From Wikipedia, the free encyclopedia
Shōgun (将軍 ) a raed e Japan eus ur rener milourel adalek ar bloaz 709 betek 1868. Un impalaerezh e oa Japan, met gant ar shōgun e oa ar galloud e gwirionez.
Gant unpenn Japan e veze deroet an titl, hogen ar shōgun eo a rene de facto ; unpennoù gwirion zoken e voent a-hed ar Marevezh Kamakura (1185-1333) adalek 1192, pa voe anvet Minamoto no Yoritomo (1147-1199) da shōgun gant an impalaer Go-Toba (1180-1239, ren 1183-1198). Adal neuze e paouezas an titl da ober dave d'ur penn milourel hepmuiken, d'ur rener milourel ha politikel e reasbetek diwezh ar shōgunelezh ha ganedigezh Impalaeriezh Japan.
Adalek arn XIIIvet kantved e teuas ar garg da vout hêrezhel, met meur a glann a renas en Istor Japan : Minamoto, Ashikaga ha Tokugawa e voe ar re a renas ar pellañ.
Bakufu (幕府, "gouarnamant an deltenn") a raed eus ar shōgunelezh, eleze koskor ur shōgun, en dave da gamp e soudarded ha da verrbadelezh ar garg. Gant ar bakufu e veze melestret an impalaeriezh evit gwir avat, pa ne oa perzh an impaler(ez) hag al lez nemet unan a enor ; evitañ da vout berrbad e padas renad ar shōgunelezh a-hed tost da 700 vloaz : Tokugawa Yoshinobu, ar shōgun diwezhañ, a zaskoras ar galloud d'an impalaer Meiji e 1867.
Kement ha "pennkomandour un arme" e talv shōgun, a zo ur berradur eus 征夷大将軍 seītai shōgun "pennkomandour meur bazhyever ar varbared", an titl a veze roet d'an diktatourion vilourel e Japan etre ar bloazioù 1185 ha 1868. Titl ur jeneral a rene un arme kaset da vrezeliñ ouzh pobladoù Japan an Norzh e oa er penn-kentañ ; goude an XIIvet kantved e troas da anv pennkomandour ar samurai.[1]
"Gouarnamant a-dreuz ar rideoz" eo ster diazez bakufu ; war an tachennoù-emgann e veze azezet penn ar gadourion en un deltenn damzigor, e arouez (紋 mon) war ziskouez war ar rideoz (幕 maku).[1]
Meur a zoare shōgun zo bet en deroù, er Marevezhioù Asuka (538-710) ha Heian (794-1185), da skouer :
Den ne oar resis piv e voe ar shōgun kentañ, na pegoulz e voe anvet gant rener ar vro.
Ar meneg kentañ eus an titl a gaver stag ouzh Kose no Maro (? – 7 C'hwevrer 717), a voe anvet da chintō shōgun e 709 gant an impalaerez Genmei (660-721, ren 707-715).[2]
Goude faezhet pobladoù an Norzh e Hokkaidō, Tahiji no Agatamori (~668-737) a voe anvet gant an impalaerez Genshō (683-748, ren 715-724) da bennkomandour an armeadoù impalaerel kaset da beoc'haat ar meuriadoù.[3]
Ne voe pennkadour ofisiel ebet kent Ōtomo no Yakamochi (~718-785), a voe anvet da bennkomandour milourel (兵部少輔, heibu shōsuke) er bloaz 755 gant an impalaerez Kōken (713-770, renoù 749-758 ha 764-770).
Ur sei tōdai shōgun e voe Ki no Kosami (~730-797), pa voe deroet an titl dezhañ er bloaz 788 gant an impalaer Kanmu (736-806, ren 781-806).[2]
Ōtomo no Otomaro (731-809) a voe ar c'hentañ seītai shōgun en Istor Japan ; gant an impalaer Kenmu e resevas ar garg e 794 evit stourm ouzh ar boblad Emishi (pe : Ezo), a veve er rannvro Tōhoku e penn norzh Honshū hag a nac'he beli an Tiegezh Yamato, hini an impalaeriezh. Ar re-se dreist-holl e oa ar "varbared" a ranke bout "peoc'haet" gant ar shōgun.
