Раўнадзенства

Раўнадзенства — астранамічная з’ява, якая прадстаўляе сабой момант, калі цэнтр Сонца ў сваім бачным руху па экліптыкі перасякае нябесны экватар.

Даты і час сонцастаянняў і раўнадзенстваў па UTC
год	Раўнадзенства Сакавік[1]		Сонцастаянне Чэрвень[2]		Раўнадзенства Верасень[3]		Сонцастаянне Снежань[4]
	дзень	час	дзень	час	дзень	час	дзень	час
2002	20	19:16	21	13:24	23	04:55	22	01:14
2003	21	01:00	21	19:10	23	10:47	22	07:04
2004	20	06:49	21	00:57	22	16:30	21	12:42
2005	20	12:33	21	06:46	22	22:23	21	18:35
2006	20	18:26	21	12:26	23	04:03	22	00:22
2007	21	00:07	21	18:06	23	09:51	22	06:08
2008	20	05:48	20	23:59	22	15:44	21	12:04
2009	20	11:44	21	05:45	22	21:18	21	17:47
2010	20	17:32:13	21	11:28:25	23	03:09:02	21	23:38:28
2011	20	23:21:44	21	17:16:30	23	09:04:38	22	05:30:03
2012	20	05:14:25	20	23:09:49	22	14:49:59	21	11:12:37
2013	20	11:02:55	21	05:04:57	22	20:44:08	21	17:11:00
2014	20	16:57:05	21	10:51:14	23	02:29:05	21	23:03:01
2015	20	22:45:09	21	16:38:55	23	08:20:33	22	04:48:57
2016	20	04:30:11	20	22:34:11	22	14:21:07	21	10:44:10
2017	20	10:28:38	21	04:24:09	22	20:02:48	21	16:28:57
2018	20	16:15:27	21	10:07:18	23	01:54:05	21	22:23:44
2019	20	21:58:25	21	15:54:14	23	07:50:10	22	04:19:25
2020	20	03:50:36	20	21:44:40	22	13:31:38	21	10:02:19
2021	20	09:37:27	21	03:32:08	22	19:21:03	21	15:59:16
2022	20	15:33:23	21	09:13:49	23	01:03:40	21	21:48:10
2023	20	21:24:24	21	14:57:47	23	06:49:56	22	03:27:19
style="background-color:gold"2024	20	03:06:21	20	20:50:56	22	12:43:36	21	09:20:30
2025	20	09:01:25	21	02:42:11	22	18:19:16	21	15:03:01
2026	20	14:45:53	21	08:24:26	23	00:05:08	21	20:50:09
2027	20	20:24:36	21	14:10:45	23	06:01:38	22	02:42:04
2028	20	02:17:02	20	20:01:54	22	11:45:12	21	08:19:33
2029	20	08:01:52	21	01:48:11	22	17:38:23	21	14:13:59
2030	20	13:51:58	21	07:31:11	22	23:26:46	21	20:09:30
2031	20	19:40:51	21	13:17:00	23	05:15:10	22	01:55:25
2032	20	01:21:45	20	19:08:38	22	11:10:44	21	07:55:48
2033	20	07:22:35	21	01:00:59	22	16:51:31	21	13:45:51
2034	20	13:17:20	21	06:44:02	22	22:39:25	21	19:33:50
2035	20	19:02:34	21	12:32:58	23	04:38:46	22	01:30:42
2036	20	01:02:40	20	18:32:03	22	10:23:09	21	07:12:42
2037	20	06:50:05	21	00:22:16	22	16:12:54	21	13:07:33
2038	20	12:40:27	21	06:09:12	22	22:02:05	21	19:02:08
2039	20	18:31:50	21	11:57:14	23	03:49:25	22	00:40:23
2040	20	00:11:29	20	17:46:11	22	09:44:43	21	06:32:38
2041	20	06:06:36	20	23:35:39	22	15:26:21	21	12:18:07
2042	20	11:53:06	21	05:15:38	22	21:11:20	21	18:03:51
2043	20	17:27:34	21	10:58:09	23	03:06:43	22	00:01:01
2044	19	23:20:20	20	16:50:55	22	08:47:39	21	05:43:22
2045	20	05:07:24	20	22:33:41	22	14:32:42	21	11:34:54
2046	20	10:57:38	21	04:14:26	22	20:21:31	21	17:28:16
2047	20	16:52:26	21	10:03:16	23	02:07:52	21	23:07:01
2048	19	22:33:37	20	15:53:43	22	08:00:26	21	05:02:03
2049	20	04:28:24	20	21:47:06	22	13:42:24	21	10:51:57
2050	20	10:19:22	21	03:32:48	22	19:28:18	21	16:38:29

Пры назіранні Зямлі з космасу, у раўнадзенства тэрмінатар праходзіць па геаграфічных полюсах Зямлі і перпендыкулярны зямному экватару.

Апісанне

Адрозніваюць вясновае і восеньскае раўнадзенства. Па сусветным часе (у іншых гадзінных паясах гэтыя даты могуць адрознівацца на суткі) у паўночным паўшар’і вясновае раўнадзенства адбываецца 20 сакавіка (у перадвысакосныя гады 20 ці 21 сакавіка), калі Сонца пераходзіць з паўднёвага паўшар’я ў паўночнае, а восеньскае раўнадзенства адбываецца 22 ці 23 верасня, калі Сонца пераходзіць з паўночнага паўшар’я ў паўднёвае. У паўднёвым паўшар’і — наадварот, сакавіцкае раўнадзенства лічыцца восеньскім, а вераснёўскае — вясновым ^[5][6].

