù-kadarn tiez, aelez, aotrounez;
  - a-wechoù e vez distaget [x] e gerioù evel bazhad, lazhañ, razhed.

Kemmadurioù

Ne vez ket graet kemmadur dre vlotaat /d/ e /z/ (da vihanañ a-reter d'ar stêr Leger): daou den, da dorn, da dont
Den a dro da an nen pa dalv kement hag on e galleg: skuizhañ buanoc'h a ra an nen ...

Gwir eo ivez n'eo ket "peurunvan" ar rannyezh, ha traouigoù disheñvel a c'haller kavout e pevar c'horn ar vro:

pop e-lec'h pep
para pe p'ra evit petra
petore (peto'e), e-lec'h peseurt (pe seurt).

Yezhadur

Gerioù yezhadurel

en e-lec'h e: mont en kêr, kanañ en brezhoneg;
hon, e-lec'h hor pe hol;
kenkent, e-lec'h kerkent, kenkoulz e-lec'h kerkoulz;
lakaet e vez kentoc'h n eget d war-lerc'h ne pe na dirak ur vogalenn. Skrivet e vez neuze an n-se ouzh dibenn an nac'henn ha neket ouzh penn ar verb;

Nen/nan eus ket en Breizh, nen eus ket unan,

Nen/nan eus ket ur sant evel Sant Erwan!... (Kervella (1947:§232.II)

lavaret e vo ken bras evel hemañ, e-lec'h ken bras ha hemañ.
e-lec'h peseurt e vez implijet ivez
- petore den
- petra den
e-lec'h petra e vez klevet ivez peseurt^[1] .

Verboù

E liester an amzer-da-zont
- ne reer nemet gant ar stummoù -fomp, -fet, -font

Verboù direizh

Bezañ:
- Ne vez ket graet gant ez eus, met gant zo
- Ne vez graet nemet gant emañ hag emaint, e-lec'h ar furmoù all e vez graet gant on, out ....
- Ledetoc'h a-galz eo avat ar stumm voint, evit trede gour lies ar verb bezañ, hervez an ALBB, met anavezet eo ar stumm vefont^[2].
Ne vez ket distaget it en eil gour lies, met et.
Kaout:
- graet e vez gant ar stummoù hir en trede gour: en devo, he devoa
Gouzout:
- 'oaran ket, n'ouve'an ket, n'onn ket a c'hall bezañ implijet gant ar memes tud;
- gouvezet eo an anv-gwan-verb.

Verboù reizh

Karout, zo karet, ha graet e vez gant ar stummoù kerez (karez), keret (karit), kerfet (karfet), kere (kare);
Lampat, evit lammat, evel en droienn lampat ha sailhat.
Lavarout, zo laret, ha graet e vez gant ar stummoù lerez (larez/lavarez), leret (lavarit), lere (lavare)

Araogennoù

Da, distaget/də/ peurvuiañ.
E-lec'h deomp ha ganeomp e reer gant demp/dimp, ganemp/ganimp.
Mesket e vez ouzhin ha diou(zh)in, klevet e vez [di'wi].
Komz diou(zh)imp, e-lec'h komz ac'hanomp e yezh Leon.
E-maez an ti, e-lec'h er-maez eus an ti.

Gerioù ha troiennoù dibar

aezet : aes
arre : adarre
awidell : kontadenn (fentus alies)
beure : mintin, e Leon
boutañ: e-lec'h bountañ
chaous : lipig, hag estlammadell
c'hoari (al) las : dirollañ, riboulat
c'hoari e droad porc'hell : fouzhañ
c'hwistim : c'hwi 'istim, c'hwi 'soñj deoc'h
(mont) d'an druilh-drast : d'ar pevarlamm
difindaoniñ: freuzañ
dresañ : renkañ, kempenn un dra bennak torret
en em stipañ : en em fichañ
en em c'houlenn : klask gouzout
evit [wit], araogenn amzeriañ
- evit an deizioù ([win'dɛ:ju]) : en deizioù-mañ
- evit ar beure : er mintin-mañ
- evit ar bloaz : er bloaz-mañ
- evit ar sizhun : er sizhun-mañ
flec'hañ : c'hweseta
fontañ arc'hant : dispign n'eus forzh pegement
gargal : kelenn
gars, garz: genaoueg
groñj : elgezh
gouermagn : kintus
gouerous, gwerouz; gouerouzat : klemmicher; klemmichat
gwabrigol : luc'hed
kabared* : kanastell
klask fret : klask unan bennak (pe 1 evit en em gannañ, pe 2 evit merc'heta pe paotreta)
lankon : lampon
loukez : genaoueg
mat pell zo, netra ken, echu
meür : ouesk, e kornad Gwerliskin ha Plouigno
mont e galouach : mont e belbi
nay : sot
ober gwad fall : kaout nec'hamant
ober pecheroù da ub : ober flouradennoù da ub
paotrez : plac'h (e kornad Montroulez, dianav er peurrest eus ar vro)
redek an douilhez : klask paotreta pe merc'heta
sof-kont : e-leizh
stipet : gwisket brav
tiekoù : ardoù;
tresenn : garzh