расійскі імператар From Wikipedia, the free encyclopedia
Павел I Пятровіч (1 кастрычніка 1754 — 23 сакавіка 1801) — імператар Расіі (1796—1801) з дынастыі Раманавых, сын Пятра III Фёдаравіча і Кацярыны II Аляксееўны.
Павел нарадзіўся ў драўляным (выфарбаваным пад мармур) Летнім палацы Лізаветы Пятроўны, выбудаваным Барталамеа Растрэлі на Фантанцы ў 1754 годзе. Пасля гэты палац быў знесены, а на яго месцы пабудаваны Міхайлаўскі замак, у якім Павел быў забіты.
Павел Пятровіч не атрымаў колькі-небудзь сур’ёзнай адукацыі, якою кіраваў Мікіта Іванавіч Панін, які меў вырашальны ўплыў на фарміраванне характару і поглядаў будучага імператара. З дзяцінства меў слабае здароўе і больш за небагатыя здольнасці, рос вельмі нервовым, уразлівым і надмерна запальчывым, падазроным да навакольных яго людзей. Маці, імператрыцай Кацярынай II, быў ненавідзім як дзіця ад нялюбага мужа — Пятра III. Адхілены ёю ад умяшання ў рашэнне якіх-небудзь дзяржаўных спраў, ён, у сваю чаргу, асуджаў увесь лад яе жыцця і не прымаў той палітыкі, якую яна праводзіла. Павел лічыў, што гэтая палітыка абапіраецца на славалюбства і прытворства, марыў аб пасяленні ў Расіі пад эгідай самадзяржаўя строга законнага кіравання, абмежаванні правоў дваранства, увядзення найстрогай, па прускім узоры, дысцыпліны ў войску. У 1780-я захапіўся масонствам.
Павел быў двойчы жанаты. У 1773, не дасягнуўшы і 20 гадоў, ажаніўся з гесэн-дармштацкай прынцэсай Вільгельмінай (у праваслаўі — Наталляй Аляксееўнай), але праз тры гады яна памерла падчас родаў, і ў тым жа 1776 Павел ажаніўся другасна, з прынцэсай Сафіяй-Даратэяй (у праваслаўі — Марыяй Фёдараўнай).
Увесь час вострыя ўзаемаадносіны Паўла з маці, якую ён падазраваў у саўдзеле ў забойстве свайго бацькі — Пятра III, прывялі да таго, што Кацярына II падарыла сыну ў 1783 Гатчынскі маёнтак (гэта значыць «адсяліла» яго ад сталіцы). Тут Павел завёў звычаі, рэзка адрозныя ад пецярбургскіх. Але, за адсутнасцю якіх-небудзь іншых клопатаў, засяродзіў усе свае высілкі на стварэнне «гатчынскага войска»: некалькіх батальёнаў, аддадзеных пад яго камандаванне. Афіцэры ў поўнай форме, парыкі, цесныя мундзіры, бездакорны лад, пакаранні шпіцрутэнами за найменьшыя недагляды і забарона цывільных звычак — такая была паўлаўская Гатчына.
У 1794 імператрыца вырашыла не дапусціць свайго сына да стальца і перадаць яго старэйшаму ўнуку Аляксандру Паўлавічу, але сустрэла процідзеянне з боку вышэйшых дзяржаўных саноўнікаў. Смерць Кацярыны II 6 лістапада 1796 адкрыла Паўлу дарогу на трон.
 | Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Сваё валадаранне Павел пачаткаў з ломкі ўсіх парадкаў екацярынінскага кіравання. Падчас свайго каранавання (якая адбылася ў дзень Вялікдні) Павел абвясціў шэраг указаў. У прыватнасці, Павел адмяніў пятроўскі ўказ аб прызначэнні самім імператарам свайго пераемніка на пасадзе і ўсталяваў выразную сістэму атрымання пасада ў спадчыну. Паўлам была адноўленая сістэма калегій, прадпрымаліся спробы стабілізаваць фінансавае становішча краіны (у тым ліку знакамітая акцыя па пераплаўленні палацавых сервізаў у манеты).
