From Wikipedia, the free encyclopedia
Луі Дэніэл Армстранг (англ.: Louis Daniel Armstrong; 4 жніўня 1901, Новы Арлеан — 6 ліпеня 1971, Нью-Ёрк), амерыканскі джазавы музыкант (труба, кларнет) і спявак, кіраўнік ансамбля. Аказаў вялікі ўплыў на развіццё джазу і яго папулярызацыю ва ўсім свеце.
| Луі Армстранг | |
|---|---|
| Louis Armstrong | |
 | |
| Асноўная інфармацыя | |
| Поўнае імя | Луі Дэніэл Армстранг |
| Дата нараджэння | 4 жніўня 1901[1] |
| Месца нараджэння |
|
| Дата смерці | 6 ліпеня 1971[1][3][…] (69 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Краіна |
 ЗША |
| Жонка | Lucille Armstrong[d][4] і Lil Hardin Armstrong[d] |
| Музычная дзейнасць | |
| Педагог | Bunk Johnson[d], Buddie Petit[d] і King Oliver[d] |
| Прафесіі | музыкант |
| Гады актыўнасці | 1914—1971 |
| Пеўчы голас | барытон і бас-прафунда[d] |
| Інструменты | Труба |
| Жанры | джаз |
| Псеўданімы | Satchmo, Pops |
| Грамадская дзейнасць | |
| Член у | |
| Узнагароды | |
| Аўтограф |
 |
| Louisarmstronghouse.org | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
 Цытаты ў Вікіцытатніку | |
У маладосці вучыўся ў вулічных музыкантаў, спяваў у хоры, іграў у барах, выступаў з рознымі джазавымі аркестрамі. Арганізатар і ўдзельнік першых негрыцянскіх джаз-бэндаў у Новым Арлеане. У 1947 заснаваў джазавы секстэт «Усе зоркі Луі Армстранга», гастраліраваў з ім як саліст-трубач у многіх краінах Амерыкі, Еўропы, Азіі, Афрыкі. Стварыў уласны непаўторны стыль выканання, для якога характэрны надзвычайная віртуёзнасць, імправізацыйная свабода, разнастайнасць тэмбравых формаў і рытмаформул. Перанёс некалькі аперацый на галасавых звязках. Аўтар многіх блюзавых і джазавых песень. Выступаў з многімі вядомымі музыкантамі і спевакамі (Б. Сміт, Э. Фіцджэральд і інш.). Адносіцца да ліку найбольш славутых музыкантаў Амерыкі ХХ ст. Здымаўся ў многіх (звыш 50) музычных і мастацкіх фільмах. Выканаў (разам з Э. Фіцджэральд) джазавую версію оперы Дж. Гершвіна «Поргі і Бэс». Апублікаваў некалькі аўтабіяграфічных кніг.
Луі, як называлі яго на крэольскі манер, нарадзіўся ў найбяднейшым негрыцянскім раёне Новага Арлеана. Рос у няшчаснай сям’і (маці — прачка, бацька — рабочы-падзёншчык). Яго бацька кінуў сям’ю, калі хлопчык быў яшчэ немаўляткам. Маці стала прастытуткай, і хлопчыка разам з малодшай сястрой Беатрыс аддалі на выхаванне бабулі Джазэфін, якая яшчэ памятала часы рабства. Праз некаторы час маці Армстранга, Мэйэн, забрала Луі, але належнай увагі яму ніколі не надавала. Армстранг з дзяцінства займаўся развозкай вугалю, продажам газет і іншай падобнай працай. У сем гадоў ён стаў дапамагаць па хаце ў сям’і гандляроў вуглём Карнофскі — яўрэяў, якія нядаўна імігрыравалі ў Амерыку з Расійскай імперыі. Пазней ён стаў заставацца ў іх начаваць і з часам стаў практычна прыёмным сынам у гэтай сям’і[5][6]. Карнофскі жылі ў Сторывіле — раёне, вядомым сваімі свабоднымі норавамі, а таксама барамі, клубамі, танцзаламі і публічнымі дамамі. Менавіта Карнофскі пазней далі грошай Армстрангу на куплю карнета, яго першага ўласнага музычнага інструмента[5][6][7].
