From Wikipedia, the free encyclopedia
Лось для Беларусі — абарыгенны від сысуноў, самы буйны прадстаўнік беларускай фаўны капытных . На сакавік 2016 года беларуская папуляцыя ласёў складала больш за 30 тысяч асобін[1].
На Беларусі быў шырока распаўсюджаны да канца сярэдневякоўя[2]. У перыяд існавання Кіеўскай Русі і Вялікага Княства Літоўскага ласі ў вялікай колькасці насялялі ў літоўскіх і беларускіх лясах. Аднак іх колькасць была нестабільная. Яна то падала, то стабілізавалася. Паўстала неабходнасць у яе рэгуляванні і абмежаванні палявання на дзяржаўным узроўні. Так, па Статуту ВКЛ 1588 года за адстрэл лася ў чужым лесе спаганяўся штраф «6 рублев грошаў». У наваколлі ж казённых лясоў забаранялася ўтрымліваць паляўнічых сабак, «хаваць ружніцы» (стрэльбы). Пакаранне за браканьерства было прадугледжана законам: «За забойства усякага буйнога звера, да якіх залічваліся і каза, назначалася пакаранне смерцю; сяляне не павінны былі паляваць на іх нават у тых выпадках, калі яны забягалі на іх зямлю»[3]. Нягледзячы на гэта, пагалоўе ласёў ў другой палове XVIII стагоддзя рэзка скарацілася. Галоўным прычынамі таго з’явіліся ўжо павелічэнне шчыльнасці насельніцтва і высечка лясных масіваў.
Забарона палявання, аднак, пры гэтым не тычылася валадароў края. На лася ў Белавежскай пушчы, сярод іншых, палявалі Аляксандр Ягелончык, Казімір IV Ягелончык, Аўгуст Саксонскі і Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, а таксама расійскія цары Аляксандр II, Аляксандр III і Мікалай II[4].
У 1797 годзе расійскі імператар Павел I планаваў апрануць рускіх салдат у штаны з ласінай скуры. Для гэтага быў выдадзены нерэалізаваны загад забіць усіх ласёў з Белавежскай пушчы[5].
У сярэдзіне XIX стагоддзя і, паўторна, на пачатку XX стагоддзя адбывалася рэзкае скарачэнне арэала лася ў Еўропе. У другой палове XIX стагоддзя ў Белавежскай пушчы налічвалася больш за 700 галоў. На астатняй жа частцы Беларусі іх колькасць была нестабільнай. Дадзеныя такіх вядомых даследчыкаў, як А. Фядзюшын, І. Зяленскі , П. Баброўскі, Г. Карцоў , П. Сямёнаў і інш., Паказваюць, што ў пачатку XX стагоддзя нават у тыповых для выгляду месцах звяроў засталося вельмі мала. Адбіліся наступствы Кастрычніцкай рэвалюцыі і грамадзянскай вайны[6]. Па стане на 1 верасня 1927 года, у Беларусі было зафіксавана толькі каля 150 ласёў[6].
У Беларусі ў 1920 годзе лось быў выключна рэдкім відам[2][7]. У 1927 годзе на Беларусі каля 150 асобін[2]. У выніку аховы лася, амаладжэння лясоў і скарачэння колькасці ваўкоў пачынаючы з 20-х гадоў і асабліва хутка ў канцы 40-х пачалося аднаўленне арэала лася[7].
Сітуацыю трохі выраўнялі спехам прынятыя створаным тады Бярэзінскім запаведнікам меры, давёўшы да 1936 году лік беларускіх ласёў да 380[6].
Пасля Вялікай Айчыннай вайны ў Бярэзінскім запаведніку колькасць звера скарацілася ў 4-5 разоў па адносінах да 1936 года. У наступны перыяд (1946—1952) У выніку высечкі лясоў на гаспадарчыя патрэбы значна павялічылася кармавая база для лася. Сустрэць яго можна было ва ўсіх абласцях рэспублікі. Да таго ж, ахове і ўзнаўленню звера з боку партыйных і савецкіх органаў надавалася вялікая ўвага, а таму росту колькасці не маглі перашкаджаць ні драпежнікі, ні браканьеры. Тым больш, што браканьерства ў тыя гады з-за адсутнасці асабістага транспарту і наразной зброі не мела масавага характару[6].
