Alexander Wilson

Alexander Wilson (Paisley, 6 a viz Gouere 1766 – Philadelphia, 23 a viz Eost 1813) a oa ur barzh, un evnoniour, un naturelour hag un treser skosat ha stadunanat. Da Father of American Ornithology, "Tad an evnoniezh stadunanat" ez eo bet lakaet goude bezañ bet dilennet en American Philosophical Society e Philadelphia^[1], a-raok Jean-Jacques Audubon (1785-1851).

Alexander Wilson

den

Reizh pe jener	paotr
Bro ar geodedouriezh	Bro-Skos, Stadoù-Unanet
Anv-bihan	Alexander
Anv-familh	Wilson
Berradur aozer boas e zoologiezh	Wilson, A. Wilson
Deiziad ganedigezh	6 Gou 1766
Lec'h ganedigezh	Pàislig
Deiziad ar marv	23 Eos 1813
Lec'h ar marv	Philadelphia
Lec'h douaridigezh	Gloria Dei (Old Swedes') Church
Yezhoù komzet pe skrivet	saozneg
Yezh implijet dre skrid	saozneg
Studier	Jean-Jacques Audubon
Bet studier da	Nancy Bartrum
Oberennoù zo en dastumad	Minneapolis Institute of Art, National Gallery of Art, Smithsonian American Art Museum
Statud e wirioù aozer	Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken
Teuliad arzour e	Smithsonian American Art and Portrait Gallery Library, Frick Art Reference Library

Buhez

Ganet e oa bet A. Wilson e Paisley, e Renfrewshire, en un tiegezh presbiteriat, mab da Alexander "Saunders" Wilson ha Mary McNab. Ur floder e oa bet an tad kent mont da wiader ha strilher. Goude tremenvan e wreg ec'h addimezas Saunders hag e tilojas da Lochineuch, e Renfrewshire bepred, ma voe saver-chatal.

Skoliataet un tammig e voe Alexander, met ur bugul e oa dreist-holl betek e drizek vloaz pan eas da zeskard e vreureg, ur gwiader ivez. Goude-se ec'h eas da vicherour baleer e-pad pevar bloaz, o redek bro, o chaseal ar skilgegi meur en e amzer vak hag o vale marc'hadourezh a zor da zor dre Vro-Skos a-bezh^[2].

Endra edo o labourat er gwiaderezh en-dro goude-se e kavas A. Wilson e oa dedennet-bras gant ar varzhoniezh, a-drugarez da oberennoù skotek Robert Burns. Krog e voe Wilson da skrivañ d'e dro : ouzhpenn da valladennoù ha mêsaerganoù ec'h aoze flemmganoù a-zivout stad ar wiaderien el labouradegoù. E 1792 e skrivas ur varzhoneg anvet Watty and Meg, or The Wife Reformed diwar-benn ur mezvier hag e wreg, a voe brudet-tre. Prosez a voe graet dezhañ en abeg da wallvruderezh a-c'houde ur flemmgan en devoa skrivet diwar-benn perc'henn saoz ul labouradeg ; drouktunañ ar c'hlemmer a eure, harzet e voe, ar pezh a c'hoarvezas meur a wech. Paouraat a reas dre ma n'en deveze mui amzer da labourat a-zevri, hag e miz Mae 1794, d'an oad a 27 vloaz, e tivizas divroañ da SUA gant e niz oadet a 16 vloaz^[3]

Goude erruet e Delaware ec'h eas war droad da Philadelphia e Pennsylvania, ma klaskas labourat er moullerezh hag er gwiaderezh ; dre ma reas kazeg e troas war-du ar c'helenn, ar pezh a reas adalek 1796 betek 1801^[4], ar bloaz m'en devoe darempredoù gant ur vaouez dimezet, pezh e redias da guitaat Philadelphia.

E-pad berr amzer e voe o kelenn e New Jersey kent distreiñ da Philadelphia ma kavas fred. Eno e kejas ouzh an naturelour brudet William Bartram (1739-1823) ; gant ar skiantour e voe kennerzhet ar gwiader da genderc'hel war hent an evnoniezh hag an tresañ.