.jpg)
Армстранг рана пачаў спяваць у невялікім вулічным вакальным ансамблі, гуляў на барабанах і за некалькі гадоў натрэніраваў свой слых. Першую музычную адукацыю ён атрымаў у турме-інтэрнаце «Уэйф’с Хоум» для каляровых падлеткаў ў 1913 годзе, куды трапіў за выпадковы гарэзны ўчынак — стральбу з пісталета на вуліцы ў Новы год (пісталет быў выкрадзены ім у палісмена — аднаго з кліентаў маці). Там ён адразу далучыўся да лагернага духавога аркестра і навучыўся гуляць на тамбурыне, альтгорне, а затым асвоіў карнет. Аркестр выконваў традыцыйны для таго часу рэпертуар — маршы, полькі і папулярныя песенькі. Да часу заканчэння тэрміну Луі вырашыў стаць музыкам. Вызваліўшыся, ён пачаў хадзіць па клубах і гуляць на пазычаць інструментах у мясцовых аркестрах. Яго ўзяў пад сваё заступніцтва Кінг Олівер, які лічыўся тады лепшым карнетыстам горада і якога сам Луі Армстранг лічыў сваім сапраўдным настаўнікам. Пасля ад’езду Олівера ў Чыкага ў 1918 годзе Армстранга узяў у свой ансамбль вельмі аўтарытэтны трамбаніст Кід Оры. Луі эпізадычна пачаў выступаць у ансамблі «Tuxedo Brass Band» Оскара «Папы» Селясціна, дзе гулялі тады такія музыкі як Пол Дамінгес, Заці Сінглтан, Альберт Нікалз, Барні Бігард і Луіс Расел. Удзельнічаў у джазавых парадах па вуліцах роднага горада і гуляў у бэнде «Jazz-E-Sazz Band» Фэтс Мерэйбла, які выступаў у дансінг на параходах, якія плаваюць у летні сезон па Місісіпі. Пасля таго, як Мерэйбл, досыць прафесійны бэнд-лідар, мусіў даць юнаку асновы нотнай граматы, Армстранг стаў лічыцца кваліфікаваным музыкантам. За ім, паступова, у асяроддзі музыкаў замацоўваецца мянушку Сачма — скарачэнне ад англійскага Satchel Mouth («рота-футра»).
У 1922 годзе Оліверу спатрэбіўся другой карнетыст, і ён запрасіў Армстранга ў Чыкага гуляць у «Лінкальн Гарденс» (рэстаран на 700 месцаў) у сваім аркестры «Creole Jazz Band». Гэты бэнд быў у той час самым яркім джазавым складам ў Чыкага, і праца ў гэтым бэнде многае дала Армстрангу для яго будучай кар’еры. У складзе «крэольскага джаз-бэнда» Олівера ў Чыкага Армстранг зрабіў свае першыя запісы. У 1924 годзе ён у другі раз ажаніўся (першай яго жонкай была прастытутка, сімпатычная крэолка Дэйзі Паркер з Новага Арлеана) з піяністкай ансамбля, Ліў Хардзін, і па патрабаванні сваёй жонкі пачаў самастойную кар’еру. Армстрангі з’ехалі ў Нью-Ёрк, дзе Луі паступіў на працу ў аркестр Флетчара Хендэрсана. Там да яго прыйшла вядомасць, аматары джаза прыходзілі слухаць бэнд часцяком дзеля яго «гарачых» сола. Да гэтага часу канчаткова сфармаваўся ўласны стыль Луі Армстранга — яркі, імправізацыйны і вынаходлівы.
У гэты перыяд Армстранг ўдзельнічаў у запісах ансамбля «Blu Five» піяніста Кларенса Уільямса і працаваў у складах розных акампануе ансамбляў з многімі блюзавымі і джазавымі вакалістамі (Ма Рэйн, Трыкса Сміт, Кларай Сміт, Бэс Сміт, Альберт Хантэр, Мэгі Джонс, Евай Тэйлар, Вірджынія Лістан, Маргарэт Джонсан, Сіпі Уолес, Пэры Брэдфард).