War e lerc'h e voe deroet an titl hag ar garg d'e ves-shōgun, Sakanoue no Tamuramaro (758–811), a voe seītai shōgun betek ar bloaz 808. A-drugarez dezhañ e voe saveteet buhez Funya no Watamaro (765-823), a voe anvet da hyobushō (maodiern al Lu) e 816. Ne voe titlet den ebet en e c'houde betek ar bloaz 940, pa voe Fujiwara no Tadabumi (873–947) anvet da sei tōdai shōgun gant an impalaer Suzaku (921-952, ren 930-946).
E 940 hepken e chomas an titl gant Fujiwara no Tadabumi ; ne voe den ebet war e lerc'h betek 1184 : er bloaz-se, e deroù miz Genver, Minamoto no Yoshinaka (1154-1184) en em anvas da seītai shōgun, met mervel a reas miz goude, d'an 21 a viz C'hwevrer. Gant ar c'hlann Minamoto e chomas ar garg avat betek 1219.
Unan eus kendirvi Minamoto no Yoshinaka, Minamoto no Yoritomo (1147–1199) a voe pennkadour e Brezel Genpei, ur brezel diabarzh a badas eus 1180 betek 1185, ma voe ar c'hlann Minamoto trec'h war ar c'hlann Taira er bloaz 1184. E 1192 e resevas an titl a seītai shōgun digant an impalaer Go-Toba (1180-1239, ren 1183-1198), a oa 3 bloaz hepken — an ez-impalaer Go-Shirakawa (1127-1192, ren 1155-1158) eo a rene e gwirionez ; pa lakaas Minamoto no Yoritomo e anv evit bout seītai shōgun e voe nac'het groñs gant Go-Shirakawa avat ; e 1192 end-eeun e varvas Go-Shirakawa, hag an titl a gouezhas e yalc'h Minamoto.
Diouzhtu e kemeras ar galloud e-lec'h an impalaer yaouank : ar shōgun Minamoto no Yoritomo — shōgun hepken e voe an titl adalek e ren — a droas da ziktatour milourel a renas war Japan a-bezh, kent staliañ kêr-benn e shōgunelezh e Kamakura, alese anv ar marevezh ; gantañ e voe staliet ar c'hentañ bakufu, ar gêr-benn de facto o vout Kamakura, daoust d'an impalaer ha d'al Lez bout bepred e Kyōto, ar gêr-benn ofisiel. E vab Minamoto no Yoriie (1182–1204) a renas war e lerc'h — da hêrezhel e oa aet ar garg eta. Boulc'het e oa marevezh Japan c'hladalc'hel, a voe echu e 1600. Betek 1868 avat ha hervez lezenn e chomas Japan dindan ren ar soudarded.[4]
Daou vab da Vinamoto no Yoritomo a voe shōgun, betek 1219 ; daou shōgun eus klann Kujō a voe war o lerc'h betek 1252, heuliet gant pevar friñs. Adalek ar bloaz 1333 e voe ur marevezh all en Istor ar shōgunelezh.
Er bloaz 1333, an impalaer Go-Daigo (1288-1339, ren 1318-1339) a luskas un dispac'h mennet da adreiñ an holl c'halloudoù d'e lez ; ar shōgunelezh a gasas ar jeneral Ashikaga Takauji (1305-1358) da vougañ an emsavadeg, met sevel a-du gant an impalaer a reas Takauji hag e arme, ha diskaret e voe shōgunelezh Kamakura. Distreiñ da Gyōto a eure ar galloud, ha daou briñs a voe shōgun en ur ober tri bloaz.
