From Wikipedia, the free encyclopedia
Геня Жытамірскі (польск.: Henio Żytomirski, іўр.: הניו ז'יטומירסקי; 25 сакавіка 1933, Люблін — 9 лістапада 1942, канцэнтрацыйны лагер Майданак) — яўрэйскі хлопчык з Любліна, ахвяра Халакосту. Паходзіў з асіміляванай яўрэйскай сям’і. Калі пачалася Другая сусветная вайна яму было 6 гадоў. У 1941 г. яму і ўсёй яго сям’і давялося пераехаць у Люблінскае гета. У 1942 г. гета было ліквідавана, а некалькі тысяч люблінскіх яўрэяў, уключаючы Геню, былі забітыя. Дзякуючы мерапрыемствам, прысвечаным памяці люблінскіх яўрэяў, яго постаць стала адным з сімвалаў Халакосту ў Польшчы[1][2].
| Геня Жытамірскі | |
|---|---|
| польск.: Henio Żytomirski | |
 Геня Жытамірскі 5 ліпеня 1939 года | |
| Імя пры нараджэнні | польск.: Henryk Żytomirski |
| Род дзейнасці | вучань |
| Дата нараджэння | 25 сакавіка 1933 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 9 лістапада 1942 (9 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Веравызнанне | іўдаізм |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Гісторыя сям’і Жытамірскіх адноўлена не цалкам. Вядома, што дзед Гені Жытамірскага, Фраім (Эфраім) Жытамірскі, нарадзіўся ў 1880 г. у Меджыбіжы на Падоллі (Украіна). У канцы XIX стагоддзя ў Варшаве ён сустрэў сваю будучую жонку Хаю (у дзявоцтве Меламед) з Рыгі (Латвія). У іх было пяцёра дзяцей. Ёсць звесткі, што Фраім удзельнічаў у рэлігійным жыцці варшаўскага кагалу, але невядома, чым ён займаўся прафесійна.
Пасля Першай сусветнай вайны сям’я Жытамірскіх пераехала ў Люблін і пасялілася на вуліцы Любартоўскай, 22. Сям’я Хаі засталася ў Варшаве, а стрыечная сястра Фраіма Лена Хехтман эмігравала ў ЗША. У Любліне Фраім Жытамірскі быў уладальнікам канцылярскай крамы[3].
Яго сын, Самуэль (Шмуэль), ажаніўся з Сарай (дзявочае прозвішча Оксман) і атрымаў педагагічную адукацыю. Спачатку працаваў настаўнікам у яўрэйскай школе ў Варшаве, а потым у пачатковай школе ў Быхаве. Быў яе заснавальнікам і, верагодна, дырэктарам. Выкладаў гісторыю і літаратуру. Шмуэль быў прыхільнікам новых адукацыйных тэндэнцый у яўрэйскай адукацыі (яўрэйскія свецкія школы Тарбут мелі навучальную праграму ў польскіх школах, але з акцэнтам на іўрыт). Верагодна, што акрамя працы ў Быхаве ён выкладаў і ў Любліне. Сара кіравала крамай. У 1933 годзе ў іх нарадзіўся сын Геня[3].
Дачка Фраіма Соня выйшла замуж за Юзафа Корнберга, а потым яны пасяліліся ў Казімежы Дольным. У 1936 годзе ў іх нарадзіўся сын Абрагам. Эстэр і Рахель — дзве іншыя дачкі Фраіма замуж не выйшлі [3]. Другі сын, Лявон (Іегуда), іміграваў у Палесціну ў 1937 годзе. Падобна як і яго бацька Фраім і брат Самуэль, Лявон быў прыхільнікам сіянісцкіх ідэй. Падчас эміграцыі ажаніўся з Ханай (дзявочае прозвішча Хохберг). Уся сям’я Жытамірскіх спрабавала выехаць у Палесціну, але безвынікова. 1 верасня 1939 г. пачалася вайна. З усёй сям’і выжыў толькі Лявон Жытамірскі[3].