У 1925 годзе па заканчэнні тэрміну ангажэмент у Флетчара Хендэрсана Луі Армстранг вярнуўся ў Чыкага і там шмат і паспяхова працаваў. Гуляў у Эрскін Тэйт ў тэатральным шоў-бэндзе, дзе ярка выявілася яго акцёрскае здольнасць. Менавіта ў гэты перыяд былі зроблены гістарычныя запісы са сваім лепшым студыйным складам «Hot Five». Запісы, зробленыя ў гэтыя гады пры ўдзеле трамбаніст Кіда Оры, кларнетыста Джоні Додса, выканаўцы на банджа Джоні Сэнт-Сіра і піяністкі Ліў Хардзін (пазней у запісах ўдзельнічаюць Фрэд Робінсан, Джымі Стронг, Эрл Хайнс і Затти Сінглтан) сталі шэдэўрамі джазавай класікі. У 1926 годзе Луі стаў салістам аркестра Кэрала Дзікерсана, а пасля яго сыходу сам стаў бэндлідарам і на працягу кароткага часу кіраваў уласным аркестрам «Louis Armstrong And His Stompers», членамі якога былі Бойд Аткінс, Джо Дыксан, Эл Вашынгтан, Эрл Хайнс, Рып Басет, Піт Брыгс, Табі Хол. У 1927 годзе да студыйнага квінтэта «Hot Five» далучыліся Піт Брыгс і Бэбі Додс (брат Джоні), утварыўшы новы студыйны склад «Hot Seven», з якім быў ажыццёўлены шэраг бліскучых сесійных запісаў. У гэты ж перыяд Армстранг адмовіўся ад карнета, цалкам перайшоўшы на трубу, ўпадабаную яму больш яркім гучаннем. Ён выступаў у дуэтах з піяністам Эрлам Хайнсам, пачаўшы спяваць у манеры «скэт» (упершыню гэта адбылося пры запісе п’есы «Heebie Jeebies»), атрымліваючы велізарны поспех у слухачоў.
У 1929 годзе Луі Армстранг канчаткова перабраўся ў Нью-Ёрк. Наступіла эра біг-бэндаў, і ён усё больш стаў канцэнтравацца на танцавальнай, папулярнай тады світ-музыцы (sweet music). Армстранг прынёс у гэты музычны стыль сваю яркую індывідуальную манеру, уласцівую хот-джазу, і хутка стаў зоркай нацыянальнага маштабу. Талент Сачма дасягнуў росквіту.
У 1930-я гады Луі Армстранг шмат гастраляваў, выступаў са знакамітымі біг-бэндамі Луіса Расэла і Дзюка Элінгтана, затым у Каліфорніі — з аркестрам Лявона Элкінса і Леса Хайта, удзельнічаў у кіназдымках ў Галівудзе. У 1931 годзе наведаў з біг-бэндам Новы Арлеан; вярнуўшыся ў Нью-Ёрк, гуляў у Гарлеме і на Брадвеі. Шэраг турнэ, учыненых у Еўропу (у даваенны перыяд з 1933 года ён некалькі разоў выступаў у Англіі, гастраляваў у Скандынавіі, Францыі, Галандыі) і Паўночную Афрыку, прынеслі Армстрангу шырокую вядомасць як у сябе на радзіме (раней у ЗША ён быў папулярны ў асноўным у негрыцянскай публікі), так і за мяжой. У прамежках паміж гастролямі ён выступаў з аркестрамі Чарлі Гейнза, Чыка Уэба, Кіда Оры, з вакальным квартэтам «Mills Brothers», у тэатральных пастаноўках і радыёпраграмах, здымаўся ў кінастужках.
У 1933 годзе ён зноў стаў кіраваць джаз-бэндам. З 1935 года ўсю дзелавую частку жыцця Армстранга ўзяў пад свой кантроль яго новы менеджар Джо Глейзер — прафесіянал у сваёй справе. У 1936 годзе ў Нью-Ёрку выйшла аўтабіяграфічная кніга Армстранга «Swing That Music». Затым наступілі праблемы са здароўем: ён перанёс некалькі аперацый, звязаных з лячэннем траўмы верхняй губы (дэфармацыя і разрыў тканін з-за празмернага ціску муштука і няправільнага амбушюры), а таксама аперацыю на галасавых звязках (з яе дапамогай Армстранг спрабаваў пазбавіцца ад хрыплага тэмбру голасу, каштоўнасць якога для яго непаўторнай выканальніцкай манеры ён усвядоміў толькі пасля).
