Дарыйскае ўварванне

Дарыйскае ўварванне — гістарычная канцэпцыя, згодна з якой у XII — X стст. да н. э. адбылося нашэсце дарыйцаў на цэнтральныя і паўднёвыя раёны Грэцыі, што абумовіла выцясненне ахейскага дыялекту старажытнагрэчаскай мовы дарыйскім, заняпад Мікенскай цывілізацыі і пачатак Цёмных стагоддзяў. У нашы дні канцэпцыя пераглядаецца гісторыкамі.

Магчымыя шляхі дарыйскага ўварвання

Развіццё канцэпцыі

У класічны перыяд лічылася, што дарыйцы паходзяць з паўночнага захаду Грэцыі^[1]. Іх перасяленне на Пелапанес тлумачылася міфамі аб вяртанні Гераклідаў^[2]. Упершыню тэрмін «дарыйскае заваяванне» пры пераказе міфаў ужыў у 1821 г. брытанскі гісторык Вільям Мітфард. Прыхільнікам і папулярызатарам канцэпцыі гвалтоўнага дарыйскага ўварвання быў К. О. Мюлер. Распрацоўшчыкі канцэпцыі імкнуліся з яе дапамогай растлумачыць замену ахейскага дыялекту дарыйскім на поўдні Грэцыі на мяжы 2 і 1 тысячагоддзяў да н. э.

Пасля адкрыцця Генрыхам Шліманам Мікенскай цывілізацыі канцэпцыя набыла новае гучанне, паколькі стала выкарыстоўвацца для тлумачэння заняпаду ахейскіх дзяржаў і пачатку Цёмных стагоддзяў. Эдуард Меер нават звязваў нашэсце дарыйцаў з агульным рухам народаў мора і катастрофай бронзавага веку. Ён лічыў, што дарыйцы перасяліліся на поўдзень з тэрыторый па-за межамі Грэцыі. Пазней яго тэорыя была падтрымана філолагамі^[3]. Такім чынам, вызначэнне «ўварванне» атрымала навуковае апраўданне.

У першай палове XX ст. прыхільнікі канцэпцыі дарыйскага ўварвання сабралі яго археалагічныя сведчанні: частковае разбурэнне мікенскіх палацаў і іх заняпад, з’яўленне протагеаметрычнай керамікі, фібул, больш дасканалай апрацоўкі жалеза, доўгіх мячоў, звычая трупаспалення і пахавання ў керамічных пасудзінах^[3][4]. Выказвалася думка, што дарыйскае ўварванне магло ўяўляць сабою некалькі хваль^[5]. Нягледзячы на тое, што сярод прыхільнікаў канцэпцыі назіраліся ўнутраныя спрэчкі, на некаторы час яна набыла шырокае распаўсюджванне, у тым ліку ў падручніках.

У другой палове XX ст. крытыкі канцэпцыі даказалі памылковасць археалагічных доказаў. З’явілася супрацьлеглае меркаванне, якое сцвярджае пелапанескае паходжанне дарыйцаў. У гэтых умовах гісторыкі, што працягваюць настойваць на міграцыі дарыйцаў з поўначы, вымушаны прызнаваць адсутнасць ясных археалагічных пацверджанняў^[6], замяняюць вызначэнне «ўварванне» на «перасяленне». Існуюць і іншыя нейтральныя вызначэнні: «праблема дарыйскага паходжання», «дарыйская праблема»^[5].

Крытыка

На ўсім працягу існавання канцэпцыі дарыйскага ўварвання вылучаліся і альтэрнатыўныя погляды. Нямецкі філолаг Э. Рыш стварыў канцэпцыю адзінай протагрэчаскай мовы, з якой паходзілі ўсе вядомыя дыялекты старажытнагрэчаскай мовы^[7]. Яна супярэчыла гіпотэзе знешняга ўварвання, паколькі азначала, што этнічны склад насельніцтва Старажытнай Грэцыі на мяжы 2 і 1 тысячагоддзяў да н. э. істотна не мяняўся. У 1956 г. была апублікавана сумесная праца М. Вентрыса і Дж. Чэдвіка, прысвечаная расшыфроўцы лінейнага пісьма Б. Яна паказала, што ахейцы Мікенскага перыяда карысталіся архаічнай формай той жа мовы, што і дарыйцы.

