Атыла

Аты́ла (лац.: Attila, грэч. Ἀττήλας, памёр 453) — правадыр гунаў з 434 па 453 год, што аб’яднаў пад сваёй уладай варварскія плямёны ад Рэйна да Паўночнага Прычарнамор’я.

Атыла
Атыла. Фрагмент фрэскі Дэлакруа, каля 1840 г.
Правадыр гунаў
Нараджэнне	не раней за 390-я і не пазней за 400-я
Смерць	453[1][2][…] Панонія, Старажытны Рым
Месца пахавання	Месца пахавання невядома
Бацька	Мундзук
Жонка	Kreka[d], Ildico[d] і Eskam's daughter[d]
Дзеці	Ellac[d], Dengizich[d] і Ernakh[d]
Веравызнанне	Язычніцтва
Бітвы	бітва на Каталаўнскіх палях[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Памяць пра правадыра гунаў захоўвалася на працягу стагоддзяў у вусновым германскім эпасе і перайшла ў скандынаўскія сагі. У ранніх паданнях германцаў, складзеных у эпоху Вялікага перасялення народаў, Атыла ў спісе вялікіх варварскіх правіцеляў ставіўся на першае месца наперадзе легендарных германскіх каралёў.

Паходжанне і прыход да ўлады

Год і месца нараджэння Атылы засталіся невядомыя. Вельмі прыблізна яго ўзрост можна ацаніць на падставе сведчанняў відавочцы Прыска Панійскага, які ў 448 годзе даў апісанне Атылы як чалавека з барадой, толькі кранутай сівізною. Старэйшы сын Атылы, якога ён паслаў княжыць сярод акаціраў ​​у 448 годзе, быў у такім узросце, што яму патрабаваўся апякун у асобе военачальніка Анегесія. Усё гэта дазваляе выказаць здагадку нараджэнне Атылы ў першым дзесяцігоддзі V стагоддзя. Сучасныя навукоўцы выказваюць розныя здагадкі па этымалогіі імя Атыла, знаходзячы карані ў зусім розных мовах.

Да 440-х гадоў гуны не дастаўлялі адмысловых клопатаў Заходняй і Усходняй Рымскай імперыі, выступаючы часцей як федэраты Заходняй імперыі супраць яе ворагаў-германцаў. Месца іх рассялення ў 420-я гады адзначана каля Паноніі^[3], што прыкладна зараз знаходзіцца ў раёне сучаснай Венгрыі. Яны вандравалі за Дунаем на шырокіх прасторах паміж яго вусцем і Рэйнам, пакараючы мясцовыя варварскія плямёны.

Бацька Атылы Мундзук быў з царскага роду гунаў. Яго браты Актар (або Аптар) і Руа (Роас, Ругіла) былі правадырамі ў гунаў. Прыск згадвае таксама іх чацвёртага брата Аіварсія. Аб Мундзуке нічога не вядома, акрамя таго, што ён быў бацькам будучых правадыроў Атылы і Бледы. Аптар адзначаны ў «Царкоўнай гісторыі» Сакрата Схаластыка як правадыр гунаў, які ў 420-я гады змагаўся супраць бургундаў на Рэйне і памёр ад абжорства^[4].

Найбольшую вядомасць у крыніцах атрымаў Руа. У 433 годзе Руа, якому Візантыя выплачвала штогадовую даніну ў 350 літры золатам, стаў пагражаць Візантыі скачаваннем мірнай дамовы з-за ўцекачоў, якія хаваліся ад гунаў на тэрыторыі імперыі^[5]. У ходзе перамоўнага працэсу і лакальных набегаў Руа памёр.

У 434 годзе пляменнікі Руа Бледа і Атыла сталі правадырамі гунаў. Верагодна, Бледа быў старэйшым з братоў, бо «Гальская хроніка 452 года» паведамляе толькі яго імя як спадчынніка Руа^[6]. Аднак Бледа нічым не праявіў сябе, у той час як гісторык Прыск у апісанні падзеяў заўсёды згадвае Атылу як правадыра, з якім імперыя была вымушана дамаўляцца. Працягнуўшы перамовы, пачатыя Руа, Атыла прымусіў візантыйскага імператара Феадосія Малодшага выплачваць штогадовую даніну ў падвойным памеры і наклаў іншыя цяжкія ўмовы захавання мір. Мірная дамова падтрымлівалася семгод, на працягу якіх гуны ваявалі супраць варварскіх плямёнаў за межамі Рымскай імперыі.

Адной з вядомых падзеяў стаў разгром гунамі адной з першых германскіх дзяржаў, Бургундскага каралеўства на Рэйне, у 437 годзе. Паводле Ідацыя, у выніку нашэсця загінула 20 тысяч бургундаў, а тым хто выжыў Заходняя Рымская імперыя падала для паселішча новыя землі ў Галіі на сярэдняй Роне, у вобласці сучаснай мяжы Францыі і Швейцарыі.

Дзеці

Элак, Эмнетзур, Ултзіндур^[7], Ірна (Эрнак), Дэнгізіх, Чаба^[8] і інш.^[9]

Гл. таксама

• Тэадэмір

Крыніцы

1. Seeck O. Attila // Kategorie:RE:Band II,2 — 1896. Праверана 8 сакавіка 2022.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q26415062'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q65666'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1138524'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q20687233'></a>
2. E.A. Thompson Attila // Encyclopædia Britannica Праверана 8 сакавіка 2022.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
3. Bury 1923, p. 271.
4. Сакрат Схаластык. «Царкоўная гісторыя», 7.30
5. Kallie Szczepanski.. Biography of Attila the Hun (англ.)(недаступная спасылка). about.com (2 лютага 2013). Архівавана з першакрыніцы 16 студзеня 2013. Праверана 2 лютага 2013.
6. Herbert 1849, p. 333.
7. Імёны пералічваюцца ў Іардана ў «Гетыцы»
8. Homant Balint. Szekly\'liler. // Bulleten, 20. Ist. S. 601
9. Творы скандынаўскага і германскага эпасу, такія як «Старэйшая эда» і «Песня пра Нібелунгаў», а таксама пазнейшыя сярэднявечныя сачыненні завуць імёны і іншых дзяцей Атылы (Атлі) — Шарпфэ, Ортэ, Эрпэ і Эйціл — аднак даказаць іх рэальнае існаванне не ўяўляецца магчымым (Dictionary of Medieval Heroes: Characters in Medieval Narrative Traditions ... - Willem Pieter Gerritsen, Anthony G. Van Melle, Tanis M. Guest).

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
• J. Heather, The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians, Oxford University Press US, 2006, ISBN 0-19-515954-3
• J. B. Bury, History of the Later Roman Empire, ch.9
• William Herbert. Attila: King of the Huns. — London, 1849.
• Иордан, «О происхождении и деяниях гетов».
• E. A. Thompson, Peter Heather, The Huns, Blackwell Publishing, 1999, ISBN 0-631-21443-7

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Атыла