Buan avat e voe displijet Ashikaga Takauji hag ar samurai gant « Assavidigezh Kenmu » an impalaer Go-Daigo, a glaske mirout an holl c'halloudoù. Nac'h a reas an impalaer lakaat Takauji da shōgun, hag ur fazi a reas pa roas an titl d'e vab ar priñs Moriyoshi (1308-1335) : sevel enep dezhañ a reas Takauji, kemer Kyōto er bloaz 1338 ha staliañ Kōmyō (1322-1380), ur c'hevezer da C'ho-Daigo, war an tron. Tec'hel da gêr Yoshino e proviñs Nara er Su a reas Go-Daigo, ma stalias ur gouarnamant all, ar pezh a loc'has ur brete hir etre Lez an Norzh ha Lez ar Su.[5] Shōgun ha rener de facto e voe Ashikaga Takauji betek e varv e 1358 ; e Muromachi, un distrig e Kyōto, edo kêr-benn ar shōgunelezh, alese anv ar marevezh.
Pemzek ezel eus klann Ashikaga a voe shōgun goude Takauji, a-hed 255 vloaz betek 1588.
Er bloaz 1543 e voe tapet ul lestr kenwerzhel portugalat en ur gorventenn ha kaset da aod Enezenn Tanegashima a-vezh da Gyūshū. An Europiz kentañ o tilestrañ e Japan e voe an tri marc'hadour a oa e bourzh.[5] Hep dale e voe degaset traezoù europat da Japan, mouskedoù pergen ; ken abred hag ar bloaz 1556 e oa war-dro 300 000 mousked en armeoù an daimyō, an aotrouion lec'hel a oa gwazien d'ar shōgun.[6]
Eus klann Oda a oa diazezet e Kastell Azuchi (e prefedelezh Shiga hiziv) ha klann Toyotomi diazezet e Kastell Momoyama (kastell Fushimi e Kyōto hiziv) e teu anv ar marevezh.
Tri ezel eus klann Oda a voe shōgun adalek 1568 betek 1583, ha tri ezel eus klann Toyotomi a renas war o lerc'h, eus 1585 da 1603.
Toyotomi Hideyori (1593–1615) a voe shōgun de jure adalek 1598 betek 1603. Unan eus an daimyō, Tokugawa Ieyasu (1543–1616) a oa savet enep ar shōgunelezh Toyotomi, ha trec'h e voe en Emgann Sekigahara (21 a viz Here 1600) ; shōgun de facto e voe Ieyasu eta, hag adalek 1603 e voe kentañ shōgun ar shōgunelezh Tokugawa, a stalias he c'hêr-benn en Edo (Tōkyō hiziv) hag a renas e-pad 268 vloaz, betek 1867 : ar Marevezh Edo e voe.[5]
Tokugawa Yoshinobu (1837–1913) e voe ar seītai shōgun diwezhañ e 1866. Bloaz diwezhatoc'h, d'an 19 a viz Kerzu 1867, e rankas dilezel e garg a-c'houde un emsavadeg kaset gant samurai eus Chōshū, Satsuma ha Tosa evit daskor ar galloud d'an impalaer ; d'an 11 a viz Ebrel 1868 e voe lamet pep renk ha galloud digantañ.
Echu e oa gant ar shōgunelezh.
Meiji (1852-1912) a voe impalaer d'an 3 a viz C'hwevrer 1867 ; 122vet impalaer Japan e oa hervez urzh hengounel an hêrezh, ha 1añ unpenn Impalaeriezh Japan.
Bez' e voe 56 shōgun japanat betek 1868 (unan a reas div wezh), ha 3 etre 1868 ha bremañ ; daou jeneral stadunanat a voe shōgun de facto goude an Eil Brezel-bed, etre 1945 ha 1952.
Adalek 1598 betek 1600, ar shōgunelezh de facto a voe fiziet e Kuzul ar Pemp Kozhiad (五大老 go-tairō)
E 1882 e voe deroet da benn ar c'hlann Tokugawa an titl a "briñs" (公爵 kōshaku) e-touez an noblañsoù (華族 kazoku), gant ar gwir da sezañ e Kambr ar Birien (1871-1947).
Daou jeneral stadunanat a renas war Japan goude an Eil Brezel-bed ; 外人将軍 gaijin shōgun, "rener milourel estren" a reas Japaniz eus pep unan anezho[7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
