Tonkedeg

Tonkedeg ([tõŋˈkeːdek]) zo ur gumun e Breizh, e Treger, e departamant Aodoù-an-Arvor.

Tonkedeg
Kumun eus Breizh
Ar c'hastell
Anv gallek (ofisiel)	Tonquédec
Bro istorel	Treger
Bro velestradurel	Treger-Goueloù
Melestradurezh
Departamant	Aodoù-an-Arvor
Arondisamant	Lannuon
Kanton	Plouared (betek 2015) Bear (abaoe 2015)
Etrekumuniezh	Lannuon-Treger
Kod INSEE	22340
Kod post	22140
Maer	Joël Philippe (2020–2026)
Internet	(fr)www.tonquedec.fr
Douaroniezh
Gorread	18,01 km²
Uhelderioù	• Kreiz kêr : 90 m • Izelañ : 10 m • Uhelañ : 106 m
Poblañsouriezh
Poblañs	1 209 den[1]
Stankter poblañs	67 den/km²
48° 40' 12" N – 3° 23' 38" K Tonkedeg

Douaroniezh

Etre ar stêrioù Leger er c'hornôg ha Gindi er reter emañ Tonkedeg. Bevennet eo gant Lannuon en norzh, Kaouenneg ha Kawan er reter, Plûned er su, Ar C'houerc'had er mervent ha Ploubêr er c'hornôg.

Anv

Stummoù skrivet

Tonkadoc, 1231 ; Tonguedec, 1235 ; Tonkedoc, 1239, 1242 ; Tonquedec, 1253, 1267, 1300, c. 1330 ; Tonquedeuc, 1395 ; Tonquedec e dibenn ar XIV^vet kantved^[2].

Gerdarzh

Eus al lesanv Tonkadok ("Tonkedek") bet roet da aotrou ar c'hastell bet savet e dibenn an XII^vet kantved gant Prigent (Prit gent, A lignez kaer) Koedmen-Pentevr e teu anv kêr hep mar ebet^[3].

Ardamezioù

En gul e seizh ruilhenn en argant, 3, 3, 1 eo deskrivadur ar skoed, a zo hini an tiegezh Koedmen abaoe 1298^[4].

Istor

XIV^vet kantved

• Etre ar 24 a viz Genver hag an 8 a viz Even 1394, an dug Yann IV a lakaas dismantrañ kastell an tiegezh Koedmen, a oa kevredet gant e enebour Olier V Klison.

XV^vet kantved

• Ur barrouz e voe Tonkedeg ken abred ha 1426.
• D'ar 17 a viz Eost 1447 e voe lakaet iliz Tonkedeg da iliz chabistr dre ur builh a-berzh ar pab Nikolaz V diwar goulenn Roland V Koedmen, beskont Tonkedeg.

XVI^vet kantved

• E deroù 1588 e savas beskont Tonkedeg ur gwarnizon evit servijout ar roue gall Henri III en e vrezel enep ar C'hevre katolik. E miz Gwengolo 1589 e voe trec'h ar gwarnizon-se war ar gevredidi, hogen e kastell Tonkedeg e varvas o fenn goude an distro. Meur a emgann a voe c'hoazh enep ar C'hevre betek 1598.

XVII^vet kantved

• E miz C'hwevrer 1614 e voe kemeret ar c'hastell gant breur beskont Tonkedeg hag un nebeud soudarded ; e miz Ebrel e voe adtapet gant un dousennad tudjentil deuet eus Lannuon.
• D'ar 16 a viz Kerzu 1636 e voe gwerzhet beskontelezh Tonkedeg da René I^añ Kengo a Lanwal (1586–1644) ; d'an 22 a viz Gouere 1637 e voe ar beskont nevez er c'hastell, a oa bet unan eus melloù chadenn-difenn dugelezh Breizh^[5].

XVIII^vet kantved

• D'an 10 a viz C'hwevrer 1790 e voe dilennet ar maer kentañ, pa oa war-dro 1 700 a dud o chom er gumun.

