Жан Мары Лен

Жан Мары Лен (фр.: Jean-Marie Lehn; нар. 30 верасня 1939(1939-09-30)^[1][2][…], Rosheim^{[d][3][4][…]}) — французскі хімік, заснавальнік супрамалекулярнай хіміі. Нобелеўскі лаўрэат па хіміі (1987). Член французскай акадэміі навук, замежны член нацыянальнай акадэміі навук ЗША (1980)^[15], Лонданскага каралеўскага таварыства (1993)^[16].

Жан Мары Лен
фр.: Jean-Marie Lehn
Дата нараджэння	30 верасня 1939(1939-09-30)[1][2][…] (85 гадоў)
Месца нараджэння	Rosheim[d], дэпартамент Ніжні Рэйн, Эльзас[d], Метраполія Францыі, Францыя[3][4][…]
Грамадзянства	Францыя[5][6][…]
Род дзейнасці	хімік, прафесар, выкладчык універсітэта, даследчык
Навуковая сфера	Супрамалекулярная хімія
Месца працы	Гарвардскі ўніверсітэт Калеж дэ Франс[7] Універсітэт Луі-Пастэра[d] Універсітэт Страсбурга
Навуковая ступень	доктар[d][8] (1963)
Альма-матар	Страсбургскі ўніверсітэт[d] (1963)[8] Гарвардскі ўніверсітэт
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Леапальдзіна Французская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі Папская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія навук ЗША Акадэмія навук і літаратуры ў Майнцы Гётынгенская акадэмія навук Польская акадэмія навук[9] Кітайская акадэмія навук Венгерская акадэмія навук Французская акадэмія тэхналогій[d] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Еўрапейская акадэмія[d][10] Амерыканскае філасофскае таварыства[11] Амерыканская асацыяцыя садзейнічання развіццю навукі[11] Вышэйшы савет па навуцы і тэхніцы[d][12] Тулузская акадэмія навук, надпісаў і прыгожай славеснасці[d][13] Турынская акадэмія навук[d][14] Каралеўская фламандская акадэмія навук і мастацтваў Бельгіі[d]
Узнагароды	залаты медаль CNRS[d] (1981) сярэбраны медаль Нацыянальнага цэнтра навуковых даследаванняў[d] (1972) Бронзавы медаль Нацыянальнага цэнтра навуковых даследаванняў[d] (1963, 1964) медаль Онсагера[d] стыпендыя Аляксандра фон Гумбальта[d] Karl Ziegler Prize[d] (1989) медаль Лавуазье[d] (1997) Прэмія стагоддзя[d] (1980) медаль Дэві[d] (1997) прэмія Гумбальта (1983) honorary doctorate of the University of Malaga[d] (2015) замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (17 чэрвеня 1993) ганаровы доктар Масарыкава ўніверсітэта[d] (2005) honorary doctorate of the Autonomous University of Madrid[d] (1985) ганаровы доктар Венскага ўніверсітэта[d] (12 сакавіка 2019) honorary doctor of the University of Göttingen[d] honorary doctor of the Aristotle University of Thessaloniki[d] ганаровы доктар Універсітэта Бабеша — Бояі[d] ганаровы доктар Карлава ўніверсітэта[d] ганаровы доктар Оксфардскага ўніверсітэта[d] ганаровы доктар Балонскага ўніверсітэта[d] ганаровы доктар Кембрыджскага ўніверсітэта[d] honorary doctor of the University of Patras[d] ганаровы доктар Шэрбрукскага ўніверсітэта[d] honorary doctor of the University of St Andrews[d] ганаровы доктар Венскага ўніверсітэта[d] ганаровы доктар Яўрэйскага ўніверсітэта ў Іерусаліме[d] (1984) ганаровы доктар Брусельскага свабоднага ўніверсітэта (франкамоўнага)[d] ганаровы доктар Афінскага ўніверсітэта[d] honorary doctorate of Technion[d] honorary doctor of Royal Institute of Technology[d] (14 лістапада 2003) honorary doctor of the University of Basilicata[d] ганаровы доктар Кіеўскага нацыянальнага ўніверсітэта імя Тараса Шаўчэнкі[d] honorary doctor of the University of Crete[d] honorary doctor of the University of Sheffield[d] ганаровы доктар Універсітэта імя Адама Міцкевіча[d] (2021) Paracelsus Prize[d] (1982) Robert Robinson Award[d] (1990) Sir Derek Barton Gold medal[d] (2012) Marie Curie Medal[d] (2022)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Нобелеўскую прэмію атрымаў сумесна з Ч. Дж. Педэрсанам і Д. Дж. Крэмам «за распрацоўку і прымяненне малекул са структурна-спецыфічнымі ўзаемадзеяннямі высокай выбіральнасці».

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і булачніка. Паступіў у Страсбургскі універсітэт, у 1963 годзе скончыў аспірантуру гэтага ВНУ (ступень доктара — docteur ès sciences). У 1963—1964 гадах стажыраваўся ў лабараторыі Р. Б. Вудварда у Гарвардскім універсітэце. У 1963—1979 гадах выкладаў у Страсбургскім універсітэце (з 1970 года прафесар, цяпер эмерыт), з 1979 года прафесар у Калеж дэ Франс, цяпер там ганаровы прафесар хіміі. Член Вышэйшага савета па навуцы і тэхналогіі (з 2006 года).

