From Wikipedia, the free encyclopedia
XIII Інтэрнацыянальная брыгада імя Яраслава Дамброўскага (ісп.: XIII Brigada Internacional, польск.: XIII Brygada Międzynarodowa im. Jarosława Dąbrowskiego) — воінская часць, набраная ў асноўным з палякаў і грамадзян Польшчы, якая ўдзельнічала ў грамадзянскай вайне ў Іспаніі на баку рэспубліканцаў супраць паўстанцаў Франка. Фактычна, як і большасць астатніх інтэрбрыгад, была арганізавана Камінтэрнам[1]. Атрымала іспанскую ўзнагароду за доблесць[2].
| XIII інтэрбрыгада імя Яраслава Дамброўскага | |
|---|---|
| ісп.: XIII Brigada Internacional польск.: XIII Brygada Międzynarodowa im. Jarosława Dąbrowskiego | |
.jpg) Сцяг Міцкевічаўскага батальёна 13-й інтэрбрыгады імя Дамброўскага. | |
| Гады існавання | 1936—1939 |
| Краіна |
 Другая Іспанская Рэспубліка |
| Падпарадкаванне | Другая Іспанская Рэспубліка[d] |
| Уваходзіць у |
 Інтэрнацыянальныя брыгады |
| Тып | Змешаная брыгада (Іспанія) |
| Складаецца з | Батальён імя Адама Міцкевіча, Батальён імя Хасэ Палафокса, Батальён імя Андрэ Марці, Батальён імя Мацьяша Ракашы, Батальёны імя Луізы Мішэль, Батальён імя Анры Вільяміна, Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі, Яўрэйская рота імя Нафталі Батвіна ў інтэрбрыгадзе |
| Колькасць | каля 5 тысяч прайшло за ўвесь час |
| Дыслакацыя | Альбасетэ (Іспанія) |
| Мянушка | Дамброўшчыкі (польск.: Dąbrowszczacy) |
| Заступнік | Яраслаў Дамброўскі |
| Дэвіз | «За нашу і вашу свабоду» (польск.: Za naszą i waszą wolność, ісп.: Por vuestra libertad y la nuestra) |
| Марш | Гонар і граната (аўтар музыкі невядомы – Б.Бранеўскі) |
| Удзел у |
Грамадзянская вайна ў Іспаніі Абарона Мадрыда Бітва пры Хараме Гвадалахарская аперацыя Брунецкая аперацыя Бітва на Эбра Арагонская аперацыя |
| Вядомыя камандзіры | Wilhelm Zaisser[d], Józef Strzelczyk[d], Bolesław Mołojec[d] і Henryk Toruńczyk[d] |
Усяго на баку рэспубліканцаў ваявалі ў 1936—1939 гадах каля 5 тысяч палякаў і грамадзян даваеннай Польшчы.
У адпаведнасці з законам аб грамадзянстве 1920 года, які забараняў грамадзянам Польскай Рэспублікі службу ў замежных войсках без дазволу польскага ўрада, добраахвотнікі аўтаматычна гублялі польскае грамадзянства ў момант уступлення ў брыгаду. 11 снежня 1936 года ў «Маніторы Польскім» было апублікавана афіцыйнае папярэджанне польскіх уладаў, якое пагражала пазбаўленнем польскага грамадзянства тым, хто прымае ўдзел у вайне ў Іспаніі. Распараджэнне міністра ўнутраных спраў ПР ад 26 лютага 1938 г. распаўсюдзіла дзеянне гэтага правіла на ўсіх палякаў-камбатантаў у Іспаніі[3].
19 ліпеня 1936 года група палякаў — палітычных эмігрантаў, якія жылі ў Іспаніі, а таксама ўдзельнікаў міжнароднай рабочай спартакіяды ў Барселоне, уступіла ў рэспубліканскую міліцыю і разам з цэнтурыяй (ротай) імя Эрнста Тэльмана адправілася на арагонскі фронт.
28 жніўня 9 польскіх шахцёраў з Францыі прынялі ўдзел у абароне горада Ірун (Краіна Баскаў). Калі ягоныя абаронцы былі вымушаны адступіць з-за вялікай перавагі з боку франкістаў і недахопу амуніцыі, палякі перайшлі французскую мяжу[4] і пазней вярнуліся ў Іспанію.