У 1938 годзе Луі Армстранг ажаніўся чацвёрты (і апошні) раз з танцоркай Люсіль Уілсан, з якой ён пражыў да канца сваіх дзён.
У 1947 годзе Джо Глейзер, яго менеджар, сабраў для Армстранга ансамбль «All Stars» («Усе зоркі»). Першапачаткова гэта сапраўды быў аркестр ўсіх зорак — у яго тады ўваходзілі акрамя Луі Армстранга (труба, вакал) Эрл Хайнс (фартэпіяна), Джэк Тыгардэн (трамбон), Барні Бігард (кларнет), Бад Фрыман (тэнар-саксафон), Сід Кэтлет (ударныя) і іншыя знакамітыя майстры джаза. Пасля музыкі часта мяняліся і дзякуючы свайму ўдзелу ў групе многія малавядомыя да таго часу джазмэны набывалі вялікую вядомасць.
«All-Stars» арыентаваліся на выкананне ў стылі «дыксіленда», а таксама джазавыя апрацоўкі папулярных песень, прычым апошнія ўсё ж пераважалі ў рэпертуары ансамбля. Да сярэдзіны 1950-х гадоў Луі Армстранг быў адным з самых знакамітых у свеце музыкаў і шоўменаў, да таго ж ён зняўся больш чым у 50-ці фільмах. Дзярждэпартамэнт ЗША прысвоіў яму неафіцыйны тытул «Амбасадар джаза» і неаднаразова спансіраваў яго сусветныя турнэ. У сярэдзіне 50-х, калі Дзярждэп пры Эйзенхауэры быў гатовы фінансаваць яго паездку ў СССР, Луі адмовіўся:
 |
«Людзі спыталі б мяне там, што робіцца ў мяне ў краіне. Што я б мог ім адказаць? У мяне выдатная жыццё ў музыцы, але адчуваю я сябе, як любы іншы негр…» |  |
Пасля, у 1960-я, неаднаразова абмяркоўваліся розныя варыянты яго гастролей у СССР, але ўсё гэта так і засталося ў праектах.
У 1954 годзе Армстранг напісаў другую аўтабіяграфічную кнігу «Satchmo. My Life in New Orleans».
У далейшым папулярнасць артыста працягвала ўзрастаць дзякуючы яго нястомнай і рознабаковай творчай дзейнасці. Характэрная яго сумесная праца з Сіднэем Бешэ, Бінга Кросбі, Саем Оліверам, Дзюкам Элінгтанам, Оскарам Пітэрсан і іншымі зоркамі джаза, удзел у джаз-фэстах (1948 — Ніца, 1956—1958 — Ньюпарт, 1959 — Італія, Мантерэй), гастролі ў многіх краінах Еўропы, Лацінскай Амерыкі, Азіі, Афрыкі. Пры яго садзейнічанні быў арганізаваны шэраг філарманічных джазавых канцэртаў у Таун-холе і на сцэне Метрапалітэн-оперы. Класічнай стала зробленая ім і Элай Фіцджэральд у 1950-я гады запіс оперы Гершвіна «Поргі і Бес».
У 1959 годзе Армстранг перанёс інфаркт, і з гэтага моманту здароўе ўжо не дазваляла яму выступаць у поўнай меры, аднак ён ніколі не спыняў канцэртныя выступленні.
У 1960-я гады Армстранг працаваў часцей у якасці вакаліста, запісваючы як новыя версіі традыцыйных кампазіцый у стылі госпел («Go Down Moses»), так і новыя песні (напрыклад, тэма да фільма «На сакрэтнай службе Яе Вялікасці», "We Have All the Time in the World "). Разам з Барбарай Стрэйзанд ён прыняў удзел у мюзікле «Прывітанне, Долі!»; выпушчаная асобным сінглам песня «Hello, Dolly!» у яго выкананні дайшла да першага месца ў амерыканскім хіт-парадзе продажаў. Апошнім хітом Армстранга стала жыццесцвярджальная песня «What a Wonderful World» (першае месца ў Вялікабрытаніі).