Падрабязнасці жыцця Гені Жытамірскага і яго сям’і сталі вядомыя, дзякуючы дачцэ Лявона Нэтце Жытамірскай-Авідар, мастачцы з Ізраіля. У 2001 годзе яна прыехала ў Люблін і прывезла з сабой некалькі лістоў і фотаздымкаў з сямейнага альбома. У Любліне яна пазнаёмілася з супрацоўнікамі Цэнтра «Брама Гродска — Тэатр NN», якія імкнуцца захаваць памяць аб яўрэйскім мінулым горада. Пасля размовы з імі яна вырашыла накіраваць у Люблін і іншыя дакументы з сямейнага архіву[4].
| Фраім Жытамірскі | Хая (Меламед) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Шмуэль | Сара (Оксман) | Соня | Юзаф Корнберг | Эстэр | Лявон | Хана (Хохберг) | Рахель | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Генрых | Абрагам | Нэтта | Нахум Авідар | Якаў | Эрэль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Юваль | Шмуэль | Якаў | Дганіт | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Геня Жытамірскі нарадзіўся 25 сакавіка 1933 г. у Любліне. Быў адзіным дзіцём сваіх бацькоў. У верасні 1937 г. пачаў наведваць дзіцячы садок. У ліпені 1938 года адпачываў у вёсцы Руды каля Пулаваў. Стрыечны брат пісаў пра яго як пра жывое і рухлівае дзіця[5]. Ёсць здымкі практычна з кожнага года жыцця Гені (да шасці гадоў). Апошні яго здымак быў зроблены 5 ліпеня 1939 г. на прыступках аднаго з банкаў у Любліне. На фотакартцы сарамліва ўсміхаецца маленькі Геня, апрануты ў белую кашульку, клятчастыя шорты і паласатыя шкарпэткі[6].
Улетку 1939 г. хлопчык вучыўся ездзіць на новым веласіпедзе, а таксама рыхтаваўся пайсці ў школу[7]. Яго бацька хацеў, каб Геня вывучыў іўрыт, а потым паехаў у Палесціну[5]. Гэтым планам не было суджана спраўдзіцца з пачаткам Другой сусветнай вайны.
У пачатку вайны бацька Гені — Шмуэль ненадоўга паехаў у Львоў, спрабуючы атрымаць дазвол на выезд яго сям’і за мяжу. Справа была няўдалай, і ён вярнуўся ў Люблін. 24 сакавіка 1941 г. Жытамірскі атрымаў загад пакінуць кватэру па адрасе вул. Шэўская д. 3 і пераехаць у гета па адрасе вул. Кавальская д. 11. Шмуэль стаў супрацоўнікам юдэнрата і паштовым работнікам у гета. Яго цёткі, Рахель і Эстэр таксама працавалі ў гета, а маці — дома. Дзед Фраім памёр 10 лістапада 1941 г. ад тыфу[3]. Перад смерцю дзед папрасіў пахаваць яго каля брамы на могілках, каб «першым убачыць вызваленне Любліна». Аднак у 1943 г. падчас ліквідацыі могілак магіла і надмагілле Фраіма Жытамірскага былі знішчаны[8].
У ноч з 16 на 17 сакавіка 1942 г. немцы пачалі ліквідацыю Люблінскага гета. Хутчэй за ўсё да 20 красавіка 1942 г. усе жанчыны сям’і Жытамірскіх былі дэпартаваны ў лагер смерці ў Бэлжцы ў рамках аперацыі «Рэйнхард». Геня і яго бацька былі пераведзены ў гета ў Майдан Татарскі (адзін з раёнаў Любліна) [3].
Апошні ліст Шмуэля Жытамірскага, дзе ўзгадваецца пра Геня, быў дастаўлены ў штаб-кватэру Чырвонага Крыжа 8 студзеня 1943 г. (дата напісання ліста невядомая, напэўна, ён быў напісаны значна раней)[9]:
 |
Дарагі Лявон! Я атрымаў прывітанне. Незвычайна крануты. Бацька памёр 10 лістапада 1941 г. Мы з Генюсям разам. Перадайце прывітанне Хане і ўсёй маёй сям’і[10]. [Самуэль] |
 |
Пасля ліквідацыі гета ў Майдане Татарскім, 9 лістапада 1942 г., зняволеныя былі перавезены ў канцлагер у Майданку. Хутчэй за ўсё, у той жа дзень Геня быў закатаваны ў газавай камеры разам з іншымі дзецьмі і састарэлымі, няздольнымі працаваць.
