Caius Julius Caesar

Caius Julius Caesar, pe verroc'h Julius Caesar (Kezar pe Kaezar e brezhoneg alies), a oa ur politikour, jeneral ha skrivagner roman, ganet e Roma d’an 13 a viz Gouhere 101 pe 100 kent Jezuz Krist, ha marvet d’ar 15 a viz Meurzh eus ar bloaz 44 kent Jezuz Krist. Lazhet e voe gant Brutus, mab e vestrez Servilia Caepionis, e teatr Pompeius ma oa bodet ar Sened, war-lerc’h un irienn aozet gant senedourien just a-walc'h.

Ur pennad Caius zo ivez.

Ur pennad Julius zo ivez.

Ur pennad Caesar zo ivez.

Ur pennad Caius Caesar zo ivez.

Caius Julius Caesar

den

Reizh pe jener	paotr
Bro ar geodedouriezh	Henroma
Anv e yezh-vamm an den	GAIVS IVLIVS CAESAR, DIVVS IVLIVS
Praenomen	Gaius
Nomen	Julius
Cognomen	Caesar
Religious name	Divus Julius
Posthumous name	Divus Iulius
Anv berr	Julius Caesar
Deiziad ganedigezh	Gouere 100 BCE
Lec'h ganedigezh	Roma
Deiziad ar marv	15 Meu 44 BCE
Lec'h ar marv	Theatre of Pompey
Doare mervel	muntr
Abeg ar marv	diwadañ
Killed by	Publius Servilius Casca, Decimus Junius Brutus Albinus, Tillius Cimber, Gaius Cassius Longinus, Marcus Junius Brutus
Lec'h douaridigezh	Temple of Caesar
Tad	Gaius Julius Caesar
Mamm	Aurelia
Breur pe c'hoar	Julia Major, Julia Minor
Pried	Cornelia Cinna, Pompeia, Calpurnia
Bugel	Julia, Caesarion, Aogust
Familh	Julii Caesares
Gens	Julia gens
Incarnation of	Amon
Yezh vamm	latin
Yezhoù komzet pe skrivet	latin, henc'hresianeg
Yezh implijet dre skrid	latin
Honorific prefix	imperator
Titl sevended	Pater Patriae
Lec'h annez	Roma
Strollad politikel	populares
Statud sokial	patricius
Relijion	ancient Roman religion
Azeulet gant	ancient Roman religion, religion of ancient Egypt, Relijion er gevredigezh hellazek
Tachenn ar sant pe doue	Azeuladur impalaerel en Henroma, tierniezh julian-ha-glaodian
Kleñved	drougsant
Komzoù diwezhañ	Καὶ σὺ τέκνον
Grad milourel	military tribune, imperator
Brezel	Brezel diabarzh etre Caesar ha Pompeius, Brezel Galia
Oberenn heverk	De bello gallico, Commentarii de bello civili
Ezel eus	Triumvirelezh kentañ
Darvoud-alc'hwez	capture
Prizioù resevet	Roman triumph, Consecratio, laurel wreath
Present in work	Divina Commedia
Prantad	Late Roman Republic
Deskrivet dre	Tusculum portrait, Green Caesar, Arles bust, cultural depictions of Julius Caesar, Statue of Julius Caesar
Dezverket dre	Clementia
Istor	history of Julius Caesar
Subject has role	Divus Iulius
Oberennoù zo en dastumad	J. Paul Getty Museum, Victoria and Albert Museum
Enemy	Cato ar Yaouankañ, Gnaeus Pompeius Magnus
Statud e wirioù aozer	Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken
Epithet	Divus
Member of Roman tribe	Fabia

Caius Julius Caesar

Ar gerioù diwezhañ distaget gantañ a voe lavaret da vBrutus : « Kaï sù, tèknon ? » (καὶ σύ, τέκνον;) e gregach, hag e latin « Tu quoque, mi fili ? », da lavarout eo : "Te ivez, ma mab ?". Ne oa ket Brutus mab Caesar, met er mare-se e talve ar ger τέκνον « den yaouank », « ma faotr ».

Anvet e voe da ziktatour a-hed buhez, lakaet da zoue. Gant e varv e teu fin ar Republik roman, ha gant e warlerc’hiad Aogust, a voe trec’het gantañ Marcus Antonius e-pad an eil brezel diabarzh, e krog an Impalaeriezh roman.