У Барселоне група палякаў прыбыла з Парыжа, у складзе якой былі Станіслаў Матушчак, Станіслаў «Болек» Уланоўскі і Антоній Каханек. 8 верасня 1936 года яны стварылі кулямётны ўзвод імя генерала Я. Дамброўскага, у складзе 36 чалавек. Падраздзяленне ўвайшло ў т. зв. «Калону Лібертад». З 11 верасня ўзвод ваяваў на фронце, спачатку пад Талаверай, а потым адзначыўся ў абароне Асоўскіх узгоркаў. 6 кастрычніка 1936 калона была вымушана адступіць пад Мадрыд, дзе была акружана сіламі франкістаў. Частка атрада, якой удалося выйсці з акружэння, у далейшым прымала ўдзел у абароне Мадрыда, баях пад Брунетэ і Эль-Эскарыялам.
Некаторы лік палякаў ваяваў з самага пачатку вайны ў складзе анархісцкай міліцыі CNT-FAI. Верагодна шэраг з іх бралі ўдзел у падаўленні бунту гарнізона Барселоны[4].
Калі 22 кастрычніка 1936 года ўрад Іспанскай Рэспублікі прыняў рашэнне аб стварэнні Інтэрнацыянальных брыгад, у Іспаніі знаходзілася ўжо прыблізна 100 палякаў, гатовых ваяваць з франкістамі. Большасць з іх былі рабочымі і эмігрантамі, якія жылі ў Францыі, Бельгіі і Палесціне. Сярод іх былі таксама і прадстаўнікі радыкальнай інтэлігенцыі. Створаны 24 кастрычніка 1936 г. батальён імя Я. Дамброўскага быў адным з першых міжнародных падраздзяленняў. Ён увайшоў у склад XI Інтэрбрыгады, адразу ж адпраўленай на абарону Мадрыда[4]. Камандзірам батальёна стаў Станіслаў «Болек» Уланоўскі, а палітычным камісарам Станіслаў Матушчак. Узбраенне складалася са старых мексіканскіх вінтовак, 4 кулямётаў «Максім» узору 1910 года і гранат уласнай вытворчасці, вырабленых з кансервавых слоікаў. 4 лістапада батальён пасланы ў Мадрыд, куды і прыбыў 8 лістапада.
У Мадрыдзе ваяваў у раёне Сьюдад Універсітарыя, над ракой Мансанарэс, у раёне Французскага маста. Падчас гэтых баёў батальён панёс вялікія страты і быў адведзены на перафарміраванне.
29 лістапада батальён быў уключаны ў склад XIII брыгады пад камандаваннем венгерскага яўрэя генерала Лукача.
28 снежня батальён быў пераведзены пад Гвадалахару, з заданнем заняць важны вузел дарог Мадрыд—Сарагоса і Мадрыд—Сігуэнса, з мэтай адсячэння войскаў франкістаў, якія ваююць пад сталіцай, ад баз забеспячэння. 2 студзеня 1937 г. батальён заняў вузел, але ў атацы атрымаў смяротнае раненне камандзір падраздзялення Антоній Каханек. Яго пераемнікам стаў Віктар Кузніцкі «Павел Склінярж». 8—11 студзеня батальён ваяваў на фронце пад Маядахондам, а затым быў адведзены ў тыл, дзе прыняў папаўненне.
7 лютага 1937 года батальён быў перадыслакаваны ў Арганду, дзе заняў пазіцыі ў раёне маста на рацэ Харама — цэнтральны аб’ект нападаў франкістаў у іх спробе наступаць на Мадрыд з поўдня. Нягледзячы на значныя страты, усе напады ворага былі адбіты.
