Poultr du

Poultr-du a raer eus un danvez-tarzh entanus a veze implijet evit teurel bannadelloù dre armoù-tan ha da lakaat e ardivinkoù evel an tanioù-arvest. Abaoe dibenn an XIXvet e implijer dreist-holl poultr divoged e munisionoù an armoù-tan.

Arabat eo droukveskañ gant Poultr divoged.

Greun poultr-tarzh
Da bep ment hec'h implij resis.

Ur meskaj 75 % holen-moger (KNO₃), 15 % karbon (C) ha 10 % soufr (S) eo ar poultr du a vez fardet an aliesañ.

Istor

Adal kreiz ar I^añ kantved e voe mesket holen-moger (nitrat a botasiom) ha soufr a-benn fardañ louzeier evit ar yec'hed^[1], alese anv sinaek ar poultr-tarzh : 火藥 (pinyin huǒ yào), "tan dramm".

Delun sinaat ar poultr-tarzh
War-dro 1044

War-dro ar bloavezh 808 e teskrivas an alkimiour Qing Xuzi ur meskaj a zo tost d'ar poultr-du^[2]. E kreiz an IX^vet kantved e kaver meneg eus perzhioù entanus ar meskaj-se en ur skrid daoat^[3][4] ; ne voe ket pell Sinaiz o tennañ splet eus an dizoloadenn-se : kenderc'hiñ poultr-tarzh a rejont a-hed kantvedoù evit armoù evel bannerioù-flammennoù, bombezennoù, fuzeennoù ha minennoù kent fardañ ar fuzuilhoù kentañ a voe en Istor ar bed.^[3]

E-kerzh an XIII^vet kantved e veajas rekipe ar poultr-tarzh betek an Arabed, hep mar dre India, Syria hag Egipt^[5]

D'an hevelep mare ez erruas ar rekipe en Europa, dre alouberien o tont eus Mongolia war a hañval.^[3] Ar meneg kentañ eus poultr-tarzh a gaver dindan pluenn ar prederour saoz Roger Bacon (war-dro 1214–1294), en e skrid Opus Majus. Adal neuze e voe gwellaet ar rekipe tamm-ha-tamm, dizoloet e voe an tanioù-arvest (a oa anezho e Sina abaoe pell dija), hag e 1774 e stalias ar roue gall Loeiz XIV Melestradurezh Roueel ar Poultroù ma labouras ar skiantour Antoine Lavoisier (1743-1794).

An holloueziadur Wikipedia brezhonek eo embanner ar bajenn-mañ, hogen ne c'hall ket an ditouroù embannet amañ bezañ lakaet da stummadur pe aotre da geñver an embreger danvezioù-tarzh.

Gwelet ivez

• Danvez-tarzh

Daveeennoù

1. BUCHANAN Brenda J., Gunpowder, Explosives and the State - A Technological History, Ashgate Publishing, Farnham, R-U, 2006 ISBN 978-0-7546-5259-5 (en)
2. (en) Chemical Industry Museum of China (lennet d'ar 24/08/2024)
3. CHASE Kenneth, Firearms: A Global History to 1700, Cambridge University Press, SUA, 2003, pp. 31-32 ISBN 978-0-521-82274-9 (en)
4. KELLY Jack, Gunpowder: Alchemy, Bombards, & Pyrotechnics: The History of the Explosive that Changed the World, Basic Books, New York, SUA, ISBN 978-0-465-03718-6 (en)
5. (en) HASSAN Ahmad Y., Transfer of Islamic Technology to the West, History of Science and Technology in Islam (lennet d'ar 26/08/2024)

  Stag eo ar bajenn-mañ ouzh Porched an Armoù-tan