Яго бацька быў накіраваны ў працоўны лагер у Вяняве, дзе на месцы разбураных яўрэйскіх могілак будаваўся спартыўны стадыён[3]. У сваім апошнім лісце да сваякоў, адпраўленым 19 сакавіка 1943 г., Шмуэль Жытамірскі пісаў толькі пра сябе, а гэта значыць, што ў той час іншых членаў сям’і ўжо не было ў жывых [5]. Падрабязнасці смерці Шмуэля невядомыя. Хутчэй за ўсё ён быў застрэлены падчас акцыі Эрнтэфест[3].
На аснове рэканструкцыі гісторыі жыцця Гені Люблінскі цэнтр «Брама Гродска — Тэатр NN» рэалізаваў шэраг праектаў, прысвечаных захаванню памяці аб яўрэйскай абшчыне Любліна.
У рамках праекта «Лісты ў гета» з 2001 года моладзь з Любліна рассылала лісты на выпадкова выбраныя адрасы дамоў, якія існавалі ў Люблінскім гета (большасць з іх былі знішчаны ў 1942 годзе нацыстамі)[11]. Потым лісты былі накіраваны адпраўшчыкам з анатацыямі «такога адраса няма» альбо «невядомы адрасат»[12]. У 2002 годзе сярод атрымальнікаў гэтых лістоў упершыню з’явіўся Геня Жытамірскі[12]. З 2005 года дадзены праект ужо пад назвай «Лісты да Гені» сканцэнтраваўся на гісторыі жыцця хлопчыка і праводзіцца ў рамках святкавання Дня Памяці ахвяр Халакосту[13].
|
Немагчыма ўзгадаць 40 000 твараў люблінскіх ахвяр Халакосту. Памятайце хаця б адзін[6] | |
Пачынаючы з 2005 года, 19 красавіка, на прыступках банка Pekao па адрасе Krakowskie Przedmieście, 64 (да вайны тут знаходзілася сядзіба банка Народнай Гаспадаркі) была ўстаноўлена рэпрадукцыя апошняй фатаграфіі Гені — гэта тое самае месца, дзе хлопчык быў сфатаграфаваны ў 1939 годзе за два месяцы да пачатку вайны. Таксама была ўсталявана спецыяльная паштовая скрыня, у якую ўсе госці — навучэнцы люблінскіх школ і іншыя выпадковыя жадаючыя маглі ўкінуць ліст адрасаваны хлопчыку[14]. У межах мерапыемства праводзяцца семінары для студэнтаў, накіраваныя на азнаямленне ўдзельнікаў з тэмай Халакосту праз прызму лёсу аднаго дзіцяці[15].
У 2003 г. у рамках праграмы ЕС «Нацысцкія канцэнтрацыйныя лагеры ў гістарычнай памяці» Цэнтр «Брама Гродска — Тэатр NN» у супрацоўніцтве з Дзяржаўным музеем на Майданку падрыхтаваў выстаўку «Азбука — дзеці ў лагеры Майданак». Выстаўка знаходзіцца ў лагернай казарме № 53 і прысвечана чацвярым дзецям, якія былі зняволенымі лагера: яўрэям Гені Жытамірскаму і Галіне Грынштэйн, польцы Яніне Бучэк і беларусу Пятру Кірышчэнка[16]. Прастора казармы сімвалічна падзелена на дзве часткі — «свет школы і азбукі» і «свет лагера». На выставе паказаны лёс дзяцей у канцлагеры, якіх гвалтоўна выкінулі з простага і наіўнага свету буквара і кінулі ў свет лагера[17]. Выстаўка на дадзены момант зачынена для наведвальнікаў[18].
Створаны два вэб-фотаальбомы: адзін прысвечаны выключна хлопчыку, другі — яго сям’і. Нягледзячы на параўнальна невялікую колькасць матэрыялаў, альбомы маюць значную гістарычную каштоўнасць і адкрываюць вобразы жыцця яўрэяў у Любліне да вайны. Фотаздымкі прадстаўляюць цёплыя і сардэчныя адносіны ў сям’і Жытамірскіх і паказваюць сувязь паміж пакаленнямі (прагулка дзеда Фраіма з унукамі, развітанне з Лявонам у Палестыне, сямейныя сустрэчы і г.д.)[19]. Гэтыя інтэрнэт-альбомы суправаджаюцца папяровай брашурай «Геня. Гісторыя аднаго жыцця»[20]. Па словах Эвы Станчык, кніга нагадвае яўрэйскія Кнігі памяці», дзе запісваліся імёны памерлых, але ў адрозненне ад іх яна створаная не яўрэямі [19].