E orin

Caesar a lavare e tiskenne eus Iul (pe Askagn), mab da Aeneas ha Kreüs, deuet gant e dad da Italia goude faezhidigezh Troia. Gantañ e vije bet savet kêr Alba ha gwelet e oa evel tad al lignez kozh Iulia. Dre-se e lavare Caesar diskenn eus an doueez Gwener.

Darn o deus bet lavaret e teue anv Caesar eus e c’hanidigezh dre skej-kof e vamm (caesar, aris, o talvezout kement ha bugel ganet dre skej-kof). Kement-se n’haller ket krediñ pa anavezer istor Roma un disterig, rak an anv Caesar a oa bet douget gant tud all eus ar gens Julia, unan anezho konsul er bloavezh 91 kent JK.

Dre levezon bras e voereb Julia, intañvez ar c’honsul Marius, e oa dre ret Julius Caesar, hervez ar c’hoari politikel e Roma, e kostezenn ar populares.

Pa oa yaouank e oa bet harluet gant an diktatour Sylla, ha panevet skoazell tud uhel e vije bet lazhet. Repu a gavas e lez ar roue Nikomedes ar Pevarvet, roue Bithynia. War-lerc’h marv Sylla e teuas en-dro da Roma, hag e labouras war an helavarded. Gouzout a reas kavout an tu da blijout d’ar bobl dre adsevel delwennoù Marius (diskaret gant Sylla) war un dro gant galloud tribuned ar plebs. Hag eñ pretor da vare irienn Catilina e 63 kent JK ne reas netra evit mirout outi, ma savas diskred ha disfiz warnañ, pa soñje da galz e oa emglev etre an daou zen.

E 60 kent JK e voe kaset da brobretor da Hispania Baetica (Andalouzia a-vremañ dre vras), hag un nebeud aloubadennoù a reas eno. Pa voe distro da Roma en em glevas gant Pompeius ha Crassus, hag e savas ganto un driumvirelezh kuzh. Gant arc’hant Crassus e c’hallas mont da gabaliñ hag e voe anvet da gonsul e 59 goude JK. Gant e gengonsul Marcus Calpurnius Bibulus ne laoskas ket nemeur a c’halloud. Echu gantañ e vloavezh, e 58 goude JK eta, e voe anvet da brokonsul Galia e-pad pemp bloaz. A-benn ar pemp bloaz-se e reas e seizh gwellañ evit bezañ adanvet e-pad pemp bloaz all. E-kerzh an dek vloaz-se e kasas aloubidigezh Galia da benn-vat hag e tilestras e Britannia (Enez Vreizh).

Pompeius hag ar brezel diabarzh

Pompeius, savet gwarizi ennañ gant trec’hioù Caesar, a enebas ouzh e anvidigezh evel prokonsul adarre hag a lakaas embann un urzh da ober dezhañ reiñ e zilez. Neuze e klaskas Caesar ober e vad eus ar vrud en doa gonezet e-kerzh brezel Galia hag eus marv Crassus, bet lazhet o vrezeliañ ouzh ar Barthed. Sevel a reas a-enep Pompeius evit tapout ar galloud ha bezañ e-unan e penn ar Stad.

Pa deuas Caesar gant e arme, trec’het ganto ar C’halianed, da dremen an Alpoù ha da vont etrezek Roma, e c’hoantaas ar Sened herzel outañ da zont e kêr gant e soudarded da zibunañ evit an trec’hlid. Mont a reas neuze dreist e wir ha treuziñ a reas ar stêr Rubico a oa an harz etre Italia hag ar proviñsoù, harzoù ha ne oa ket aotreet ar gonsuled e karg da dreuziñ evit mont da Roma. Neuze en dije distaget ar bomm « Alea jacta est » (kentoc’h moarvat e gregach "Anerrifthô Kubos", « Taolet eo ar blanedenn »), a dalvez edo o kemer ur riskl politikel hag e konte war e blanedenn vat.