Асноўныя напрамкі даследаванняў — арганічны сінтэз і хімія комплексных злучэнняў.

З 2010 года член Кансультатыўнага навуковага савета Фонда «Сколкава»^[17].

Грамадская дзейнасць

У 1992 годзе падпісаў «Папярэджанне чалавецтву»^[18].

У 2016 годзе падпісаў ліст з заклікам да Greenpeace, Арганізацыі Аб’яднаных Нацый і ўрадам усяго свету спыніць барацьбу з генетычна мадыфікаванымі арганізмамі (ГМА)^[19][20][21].

Узнагароды

• 1980 — Прэмія стагоддзя
• 1981 — Залаты медаль Пія XI
• 1981 — Залаты медаль Нацыянальнага цэнтра навуковых даследаванняў
• 1982 — Прэмія Парацэльса^[de]
• 1982 — Прэмія Гей-Люсака — Гумбальта^[en]
• 1986 — Лекцыі 3M універсітэта Заходняга Антарыа
• 1987 — Нобелеўская прэмія па хіміі (супольна з Ч. Дж. Педэрсанам і Д. Дж. Крэмам)
• 1988 — Вялікі залаты медаль SEP
• 1989 — Прэмія Карла Цыглера^[de]
• 1990 — Прэмія Роберта Робінсана^[de]
• 1997 — Медаль Лавуазье^[fr]
• 1997 — Медаль Дэві
• 2012 — Залаты медаль Дэрэка Бартана^[de]
• 2015 — Медаль Анзагера^[en]

Ганаровы доктар Оксфарда (2014)^[22]. Вялікі афіцэр ордэна Ганаровага легіёна (2014)^[23]. Ганаровы член Каралеўскага таварыства хіміі Вялікабрытаніі.

Сачыненні

• Лен Ж.-М. Супрамалекулярная хімія. Канцэпцыі і перспектывы. — Новасібірск: Навука, 1998. — 334 с.

Зноскі

1. Bell A. Encyclopædia Britannica — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768. Праверана 30 сакавіка 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q455'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2846567'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2743906'></a>
2. http://www.nndb.com/lists/504/000063315/
3. Lehn J. Towards Complex Matter: Supramolecular Chemistry and Self-organization // Eur. Rev. — Cambridge University Press, 2009. — Vol. 17, Iss. 2. — P. 263–280. — ISSN 1062-7987; 1474-0575; 1234-981X — doi:10.1017/S1062798709000805

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q99692930'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107690'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5413092'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q912887'></a>
4. Lehn J., Rojo J., Ruben M. Grid-Type Metal Ion Architectures: Functional Metallosupramolecular Arrays // Angewandte Chemie International Edition — Wiley, 2004. — Vol. 43, Iss. 28. — P. 3644–3662. — ISSN 1433-7851; 1521-3773 — doi:10.1002/ANIE.200300636

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q37838625'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q39416203'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q62023953'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q58328221'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1479654'></a>
5. Jean-Marie Lehn // Jean-Marie Lehn

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
6. Jean-Marie Lehn // Nobel Prize

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
7. list of professors at Collège de France

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3253460'></a>
8. Agence bibliographique de l'enseignement supérieur (France) Système universitaire de documentation — Montpellier: ABES, 2001.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2826570'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2597810'></a>
9. http://czlonkowie.pan.pl/czlonkowie/sites/WynikiWyszukiwania.html?s=LEHN,%20Jean-Marie Праверана 26 сакавіка 2019.
10. https://www.ae-info.org/ae/User/Lehn_Jean-Marie
11. NNDB — 2002.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
12. https://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000242566&dateTexte=&categorieLien=id
13. http://academie-sciences-lettres-toulouse.fr/?page_id=596
14. www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659'></a>
15. Jean-Marie P. Lehn (англ.)
16. Jean-Marie Lehn (англ.)
17. Сколково. Что такое Сколково? > Команда > Консультативный научный совет > Жан-Мари Лен(недаступная спасылка)
18. World Scientists' Warning To Humanity (англ.). stanford.edu (18 лістапада 1992). Архівавана з першакрыніцы 6 снежня 1998. Праверана 25 чэрвеня 2019.
19. 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs
20. Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs)
21. Список нобелевских лауреатов подписавших письмо
22. Honorary degrees awarded | University of Oxford
23. Le prix Nobel Jean-Marie Lehn grand officier de la légion d’honneur (фр.)

Літаратура

• Зеленин К. Н., Ноздрачев А. Д., Поляков Е. Л. Нобелевские премии по химии за 100 лет. — СПб.: Гуманистика, 2003.
• Жан-Мари Лен. Наука и искусство материи — Химия и жизнь // Курьер ЮНЕСКО. — Январь-март 2011.

Спасылкі

• Інфармацыя з сайта Нобелеўскага камітэта (англ.)