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 70 gwaz abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv, da lavarout eo 4,35 % ag ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911^[6] ; tri anezhe a varvas e Belgia e miz Eost 1914 : unan e Jemeppe-sur-Sambre d’an 22, soudard e oa er 48vet Rujumant Troadegiezh^[7], unan e Falisolle d’an 22 ivez, soudard e oa er 47vet Rujumant Troadegiezh^[8] hag ur c’horporal er 47vet Rujumant Troadegiezh]] e Mettet d’an 23^[9] ; ur soudard all a voe lazhet e Boezinge e Flandrez Belgia d’an 22 a viz Ebrel 1915, soudard e oa er 74vet Rujumant Troadegiezh Tiriadel^[10].

Eil Brezel-bed

• Mervel a reas 16 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel, hervez monumant ar re varv^[6].

Brezelioù didrevadennañ

• Brezel Aljeria : mervel a reas ur soudard eus Tonkedeg d'an 22 a viz Genver 1955 e Tunizia.

Monumantoù ha traoù heverk

• 
  Kastell Tonkedeg gwelet diwar nij.
• 
  Iliz chabistr Sant Pêr.
• 
  Monumant ar Re Varv.

• Eizh chapel zo ivez : Kerriwalan, Kerveur (aet da get), al Loc'h, Logivi, Sant-David, Sant-Gweltaz, Sant-Gwenole ha Sant-Medard.
• Monumant ar re varv e-tal an iliz katolik^[11].
• Plakennoù ar re varv (1914-1918 ha 1939-1945) en iliz katolik^[12].
• Monumant an tri rezistant eus ar gumun bet lazhet e 1944^[13].

Emdroadur ar boblañs, 1793–1896

Niver a annezidi

• 1 201 a dud (hep kontoù doubl) zo bet renablet e Tonkedeg e 2021^[14].

Brezhoneg

• D'an 23 a viz Mae 2006 e voe votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.

Tud

• Jañ-Mai 'n Olier, tad-kozh Anjela Duval, gouestlet ul levr dezhañ ganti (Tad-kozh Roperz-Huon)

A orin eus Tonkedeg

• Guillaume Emmanuel Marie de Quengo de Tonquédec, aktour (bet ganet e Pariz, 1966)

Beziet eno

• Louise de Quengo (1584-1656)^[15]

Ardamezeg ar familhoù

d'Acigné Beskonted Tonkedeg En erminoù e dreustell zivouedet en gul karget gant teir flourdilizenn en aour.|

Darempredoù etrebroadel

Gevelliñ

• Cora Finne, kontelezh An Clár,  Iwerzhon – 1999

Levrlennadur

• (fr) Couffon, René : Recherche sur les églises primitives, Bulletins et Mémoires, Société d'Émulation des Côtes du Nord, 1945-1946.
• (fr) Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne. Adembannadur Editions des Régionalismes. Cressé. 2011/2014

Liammoù diavaez

• (fr) Kartenn IGN
• (fr) Château de Tonquédec

Notennoù ha daveoù

1. 2016 INSEE
2. (fr) Tanguy, Bernard : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses des Côtes d'Armor – Origine et signification, ArMen - Le Chasse-Marée, 2003 (ISBN 978-2-903708-36-8)
3. (fr) Léon Fleuriot (1964) : Le vieux breton – Éléments d'une grammaire, Slatkine Reprints, 1989 (ISBN 978-2-05-101059-7) • §11, IV, p. 45 ; §57,2 p. 173 ; §101, II, 6 p. 244 ; §146, II, 2 p. 320.
4. (fr) Froger, Michel & Pressensé, Michel : Armorial des communes des Côtes-d'Armor et Ille-et-Vilaine, Froger & Pressensé, 2008 (ISBN 978-2-908752-83-0)
5. (fr) René I de Quengo de Tonquédec
6. (fr) Memorial Gen Web
7. (fr) Fichenn hiniennel - Memorial Genweb
8. (fr) Fichenn hiniennel - Memorial Genweb
9. (fr) Fichenn hiniennel - Memorial Genweb
10. (fr) Fichenn hiniennel - Memorial Genweb
11. (fr) Luc'hskeudenn
12. (fr) Memorial Genweb
13. (fr) Luc’hskeudenn
14. (fr) INSEE
15. (fr) Ouest-France, 17/08/2015