Brezel a savas etre tud kostezenn Caesar ha mignoned Pompeius, a oa tec'het kuit. Goude da Julius treuziñ Italia evel un trec'hour ez eas war-lerc'h armeoù e enebour, renet gant letananted dezhañ, betek Spagn d'o distruj. Neuze ez eas en arbenn dezhañ betek Tesalia, e Bro-Hellaz, hag e voe trec'h warnañ da vat en emgann Pharsalus er bloavezh 48 kent JK, ma rankas Pompeius tec'hel betek Egipt e-lec'h ma voe lazhet. Pa erruas Caesar war e lerc'h un toullad deizioù goude e tougas kañv d'e enebour hag e kemeras e zial o tistroadañ ar roue yaouank Ptolomeos XIII en doa roet urzh da lazhañ Pompeius hag e lakaas ar gurunenn war benn Kleopatra ar Seizhvet, a oa c'hoar ha gwreg ar roue war un dro. E penn-kentañ ar brezel-se e teuas Caesar a-benn da lakaat ar Sened d'e envel da ziktatour, pep galloud gantañ etre e zaouarn. Roet e voe dezhañ ivez ar prænomen a Imperator, un titl a vo roet da gement hini a vo e penn ar Stad war e lerc'h.

Eus Egipt e redas da Azia, e 47 kent JK, hag e voe faezhet gantañ roue Pont, Farnas, mab da v-Mithridates, a oa savet a-enep da Roma. En dro-se eo e tistagas e vomm brudet: Veni vidi vici). Ac'hano ez eas da Afrika ma tistrujas an arme republikan renet gant Metellus Scipio ha Cato Utika (pe Cato Yaouank) en emgann Thapsus e 46 kent JK. Ac'hano neuze ez eas da Spagn da drec'hiñ war arme ar Pompeius yaouank e Munda, ma voe echu neuze gant kostezenn Pompeius.

Anvet da ziktatour

E 45 kent JK, pa voe distro e Roma, e voe graet un trec'hlid dezhañ hag e voe lakaet da ziktatour e-pad dek vloaz. Pa voe pep galloud etre e zaouarn e klaskas bezañ dellezek eus an enor-se: pardoniñ a eure d'e enebourien, kaeraat kêr Roma, lakaat ober ur porzh en aber an Tibr, adsevel Korinthia ha Kartago, ober lezennoù nevez, sevel un deiziadur nevez ha krouiñ aozadurioù talvoudus a bep seurt.

Marv Caesar

Ar republikaned avat a damalle dezhañ klask bezañ lakaet da roue, a steuas un irienn en e enep, hag en lazhas e-kreiz ar Sened da-geñver Idoù Meurzh (15 a viz Meurzh 44 kent JK). Teir c'hontellad warn-ugent a voe roet dezhañ, eme Suetonius (Buhez Caesar, LXXXII). E-touez an iriennerien edo Marcus Junius Brutus, en devoa bet madoù ha skoazell gantañ.

War-lerc'h e varv

Tro wenn avat o doa graet an iriennerien, rak war-lerc'h marv Caesar e voe 15 bloavezh a vrezel diabarzh. Ha goude an eil triumvirelezh, e lezvab Oktav (ur gourniz dezhañ) o vezañ unan eus an tri-se, e teuas ar Stad roman da vout un Impalaeriezh er bloavezh 31 kent JK. Oktav neuze, deuet da vout Aogust, eo a voe ar c'hentañ impalaer, ha ne voe ket adkavet gant ar Sened ar gwirioù a oa bet lamet gant Caesar digantañ, daoust ma ne voe ket ken dibleg Aogust. Lakaet e voe Caesar da zoue war-lerc'h e varv, ha kemend-all a voe graet gant Aogust hag an holl impalaerien all war e lerc'h.

Gwragez ha karantezioù

Sed an anvioù roet gant an istorour Suetonius.

• Cossutia, e bried kentañ (pe danvez-pried); Caesar a reas terriñ an dimeziñ evit addimeziñ da Gornelia;
• Cornelia Cinna, mamm e verc'h Julia;
• Pompeia Sulla
• Calpurnia Pisonis

Ouzhpenn e wragez e vije bet gant maouezi all, ha doganet meur a ozhac'h, hervez an istorour Suetonius:

• Postumia, pried Servius Sulpicius
• Lollia, pried Aulus Gabinius
• Tertulla, pried Marcus Crassus
• Mucia, pried Pompeius
• Servilia, mamm Marcus Brutus
  • Terzia, merc'h Servilia
• Kleopatra, rouanez Egipt.

