From Wikipedia, the free encyclopedia
Саю́з Го́рцаў Паўно́чнага Каўка́за і Дагеста́на (з мая па кастрычнік 1917), Го́рская рэспу́бліка (з 1918), — аўтаномнае дзяржаўнае ўтварэнне, абвешчанае на з’ездзе паўночнакаўказскіх народаў 1 мая 1917 года на тэрыторыі Дагестана і горскіх акругаў Церскай вобласці. У красавіку 1918 года ЦК Саюза абвясціў незалежнасць з трансфармацыяй дзяржавы ў Горскую Рэспубліку (Рэспубліку Горцаў Паўночнага Каўказа і Дагестана). Афіцыйна незалежнасць абвешчаная 11 мая 1918 года на мірнай канферэнцыі ў Батумі. Тэрыторыя часткова прызнанага дзяржавы ахоплівала 400 000 км2 з насельніцтвам каля 11 млн. чал.
| Гістарычная дзяржава | |||||
| Горская рэспубліка | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
 |
|||||
|
1917 — 1920
|
|||||
| Сталіца | |||||
| Мова(ы) | абхазская мова, аварская мова, даргінскія мовы[d], Інгушская мова, кабардзінская мова, карачаева-балкарская мова[d], Kumyk[d], Lak[d], лезгінская мова, асецінская мова, руская, Рутульская мова і чачэнская мова | ||||
| Афіцыйная мова | руская | ||||
| Форма кіравання | парламенцкая рэспубліка | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
У Саюз, а затым Горскую рэспубліку ўваходзілі сем самастойных «штатаў», выдзеленых па нацыянальнай прыкмеце і аб’яднаных па канфедэратыўнаму прынцыпу на тэрыторыях: Дагестана, Інгушэціі, Чачні, Асеціі, Карачаева-Балкарыі, Кабардзіна-Чаркесіі і Адыгеі, Нагайскіх стэпаў і, у некаторы перыяд, Абхазіі[1][2][3].
Кабінет міністраў Горскай рэспублікі быў прадстаўлены выхадцамі з амаль усіх рэгіёнаў Паўночнага Каўказа.
Адначасова быў заключаны саюз паміж Горскім урадам Саюза аб’яднаных горцаў і Вайсковым урадам Церскага казацкага войска і створаны аб’яднаны Церска-Дагестанскі ўрад, у які ўвайшла большая частка членаў Горскага ўрада.
Горскі ўрад, аднак, мог разлічваць на прызнанне толькі на тэрыторыі Дагестана, прычым нават тут яго не ўсюды прызнавалі, асабліва ў аулах, мяжуючых з Чачнёй. Сам ўрад не меў пастаяннай рэзідэнцыі. Так, Гайдар Баматаў, міністр замежных спраў, пастаянна знаходзіўся ў Тыфлісе ў пошуках заступніцтва «знешняй сілы» — спачатку Турцыі, а пасля — Англіі. Галоўныя гарады Дагестана знаходзіліся пад уладай саветаў дэпутатаў і гарадскіх самакіраванняў, якія атрымлівалі падтрымку з савецкай Астрахані і ад салдацкіх эшалонаў, якія вярталіся па хатах з разлажыўшыхся Каўказскага і Персідскага франтоў Першай сусветнай вайны.
Горскаму ўраду падпарадкоўваліся 1-ы і 2-гі Дагестанскія конныя палкі з складу белагвардзейскага Каўказскага туземнага корпуса. 1-ы Дагестанскі конны полк, які пасля ўдзелу ў Карнілаўскім мецяжы быў раскватараваны ў слабадзе Хасавюрт на поўнач ад Пятроўска (цяпер Махачкала), 1 лістапада 1917 узначаліў палкоўнік князь Нух Бек Шамхал Таркоўскі. Яму ўдалося вывесці полк у Тэмір-Хан-Шуру (цяпер Буйнакск) для далейшага перафармавання і выкарыстання ў ваенных дзеяннях супраць савецкіх войскаў. Да пачатку 1918 года становішча ў Тэмір-Хан-Шуры было крытычным. 2-гі Дагестанскі конны полк пад камандай палкоўніка Нахібашава не змог утрымаць Петровск і з вялікімі стратамі адышоў у напрамку на Шуру, спыніўшыся ў паселішчы Кумтор-Кале. Таркоўскі, прывёўшы свой полк у Тэмір-Хан-Шуру, прыступіў да фарміравання надзейных часцей, для чаго звёў два Дагестанскія палкі ў адзін, стварыўшы сабе базу ў паселішчы Кумтор-Кале і заняўшы бліжэйшую і апошнюю чыгуначную станцыю Шамхал.