У дні раўнадзенства на ўсёй паверхні Зямлі (выключаючы раёны зямных палюсоў) дзень амаль роўны ночы («амаль»: у дні раўнадзенства на ўсёй паверхні Зямлі дзень некалькі больш ночы; прычынамі гэтага з’яўляюцца атмасферная рэфракцыя, якая некалькі «прыўздымае» сонечны дыск для назіральніка, і той факт, што даўгата дня вызначаецца як рознасць паміж момантамі заходу і ўзыходу сонца, якія, у сваю чаргу, вызначаюцца па становішчы верхняга края сонечнага дыска адносна гарызонту, у той час як раўнадзенства разглядаецца адносна цэнтра сонечнага дыска^[7]). У дні раўнадзенства Сонца ўзыходзіць амаль дакладна на ўсходзе (некалькі на поўнач ад усходу) і заходзіць амаль дакладна на захадзе (некалькі паўночней захаду).

У перыяд, калі дзень даўжэйшы за ноч, прыблізна ад вясновага да восеньскага раўнадзенства, Сонца ўзыходзіць на поўнач ад усходу і заходзіць на поўнач ад захаду (строга кажучы, гэты перыяд пачынаецца незадоўга да вясновага раўнадзенства і канчаецца неўзабаве пасля восеньскага раўнадзенства^[7]), а ў перыяд, калі дзень карацей ночы, які працягваецца прыблізна ад восеньскага да вясновага раўнадзенства, Сонца ўзыходзіць на поўдзень ад усходу і заходзіць на поўдзень ад захаду (строга кажучы, гэты перыяд пачынаецца неўзабаве пасля восеньскага раўнадзенства і канчаецца незадоўга да вясновага раўнадзенства).^[8][9]

Кропкі перасячэння нябеснага экватара з экліптыкі называюцца кропкамі раўнадзенстваў. З-за эліптычнасці сваёй арбіты Зямля пераходзіць ад кропкі восеньскага раўнадзенства да вясновага хутчэй, чым ад кропкі вясновага да кропкі восеньскага. З прычыны прэцэсіі зямной восі ўзаемнае размяшчэнне экватара і экліптыкі павольна змяняецца; гэта з’ява называецца папярэднічаннем раўнадзенстваў. За год становішча экватара мяняецца так, што Сонца прыходзіць у кропку раўнадзенства на 20 хвілін 24 секунды раней, чым Зямля завяршае поўны абарот па арбіце. У выніку змяняецца становішча раўнадзенных кропак на нябеснай сферы. Ад кропкі вясновага раўнадзенства вядзецца адлік прамых узыходжанняў па нябесным экватара, даўгот па экліптыкі. Вызначэнне палажэнні гэтай фіктыўнай кропкі на нябеснай сферы складае адну з галоўных задач практычнай астраноміі. Пункту вясновага і восеньскага раўнадзенстваў абазначаюцца знакамі задыяка, адпаведнымі сузор’ях, у якіх яны знаходзіліся ў часы Гіпарха ^[10] (у выніку папярэднічанне раўнадзенстваў гэтыя кропкі зрушыліся і цяпер знаходзяцца, адпаведна, у сузор’і Рыб і Дзевы): вясновага раўнадзенства — знакам Овена (♈), восеньскага раўнадзенства — знакам Шаляў (♎) ^[11].

Вясновае і восеньскае раўнадзенства лічацца астранамічным пачаткам аднайменных часоў года. Прамежак паміж дзвюма аднайменнымі раўнадзенства называецца трапічным годам, які і прыняты для вымярэння часу. Трапічны год складае прыблізна 365,2422 сонечных сутак, таму раўнадзенства прыпадае на розны час сутак, перасоўваючыся наперад кожны раз амаль на 6 гадзін. Юліянскі год заключае 365 ¼ сутак. Устаўны дзень высакоснага года вяртае раўнадзенства на ранейшую колькасць года. Але трапічны год крыху менш юліянскага, і раўнадзенства ў рэчаіснасці павольна адступае па чыслах юліянскага каляндара. У грыгарыянскім ж летазлічэнні з прычыны пропуску 3 дзён у 400 гадоў яно амаль нерухома (грыгарыянскі год у сярэднім складае 365,2425 сутак).

Гл. таксама

• Сонцастаянне

Зноскі

1. Équinoxe de printemps entre 1583 et 2999
2. Solstice d’été de 1583 à 2999
3. Équinoxe d’automne de 1583 à 2999
4. Solstice d’hiver
5. James Bonwick. Astronomy for young Australians. — Thomas Harwood. — Melbourne, 1864. — С. 37. (англ.)
6. [http://www.sydneyobservatory.com.au/2008/spring-equinox-2008-and-a-basic-primer-on-the-seasons/ Архівавана 26 лістапада 2015. Артыкул пра вясновае раўнадзенства 2008 на сайце Сіднейскай абсерваторыі. (англ.)
7. Equinoxes (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 25 верасня 2015. Праверана 3 ліпеня 2013.
8. Воронцов-Вельяминов Б.А. Эклиптика. Видимое движение Солнца и Луны // Астрономия: Учеб. для 10 кл. сред. шк. — 17-е изд., перераб. — М.: Просвещение, 1987. — С. 20. — 159 с.
9. Астронет > Равноденствие + 1
10. Левитан Е. Редкое астрономическое явление // Наука и жизнь. — 1988. — С. 116.
11. Цесевич В.П. Эклиптика // Что и как наблюдать на небе. — 6-е изд. — М.: Наука, 1984. — 304 с.