18 жніўня 2009 г. створаны профіль Гені ў сетцы Facebook. Мадэратарам выступіў Пётр Брожэк, супрацоўнік «Брама Гродска», які апублікаваў фатаграфіі і паведамленні на польскай мове ад імя хлопчыка. Калі замежнікі пачалі далучацца да інтэрнэт-сяброў Гені, яны самі пераклалі паведамленні хлопчыка на іншыя мовы. У Цэнтры сабрана шмат інфармацыі пра Геню (у тым ліку фотаздымкі і лісты, дасланыя сваякамі з сям’і Жытамірскіх). На падставе гэтых матэрыялаў былі прапанаваныя тэксты, якія маглі б з’явіцца ў якасці аўтарскіх запісаў дзіцяці. Геня «апублікаваў» досыць простыя тэксты пра паўсядзённае жыццё, напрыклад:
|
Мне сем гадоў. У мяне ёсць мама і тата. У мяне ёсць маё любімае месца. Не ва ўсіх ёсць мама і тата, але ў кожнага ёсць сваё любімае месца. Сёння я вырашыў, што ніколі не з'еду з Любліна. Я застануся тут назаўсёды. У маім улюбёным месцы. З мамай і татам. У Любліне. | |
Гэты праект выклікаў гучную дыскусію аб этычным аспекце стварэння вэб-сайта ад імя забітага дзіцяці. Адам Капцоўскі, гісторык з Любліна, быў асабліва супраць гэтай формы ўшанавання памяці ахвяр Халакосту. Аднак стрыечная сястра Гені Нэтта Авідар напісала ў пасце ў сваім профілі:
|
Мы спрабуем узнавіць яго жыццё ў гета са сведчанняў тых, хто выжыў, з дакументаў, з гісторыі Любліна падчас нацысцкай акупацыі. На падставе ўсіх крыніц мы спрабуем здагадацца, якім магло б быць яго сведчанне. Геня — гэта прадстаўнік, сімвал, вобраз. Яго фігура ўяўляе знішчэнне гістарычнай яўрэйскай супольнасці Любліна. | |
Як лічыць выданне Deutsche Welle, профіль Гені — прыклад таго, як сайты сацыяльных сетак могуць быць паспяхова выкарыстаны ў адукацыйных мэтах [21][22]. Геня сабраў максімальную колькасць сяброў для індывідуальнага профілю. У ліпені 2010 года профіль быў закрыты з-за правіла, якое забараняе ствараць запісы Facebook ад імя трэціх асоб[23].
У 2012 годзе, праз 70 гадоў пасля ліквідацыі Люблінскага гета, гісторыя Гені Жытамірскага была прадстаўлена ў выглядзе чорна-белага комікса «Прагулка». Гэты асаблівы фармат быў абраны дзеля таго, каб дасягнуць мэтавай аўдыторыі — дзяцей і моладзі. У коміксе Геня шпацыруе з бацькам па Любліне. Шмуэль хоча пайсці да краўца, каб забраць школьную форму хлопчыка, але Геня аддае перавагу марожанаму. Па дарозе яны сустракаюцца з сябрамі, з якімі размаўляюць пра будучы выезд у Палесціну. У гэтай гісторыі няма гаворкі пра надыходзячую трагедыю. Толькі ў канцы кнігі з’яўляецца апошні фотаздымак хлопчыка з наступным каментарыем[24]:
|
Месца, паказанае на фотаздымку на папярэдняй старонцы, знаходзіцца ў самым цэнтры Любліна. Яно нічым асаблівым не вылучаецца і не прыцягвае да сябе ніякай увагі. У ліпені 1939 года тут некалькі хвілін стаяў маленькі яўрэйскі хлопчык, Геня Жытамірскі. Бацька сфатаграфаваў яго. Здымак захаваўся. Геня быў забіты падчас акупацыі [25]. | |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