Mennet e oa Alexander Wilson neuze da embann ur skeudennaoueg eus holl evned Norzhamerika. Redek bro a eure, en ur dresañ ha livañ 268 spesad laboused. E oberenn American Ornithology, nav levrenn enni, a voe embannet adalek 1808 betek 1814 ; kalzik spesadoù na oant ket bet deskrivet a-raok zo el labour-se^[5]. Levezonet-bras gant American Ornithology e voe Jean-Jacques Audubon pa savas e levr The Birds of America (1827-1838).

Er bloaz 1813 e voe dilennet A. Wilson da ezel eus an American Philosophical Society. E miz Eost ar bloaz-se e varvas diwar flus, re a labour ha paourentez padus e-keit ha m'edo o prientiñ levrenn diwezhañ American Ornithology^[6] ; dalif eo an 9vet levrenn eta. Er vered Gloria Dei e Philadelphia emañ e vez.

• 
  Delwenn e Paisley
• 
  Bez e Philadelphia

Oberennoù

• The tears of Britain – A poem, hep deiziad.
• 1800 : List of pieces written by Mr. Alexander Wilson, now in Philadelphia. Paisley, Scotland : Printed by Andrew Young • Watty and Meg: or the wife reclaimed, together with : Habbie Sampson and his wife or, a new way of raising the wind : Donald and his dog : the West Kintra weaver turned teetotaler : the Loss o' the pack : John Tamson's cart : Takin' it out o' his mouth. Paisley, Scotland : W. Wilson • Rab and Ringan: a tale as delivered in the Pantheon, Edinburgh by the author of Watty and Meg; to which is added The twa cats and the cheese, a tale. Glasgow : Brash & Reid.
• 1801 : Oration, on the power and value of national liberty delivered to a large assembly of citizens, at Milestown, Pennsylvania, on Wednesday, March 4, 1801. Philadelphia : Printed by H. Maxwell.
• 1806–1813 : Papers, 1806–1813. Philadelphia: American Philosophical Society.
• 1808–1814 : American Ornithology; or, the Natural History of the Birds of the United States: Illustrated with Plates Engraved and Colored from Original drawings taken from Nature.
• 1814 : The Foresters: A Poem, Descriptive of a Pedestrian Journey to the Falls of Niagara in the Autumn of 1804. Newtown, Pennsylvania : S. Siegfried & J. Wilson.

• American ornithology
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Levrlennadur

Alexander Wilson

• (en) American Ornithology – Or, The Natural History Of The Birds Of The United States. Legare Street Press, 2022 (ISBN 978-1-01-777180-0)
• (en) Alewander Wilson @ Wikisource

Diwar-benn Alexander Wilson

• (en) Burtt Jr., Edward H. & Davis Jr., William E... Alexander Wilson – The Scot Who Founded American Ornithology. Cambridge : Belknap Press, 2013 (ISBN 978-0-674-07255-8)
• (en) Cantwell, Robert. Alexander Wilson, Naturalist and Pioneer : A Biography. Philadelphia & New York : J. B. Lippincott Company, 1961
• (en) Grosart, Alexander Balloc'h. The poems and literary prose of Alexander Wilson, the American ornithologist. Paisley : Alex. Garner, 1876 • Levrenn 1 : Prose • Levrenn 2 : Poems
• (en) Hunter, Clark. The Life and Letters of Alexander Wilson. Philadelphia : American Philosophical Society, 1983 (ISBN 978-0-87169-154-5) • En-linenn. Kavet : 25/10/2023.

Liammoù diavaez

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Alexander Wilson

a vo kavet e Wikimedia Commons.

• (en) 'Alexander Wilson, American Ornithologist'. Kavet : 25/10/2023.
• (en) 'Teir barzhoneg gant A. Wilson'. Kavet : 25/10/2023.

Notennoù

1. Hunter, op. cit., p. 111.. Kavet : 25/10/2023.
2. Cantwell, op. cit., pp. 15-17.
3. (en) 'Paisley – Alexandre Wilson'. Kavet : 25/10/2023.
4. Hunter, op. cit., pp. 65-68.
5. Hunter, op. cit.
6. (en) 'Alexander Wilson’s Birds'. Kavet : 25/10/2023.