У канцы 1960-х гадоў здароўе артыста стала рэзка пагаршацца, але ён працягваў працаваць. 10 лютага 1971 года ён у апошні раз гуляў і спяваў у тэлешоў са сваім старым партнёрам па сцэне Бінга Кросбі. У сакавіку Сачма і яго «All Stars» яшчэ два тыдні выступалі ў «Уолдарф-Асторыя» ў Нью-Ёрку. Але чарговы сардэчны прыступ зноў прымусіў яго легчы ў бальніцу, дзе ён прабыў два месяцы. 5 ліпеня 1971 годзе Армстранг папрасіў сабраць яго аркестр для рэпетыцыі. 6 ліпеня 1971 года найвялікшы джазмэн сышоў з жыцця: сардэчная недастатковасць прывяла да адмовы нырак.
Смерць Армстранга выклікала сапраўдны паток самых шчырых і глыбокіх спачуванняў. Многія газеты не толькі ў ЗША, але і ў іншых краінах (у тым ліку і савецкая газета «Весткі») змясцілі на першай паласе паведамленне пра яго смерць. Пахаванне прайшлі вельмі ўрачыста і трансляваліся па тэлебачанні на ўсю краіну. 8 ліпеня цела было выстаўлена для ўрачыстага развітання ў навучальны манеж Нацыянальнай гвардыі, прадастаўленым для гэтых мэтаў па асабістым распараджэнні прэзідэнта ЗША. У заяве, зробленым прэзідэнтам Ніксанам, гаварылася: «Спадарыня Ніксан і я падзяляем гора мільёнаў амерыканцаў у сувязі са смерцю Луі Армстранга. Ён быў адным з творцаў амерыканскага мастацтва. Чалавек яркай індывідуальнасці, Армстранг заваяваў сусветную вядомасць. Яго бліскучы талент і высакароднасць ўзбагацілі наша духоўнае жыццё, зрабілі яго больш насычаным».
Біёграф Армстранга Джэймс Лінкальн Коліер пісаў: «Азіраючыся на творчасць Армстранга, дзівішся таму, якое велізарнае ўздзеянне яна аказала на музыку XX стагоддзя. Амаль немагчыма, уключыўшы радыё ці тэлевізар, пачуць музыку, у якой бы не адбіўся яго ўплыў».
Луі Армстранг быў адным з найвялікшых музыкаў, калі-небудзь якія гулялі джаз і адначасова адной з самых супярэчлівых постацей у ім. Труба Армстранга гучала чароўна, асабліва, калі ён быў ва ўдары. Ад таго, напэўна, многіх музыкаў і слухачоў літаральна асляпляюць яго талент. Таму і сёння для большасці джаз — гэта перш за ўсё Луі Армстранг. Усё, за што людзі любяць джаз, ўвасоблена ў гэтым імя. І хоць Луі Армстранг — гэта яшчэ не ўвесь джаз, але ён — гэта душа джазавай музыкі.
З’яўляючыся трубачом-рэвалюцыянерам свайго часу, Армстранг заклаў падмурак усіх будучых джазавых рэвалюцый. Калі б яго не, лёс джазавай музыкі мог скласціся па-іншаму. З прыходам Сачма сыходзіць у цень мяккая афарбоўка гуку і калектыўныя імправізацыі. А Луі Армстранг яркім гукам трубы, з дзіўнай вібрацыяй, з галавакружнымі пераходамі, з рытмічнай разняволення і невычарпальнай фантазіяй сваіх імправізацый пашырае ўяўленне аб магчымасцях трубы і музыканта, які грае на ёй. Дзякуючы Армстрангу джаз пайшоў па сольнаму шляху развіцця.