Указам аб «трохдзённай паншчыне» забараніў памешчыкам адпраўленне паншчыны па нядзельных днях і больш трох дзён у тыдзень (закон ніколі не ўжываўся на практыцы). Павел злічыў, што становішча памешчыцкіх прыгонных сялян лепш, чым казённых, і раздаў 600 тысяч душ казённых сялян у дзель валоданне, чым выклікаў непрыязнасць з іх боку.
Істотна павузіў правы дваранскага саслоўя ў параўнанні з тымі, што былі падараваныя Кацярынай II, а парадкі, заведзеныя ў Гатчыне, былі перанесеныя на ўсё расійскае войска. Найжорсткая дысцыпліна, непрадказальнасць паводзін імператара прывялі да масавых звальненняў дваран з войска, асабліва афіцэрскага складу гвардыі (з 182 афіцэраў, якія служылі ў Коннагвардзейскім палку ў 1786, да 1801 не звольніліся толькі двое). Таксама былі звольненыя ўсё якія лічыліся ў штаце афіцэры, не што з’явіліся па ўказе ў ваенную калегію для пацверджання сваёй службы.
Варта аднак адзначыць, што Павел I задумаў ваенную, як зрэшты і іншыя рэформы, не толькі з уласнага капрызу. Расійскае войска было не на піку формы, пакутавала дысцыпліна ў палках, званні раздаваліся не заслужана — так, дваранскія дзеці ўжо з нараджэння былі прыпісаныя ў нейкі чын, да таго або іншаму палку. Шматлікія жа маючы чын і атрымліваючы дараванне і зусім не служылі (як відаць ў асноўным гэтых-та афіцэраў і звольнілі з штата). Як рэфарматар, Павел I вырашыў узяць прыклад з улюбёнага Пятра Вялікага: як і знакаміты продак ён вырашыў узяць за аснову мадэль сучаснага еўрапейскага войска, у прыватнасці прускай, а што як не нямецкае можа служыць узорам педантычнасці, дысцыплінаванасці і дасканаласці. У цэлым ваенная рэформа не была спыненая і пасля смерці Паўла.
У кіраванне Паўла I узвысіліся асабіста адданыя імператару Аракчэеў, Кутайсаў, Абальянінаў.
Асцерагаючыся распаўсюджванні ў Расіі ідэй Французскай рэвалюцыі, Павел I забараніў выезд маладых людзей за мяжу на вучобу, быў цалкам забаронены імпарт кніг, аж да нот, зачыненыя друкарні. Рэгламентацыя жыцця даходзіла да таго, што ўсталёўвалася час, калі ў хатах належала тушыць агні. З рускай мовы адбіраліся словы «грамадзянін», «айчына» і інш.
Знешняя палітыка Паўла адрознівалася непаслядоўнасцю. У 1798 годзе Расія ўступіла ў антыфранцузскую кааліцыю c Вялікабрытаніяй, Аўстрыяй, Турцыяй, Каралеўствам абедзвюх Сіцылій. Па патрабаванні саюзнікаў галоўнакамандуючым рускімі войскамі быў прызначаны гнаны А. У. Сувораў. У яго вядзенне таксама перадаваліся і аўстрыйскія войскі. Пад кіраўніцтвам Суворава Паўночная Італія была вызваленая ад французскага панавання. У верасні [1799] гады рускае войска здзейсніла знакаміты пераход Суворава праз Альпы. Аднак ужо ў кастрычніку таго жа года Расія разарвала саюз з Аўстрыяй, а рускія войскі былі адкліканыя з Еўропы.
Незадоўга перад забойствам Павел паслаў у паход на Індыю войска Данское — 22 507 чалавек без абозу, харчоў і які-небудзь стратэгічнага плану. Паход быў адменены адразу пасля згубы Паўла.