У выніку абвастрыўшыхся міжнацыянальных канфліктаў, пачатку грамадзянскай вайны на Паўночным Каўказе ў студзені-лютым 1918 года і які рушыўшага ўслед абвяшчэння Церскай савецкай рэспублікі, Церска-Дагестанскія і Горскі ўрады фактычна страцілі ўладу і распаліся. Апошнія іх рэшткі 5 сакавіка 1918 года беглі з Уладзікаўказа ў сацыял-дэмакратычную Грузію.
11 мая 1918 года ў занятым турэцкімі войскамі Батуме па завяршэнні перамоваў з турэцкім урадам дэлегацыя кіраўнікоў Паўночнага Каўказа абвясціла незалежнасць Рэспублікі Саюза горцаў Паўночнага Каўказа і стварыла новы Горскі ўрад, які звярнуўся за падтрымкай да Турцыі і Германіі.
У склад урада ўвайшлі былыя члены ўрада Горскай рэспублікі і частка членаў Церска-Дагестанскага ўрада, у тым ліку прэм’ер-міністр А. А. Чармоеў і ваенны міністр князь Нух Бек Шамхал Таркоўскі.
25 верасня 1918 года князь Таркоўскі падпісаў у Порт-Пятроўску (цяпер Махачкала) дагавор з казацкім генералам Л. Ф. Бачарахавым аб сумеснай барацьбе супраць Савецкай улады. Пры размежаванні ўладных паўнамоцтваў на тэрыторыі Дагестана пад кантроль арміі генерала Бічарахава былі аддадзены прыкаспійскія раёны. 30 верасня ўрад Горскай рэспублікі абвясціў аб адмене ўсіх дэкрэтаў Савецкай улады, дэнацыяналізацыі лясоў, пашы, водных рэсурсаў. У лістападзе, пасля таго як турэцкія войскі авалодалі горадам Тэмір-Хан-Шура (цяпер Буйнакск), Горскі ўрад пераехаў сюды. Таркоўскі склаў з сябе дыктатарскія паўнамоцтвы, і 17 лістапада ўрад падпісаў дамову з турэцкім галоўнакамандуючым Ф. Юсуф-Ізэт-пашой пра знаходжанне ў Дагестане турэцкіх войскаў.
У сувязі з паразай Германіі і Турцыі ў Першай сусветнай вайне і сыходам турэцкіх войскаў з Закаўказзя і Дагестана, Горскі ўрад быў рэарганізаваны, і ў канцы 1918 года горскі з’езд у Тэмір-Хан-Шуры зацвердзіў кіраўніком кааліцыйнага кабінета Пшемаху Коцава. Былі заключаны пагадненні з знаходзячыміся ў Дагестане атрадам церскіх казакоў генерала І. Н. Калеснікава і з прадстаўніком Добраахвотніцкай арміі ў Баку генералам І. Г. Эрдэлі. З дапамогай Грузіі, Азербайджана і Антанты было пачата фарміраванне ўласных атрадаў. У студзені 1919 года былі створаны ваенна-шарыяцкія суды. Першым старшынёй быў абраны Абдул-Басір хаджы Мустафаеў.
16 красавіка 1919 года ўрад Пшемахі Коцава прыняў рашэнне аб уваходжанні Дагестана ў склад Азербайджанскай Дэмакратычнай Рэспублікі, аднак 18 мая ўлада ў Дагестане перайшла ў рукі войскаў генерала Дзянікіна[4], пасля чаго Горскі урад заявіў аб самароспуску і зноў эвакуіраваўся ў Тыфліс.
У Дагестане быў абвешчаны так званы Паўночна-Каўказскі эмірат, лідары якога абвясцілі Горскую рэспубліку міфічнай рэспублікай, якая не мае апоры ў народзе.
13—14 кастрычніка 1990 года прайшоў II з’езд горцаў Каўказа ў Нальчыку. На ім было абвешчана, што Канфэдэрацыя горскіх народаў Каўказа з’яўляецца правапераемніцай Горскай рэспублікі[5][6][7].
У чэрвені 1997 года міністр замежных справаў Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя Маўладзі Удугаў накіраваў пасланні міністрам замежных спраў Германіі і Турцыі з прапановай «аднавіць гвалтоўна перарваныя дыпламатычныя адносіны», заяўляючы, што Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя лічыць сябе правапераемніцай Горскай рэспублікі. Гэтыя паслання значных наступстваў не мелі.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