Армстранг-трубач перш за ўсё дзівіў сваёй дзіўнай тэхнікай. Характарызуючы яго сольны «чыкагскі» стыль (створаны на аснове новаарлеанскага) амерыканскі крытык і даследчык джаза Джэймс Лінкальн Коліер пісаў: «Яго тон быў насычаным і ясным, атака — чыстай. Ён пышна валодаў верхнім рэгістрам, мог выконваць у хуткім тэмпе самыя складаныя пасажы. Сучасная тэхніка гульні на медных духавых інструментах была распрацавана ў 1930-х — 1940-х гадах амерыканскімі музыкантамі, якія выступалі ў складзе танцавальных аркестраў. Варта, аднак, прызнаць, што ўсе яны пры гэтым у значнай меры адштурхваліся ад таго, што яшчэ да іх зрабіў Армстранг».
Вядомы свінгавы бубнач Джын Крупа не перабольшваў, калі казаў: «Які б ні быў стыль джазавай музыкі, ён не згуляе і 32 тактаў, не аддаўшы музычнай даніны Луі Армстрангу. Усё зрабіў Луі, і зрабіў першым».
А вядомы прадзюсар Джордж Авакян пісаў: «Ён быў найбольш адораным і майстэрскім з усіх імправізатараў джаза. Хоць тады яшчэ і не было такога тэрміна, але менавіта ён „свінгаваў“ больш, чым хто-небудзь іншы, — запар і побач цьмянае выкананне любога нумары азаралася іскрай жыцця, калі Луі пачынаў сваё сола, нават калі гэта сола доўжылася ўсяго восем тактаў. Як наватар, ён увёў у джаз мноства новых прыёмаў і ўнёс шэраг свежых ідэй, якія потым станавіліся клішэ для іншых музыкаў, але з іх зноў жа з’яўляліся новыя парасткі добрай музыкі, якія дзякуючы Луі станавіліся знаёмымі кожнаму чалавеку ў джазе».
Размах яго інтарэсаў пацвярджаюць супрацоўніцтва і сумесныя выступы з музыкамі розных стыляў — дыксілэнду, свінга і мадэрн-джаза, з сімфанізіраванымі складамі, выканаўцамі спиричуэлов і госпел, царкоўнымі хорамі, блюзавымі спевакамі, а таксама ўдзел у філарманічных джазавых канцэртах, мюзіклах, шоу, музычных фільмах. Армстранг выпрацаваў стыль, які лёгка адаптуецца да любога музычнага кантэкста і да любой аўдыторыі. Ён мог адначасова задавальняць густы дыяметральна супрацьлеглых катэгорый слухачоў (уключаючы прыхільнікаў поп-музыкі і шлягераў).
Армстранг — ці ледзь не самая ўнікальная асоба ў гісторыі джаза. У сваёй творчасці маэстра здолеў спалучыць неспалучальнае: непаўторна індывідуальны тып самавыяўлення з бязглуздай агульнадаступнасцю музыкі, грубаватую прастату і спантаннасць, традыцыяналізм з наватарствам, негрыцянскі ідэал гуказдабывання з еўрапеізаванымі ідыёмамі свінга і мэйнстрыму.
Армстранг заставаўся бясспрэчным каралём джаза да самай сваёй смерці, і ні на адну хвіліну не слабеў яго талент, не змяншаецца сіла яго ўздзеяння на слухачоў. Яго цеплыня і гумар нязменна рабілі яго дарагім і блізкім для ўсіх, з кім ён сустракаўся. Яго смерці спачуваць ўсе вядучыя майстры джаза — Дзюк Элінгтан, Дзізі Гілеспі, Джын Крупа, Бені Гудмен, Ал Хірці, Эрл Хайнс, Тэры Глен, Эдзі Кондан і многія іншыя.
«Калі каго-небудзь і варта назваць Спадар Джаз, дык гэта Луі Армстранг, — казаў Дзюк Элінгтан. — Ён быў і назаўжды застанецца эпітоміяй джаза».
Кажучы ад імя музыкаў і ад імя мільёнаў прыхільнікаў яго таленту, Дзізі Гілеспі падкрэсліваў: «Луі не памёр, таму што яго музыка застаецца і застанецца ў сэрцах многіх і многіх мільёнаў людзей ва ўсім свеце і ў гульні сотняў тысяч музыкаў, якія сталі яго паслядоўнікамі».
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