Дзякуючы ахоўным мерапрыемствам становішча вельмі змянілася ў лепшы бок, асабліва ў другой палове XX стагоддзя[2][7]. У 1976-83 штогод у БССР улічвалася больш 24 тысяч асобін[2].
У 1952 годзе на тэрыторыі Беларусі жыло ўжо каля 800 ласёў, і іх колькасць працягвала расці. Гэтаму спрыяў, магчыма, не столькі гадавы прырост, колькі міграцыя з суседніх Пскоўскай і Смаленскай абласцей, а таксама з Прыбалтыкі, дзе шчыльнасць мясцовых папуляцый да таго моманту была ўжо даволі высокай і складала ў некаторых лясніцтвах 7,5 галоў (у Эстоніі) і 9,2 галоў (у Пскоўскай вобласці) на 1000 га характэрных угоддзяў, якія прадстаўляюць у асноўным зімовыя пашы[6].
У 1964 годзе была падлічана колькасць ласёў у Віцебскай вобласці, а атрыманыя 2150 асобін шляхам экстрапаляцыі склалі меркаваную колькасць каля трох з паловай тысяч галоў агульнай колькасці папуляцыі ў рэспубліцы. Ад гэтай даты быў дазволены прамысловы адстрэл — з лістапада 1964 года[6].
У 1984 годзе ў Беларусі налічылі 24,8 тысяч ласёў[8].
Не вельмі навукова-абгрунтаваная арганізацыя палявання на ласёў і нерацыянальнае выкарыстанне запасаў колькасці звера ў 1960-х — 1990-х гадах прывяла да пагаршэння сітуацыі, прычым як з колькасным і якасным складам папуляцыі, так і з вядзеннем уліку абсалютнай колькасці ласёў[6].
З пачаткам 2000-х гадоў сітуацыя пачала выпраўляцца і колькасць ласёў пачала стала павялічвацца.
Аптымальнай лічыцца колькасць у 43 тысячы асобін ласёў[9].
На 2016 год у лясах Беларусі налічвалася больш за 30 тысяч ласёў[10].
Лось распаўсюджаны па тэрыторыі Беларусі нераўнамерна. Найбольш высокая шчыльнасць папуляцыі віду назіраецца ў паўночнай і ўсходняй частках краіны. Пры ацэнцы шчыльнасці насельніцтва лася на тэрыторыі Беларусі дакладна прасочваецца градыент памяншэння гэтага паказчыка з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад. Гэта тлумачыцца ў першую чаргу паступовым пагаршэннем умоў пражывання для лася ў гэтым напрамку. Паблізу паўднёвых і заходніх межаў Беларусі праходзіць мяжа арэала віду, дзе па экалагічных законах папуляцыя віду знаходзіцца ў песімуме[11][12].
Часам ласі заходзяць у гарады, зарэгістраваны некалькі выпадкаў нават у такіх буйных гарадах, як Віцебск[13], Магілёў[14] і Мінск [15][16].
У Беларусі лосі ўтрымліваюцца ў Акцябрскім[17], Мінскім і Віцебскім заапарках і ў Магілёўскім заасадзе.
У Беларусі сустракаецца ва ўсіх лясных масівах па ўсёй тэрыторыі рэспублікі, але найбольшая колькасць адзначаецца ў паўночнай, паўночна-ўсходняй і цэнтральнай частках[7].
Ласі засяляюць самыя розныя лесу, зарасніках вербалозу па берагах рэк і азёр, а ў лесатундры трымаюцца па бярэзнікі і асінніку[7]. Вялікае значэнне для лася маюць лесу з балотамі, ціхімі рэкамі, ручаямі і азёрамі, дзе яны кормяцца воднай расліннасцю. Узімку для лася неабходныя змешаныя і хвойныя лясы з густым падлескам або добрым падростам маладняку, асабліва хвоі, асіны або бярозы, рабіны і інш. Пазбягаюць ласі аднастайных высокоствольных масіваў лесу[7].
Лось ушаноўваўся на тэрыторыі Беларусі яшчэ ў бронзавым веку, пра што сведчыць знаходка рагавой фігуркі гэтай жывёлы на паселішча Асавец II у Бешанковіцкім раёне[18].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.