На лінейных надпісах была знойдзена ўзгадка з імем, створаным ад назвы дарыйцаў. На гэтай падставе ў 1976 г. Дж. Чэдвік высунуў канцэпцыю пелапанескага паходжання дарыйцаў. На яго думку, дарыйцы суіснавалі з прадстаўнікамі Мікенскай цывілізацыі, але прадстаўлялі ніжэйшы пласт насельніцтва^[4]. Пачатак Цёмных стагоддзяў і пашырэнне дарыйскага дыялекту маглі адбыцца ў выніку паўстання дарыйцаў або пашырэння арэала іх пасялення пасля ўварвання з поўначы іншых, больш моцных ворагаў. Міф пра вяртанне Гераклідаў і міфічная генеалогія дарыйцаў вядомы толькі з архаічнага перыяда^[8], а таму не могуць быць пацверджаннем міграцыі дарыйскіх плямён.

З 1960-х гг. археалагічныя даследаванні ранніх этапаў развіцця Старажытнай Грэцыі былі пашыраны. Яны паказалі безгрунтоўнасць большасці ранейшых сведчанняў дарыйскага ўварвання. Высветлілася, што пахаванне праз трупаспаленне і выкарыстанне фібул былі вядомы ў Мікенскі перыяд, веды пра апрацоўку жалеза прыйшлі ў Грэцыю з Малой Азіі, з надыходам жалезнага веку грэкі карысталіся мікенскай формай мячоў, протагеаметрычны стыль узнік у Атыцы, населенай іанійцамі^{[9][10][11][12]}. Такім чынам, было страчана атаясненне дарыйцаў з пэўнымі артэфактамі. Засталося толькі сведчанне ў выглядзе пацярпелых мікенскіх палацаў. У сучаснай гістарычнай літаратуры іх разбурэнне найчасцей не звязваецца з прыходам дарыйцаў.

Зноскі

1. Герадот, I:56
2. The Return of the HERACLIDES
3. Милютин М. П., Историография проблемы «дорийского вторжения» (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 1 лістапада 2018. Праверана 21 студзеня 2019.
4. Carol Thomas, Found: The Dorians. Archaeology and Greek Linguistics at the End of the Late Bronze Age
5. Heidi Dierckx, The dorian dilemma: Problems and interpretations of social change in late Helladic iii c and dark age Greece with reference to the archaeological and literary evidence
6. Гл.: Андреев, Ю. Дорийское завоевание. Историческая проблема в свете археологии; Cartledge, P. Sparta and Lakonia. A Regional History 1300 to 362 BC.
7. ERNST GRUMACH, THE COMING OF THE GREEKS(недаступная спасылка)
8. Malkin, I. Myth and Territory in the Spartan Mediterranean. P. 42 — 44
9. Игорь Суриков, «Молчат гробницы»? Археология античной Греции
10. Oscar W. Muscarella, Ancient Safety Pins. Their Function and Significance (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 снежня 2021. Праверана 23 студзеня 2019.
11. The Early Pottery Of Greece
12. Греческие доспехи и оружие (Connolly P.)

Літаратура

• Андреев, Ю. Дорийское завоевание. Историческая проблема в свете археологии / Ю. В. Андреев. — СПБ.: Нестор-История, 2015. ISBN 978-5-4469-0652-9
• Cartledge, P. Sparta and Lakonia. A Regional History 1300 to 362 BC. / Paul Cartledge. — New York, Routledge, 2002. ISBN 0-415-26276-3
• Malkin, I. Myth and Territory in the Spartan Mediterranean / Irad Malkin. — Cambridge University Press, 2003 ISBN ISBN 9780521520249