Ouzhpenn-se e oa troet Caesar gant ar baotred ivez. E Bitinia e oa bet serc'heg ar roue Nicomedes, ma veze lavaret e Roma e oa deuet Caesar da vezañ "rouanez Bitinia".

Suetonius en eus komzet diwar-benn Caesar : "gwaz holl merc'hed, ha gwreg holl gwazed"

E vugale

• Digant Cornelia, e eil pried, en devoa bet ur verc'h, Julia (war-dro 83 kent JK - 54 kent JK), en doa dimezet da Pompeius.

• Digant Kleopatra, en devoa bet ur mab e-maez ar briedelezh, Ptolemeios XV, anvet ivez Cesarion. Dre ma n'en devoa mab ebet hervez al lezenn eo ec'h advabas e c'hourniz Oktav.

Skridoù Caesar.

C. Iulii Caesaris quae extant, 1678

Ouzhpenn ur jeneral hag ur politikour meur e oa Caesar ur skrivagner mat, tro en e bluenn. Eus e oberoù e chom ganimp Commentarii rerum gestarum a vez rannet e daou:

• De Bello Gallico, diwar-benn brezel Galia
• De Bello civili, diwar-benn ar brezel diabarzh

a zo skouerioù eus eñvorennoù istorel, a zo bet heuliet gant tud evel Napoléon Bonaparte pe Charles de Gaulle.

A-wechoù e vez meneget Brezelioù Alexandria hag Afrika ouzhpenn, met diwar zorn Aulus Hirtius e vefent. Levrioù Caesar zo bet moullet dizehan, ha meur a embannadur gallek zo war ar marc’had.

Levrioù diwar e benn

Skrivet eo bet buhez Caesar :

• gant Suetonius, en e levr Buhez an Daouzek Caesar;
• gant Ploutarc’hos (pe Plutark) en e levr Buhez Caesar (meneget adarre izeloc'h).

Ur vuhez all a zo bet lakaet war gont ar skrivagner Julius Celsus a zo bet skrivet gant ar skrivagner italian Petrarca.

Komzoù Caesar

• Gwelloc’h din bezañ kentañ en ur gêriadenn eget an eil e Roma.
• An dud a gred er pezh a c’hoantaont.
• Arabat e vije diskred war Gwreg Caesar.
• « Alea jacta est ». Taolet eo an diñsoù.
• « Veni vidi vici ». Deuet on, gwelet em eus, ha trec’het em eus.
• « Tu quoque mi fili ». Te ivez ma mab.

Gerioù

Diwar anv Julius Caesar eo deuet

• anv ar miz "July, Julio, Juillet", a zo Gouhere e brezhoneg, a zo deuet diwar e anv diegezh; lakaet en doa kemm an deiziadur evit ma vije 365 deiz ha kard en ur bloaz;
• an anv Kaiser en alamaneg, roet da impalaerien Alamagn
• an anv « Tsar » pe « Czar » roet da impalaer Rusia.

Hêrezh Caesar

Kemeret e oa bet an anv Caesar gant e lezvab Oktav. Un anv a enor e teuas da vezañ, douget gant an holl impalaerien war e lerc'h, hag ar briñsed roman ivez, goude ma ne vezent ket eus tiegezh Caesar. Roet e voe an anv goude da hêr an impalaer, hag ur reolenn e teuas ar boaz-se da vout adalek amzervezh Diokletian. Diwar neuze e voe kemeret an anv Aogust gant an impalaer ouzhpenn hini Caesar, ha roet an anv Caesar d'an hini a oa da ren war o lerc'h.

Pennadoù damdost

• Pompeius
• Emgann Farsalia
• Kleopatra
• Galia
• Brezel Galia

Levrioù all da lenn

• Ploutarc'hos, Vie de César, troet gant Dominique Ricard, a zo bet lakaet en-linenn war al lec’hienn Nimispauci
• Julius Caesar gant William Shakespeare zo ur pezh-c'hoari brudet
• Napoleon ar C’hentañ pa oa prizoniad en enez Santez-Helena, en doa roet dre gomz da skrivañ ur Précis des guerres de César, Paris, 1836
• Napoleon Tri en deus skrivet ur Vie de César, 1865.
• Jérôme Carcopino, Jules César
• Luciano Canfora, Jules César
• Max Gallo, Cesar Imperator
• Yann Le Bohec, César chef de Guerre