Павел I усталяваў цеснае супрацоўніцтва з Мальтыйскім ордэнам, прыняўшы статут Вялікага Магістра і пратэктары ордэна. Ордэнская сістэма Расіі і самога Мальтыйскага Ордэна былі часткова інтэграваныя.
Павел I быў задушаны ва ўласнай спальні 11 сакавіка 1801 у Міхайлаўскім замку. У змове ўдзельнічалі Аграмакаў, Н. П. Панін, віцэ-канцлер, Л. Л. Беннінгсен, камандзір Изюмінскага лёгкаконнага палка П. А. Зубаў (фаварыт Кацярыны), Смалены, генерал-губернатар Пецярбурга, камандзіры гвардзейскіх палкоў: Сямёнаўскага — Н. І. Дзепрэрадовіч, Кавалергардскага — Ф. П. Увараў, Праабражэнскага — П. А. Талызін.).
Першапачаткова планавалася звяржэнне Паўла і ўзыходжанне англійскага рэгента. Магчыма, данос цару напісаў У. П. Мящшчэрскі, у мінулым шэф Санкт-Пецярбургскага палка, жыўшага ў Смаленску, магчыма — генерал-пракурор П. Х. Абальянинаў. У любым выпадку змова была раскрыта, былі выкліканыя Ліндзенер і Аракчэеў, але гэта толькі паскорыла выкананне змовы. Па адной версіі Павел быў забіты Мікалаем Зубовым (зяць Суворава, старэйшы брат Платона Зубава), які стукнуў яго масіўнай залатой табакеркай у скронь. Паводле іншай версіі, Павел быў задушаны шалікам або задушаны групай змоўшчыкаў, якія, навальваючыся на імператара і адзін аднаго, не ведалі ў дакладнасці, што адбываецца. Прыняўшы аднаго з забойцаў за сына Кастуся, закрычаў: «Ваша Высокасць, і вы тут? Пашкадуеце! Паветра, Паветра!.. Што я вам зрабіў дрэннага?» Гэта былі яго апошнія словы.
Пытанне аб тым, ці ведаў і ці даваў санкцыю на палацавы пераварот і забойства свайго бацькі Аляксандр Паўлавіч, доўгі час заставаўся нявысветленым. Па ўспамінах князя А. Чартарыйскага, думка аб змове паўстала ці ледзь не ў першыя дні кіравання Паўла, але пераварот стаў магчымым толькі пасля таго, як стала вядома аб згодзе Аляксандра, які падпісаў сакрэтны маніфест, у якім прызнаваў неабходнасць перавароту і абавязваўся не пераследваць змоўшчыкаў пасля ўсшэсця на пасад. Адзін з арганізатараў змовы граф Смалены пісаў у мемуарах: «Вялікі князь Аляксандр не згаджаўся ні на што, не запатрабаваўшы ад мяне папярэдне клятвеннага абяцання, што не стануць замахвацца на жыццё яго бацькі; я даў яму слова: я не быў настолькі пазбаўлены сэнсу, каб унутрана ўзяць на сябе абавязанне выканаць рэч немагчымую, але трэба было супакоіць педантычнасць майго будучыні васпана, і я абнадзеіў яго намеру, хоць быў перакананы, што яны не выканаюцца». Верагодней усяго, сам Аляксандр, як і граф Смалены, выдатна разумеў, што без забойства палацавы пераварот будзе немагчымы, бо добраахвотна Павел I ад пасаду не зрачэцца.
Калісьці хадзіў слых, што сучасным бацькам Паўла I быў не Пётр III, а першы фаварыт вялікай княгіні Кацярыны Аляксееўны, граф Сяргей Васільевіч Салтыкоў. У мемуарах Кацярыны II утрымоўваецца ўскоснае ўказанне на гэта.[7]
Па іншым слыху, Кацярына Аляксееўна нарадзіла мёртвага дзіця і ён быў заменены нейкім «чухонскім» немаўлём. Але гэта толькі плёткі, не пацверджаныя ніякімі доказамі або сведчаннямі.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