З 10 сакавіка батальён ваяваў пад Гвадалахарай супраць італьянскага экспедыцыйнага корпуса і 18 сакавіка, сумесна з іншымі падраздзяленнямі, узяў горад Брыуэгу. У красавіку ваяваў у раёне Марата-дэ-Тахунія і ў Каса-дэль-Кампа. Потым быў адведзены на адпачынак. 1 мая атрымаў дасланы Кампартыяй Польшчы сцяг з рук Густава «Рвала» Рэйхера. У канцы мая, разам з часцямі генерала Лукача быў пасланы на фронт, дзе 11—16 чэрвеня прыняў удзел у няўдалым наступленні рэспубліканскай арміі, нясучы велізарныя страты.
У маі, у складзе XII інтэрбрыгады, удзельнічаў у нападзе на Свяцілішча Маці Божай Кабезскай у Сьера-Марэна, дзе байцы здзейснілі злачынствы супраць мірнага насельніцтва і духавенства[5].
23 чэрвеня 1937 года батальён імя генерала Я. Дамброўскага быў разгорнуты ў 150-ю брыгаду, камандаванне якой прыняў іспанец Фернанда Герасі-і-Мехулан, а палітычным камісарам стаў Станіслаў Матушчак. У склад брыгады ўвайшлі батальёны:
Батальён Палафокса акрамя польскай і іспанскай рот, уключаў у сябе ўкраінскую роту імя Тараса Шаўчэнкі і яўрэйскую роту імя Нафталі Батвіна.
У ліпені брыгада змагалася пад Брунэтэ, у жніўні на арагонскім фронце.
У жніўні ў склад злучэння была ўключана польская рота імя Адама Міцкевіча, якая з пачатку года ваявала ў складзе 9-га батальёна імя Чапаева пад Тэруэлем, у абароне Альмерыі, пад Гранадай і Кордавай, а затым і ў Брунецкай аперацыі. Рота была ўключана ў батальён Палафокса, у якасці 1-й роты батальёна.
8 жніўня 150-я брыгада была пераназвана ў XIII інтэрнацыянальную брыгаду імя Я. Дамброўскага, а рота імя А. Міцкевіча была выведзена са складу батальёна Палафокса, і разгорнута ў 3-і польскі батальён імя А. Міцкевіча. У канцы жніўня брыгада ваявала пад Сарагосай, дзе вызначылася смелай атакай.
12—18 кастрычніка ваявала пад Фуэнтэс-дэ-Эбра, а ў снежні на ўчастку Тардэнта-Сіера ў горным Арагоне, з мэтай адваёўвання Тэруэля, што дазволіла 24 снежня заняць горад.
У лютым 1938-га брыгада прыняла ўдзел у наступленні ў Экстрэмадуры. 16 лютага яна пачала баі за горны хрыбет Сьера-Кемада, угрызаючыся ў пазіцыі ворага і прарваўшы іх абарону. Аднак контратака франкістаў прывяла да адыходу палякаў і знішчэння часткі брыгады. У пачатку сакавіка брыгада перадыслацыравана на арагонскі фронт, дзе прыняла ўдзел у абарончых баях у складзе 35-й міжнароднай дывізіі, пад камандаваннем польскага генерала «Вальтэра».
21 ліпеня 1938 гады брыгада заняла пазіцыі над ракой Эбра, дзе камандаванне рэспубліканскай арміі рыхтавала контрнаступленне, з мэтай спыніць пасоўванне франкістаў (Бітва на Эбра). 25 ліпеня брыгада фарсіравала раку, глыбока ўклінавалася ў пазіцыі франкістаў, і прасунулася пад Гандэсу, дзе затым вяла двухмесячныя баі. Дзеянні палякаў над Эбра былі высока ацэнены. Брыгада атрымала вышэйшую рэспубліканскую ваенную ўзнагароду «Medalla del Valor».
Яшчэ ў маі Лонданскі камітэт па неўмяшанні прыняў рашэнне аб вывадзе ўсіх замежных часцей з Іспаніі, як з рэспубліканскага, так і з франкісцкага боку. Рашэнне відавочна было на карысць мяцежнікаў, бо было зразумела, што ні Трэці Рэйх, ні Італія не выведуць свае падраздзяленні.
21 верасня на сесіі Лігі нацый кіраўнік рэспубліканцаў абвясціў аб тым, што яго ўрад прыняў рашэнне «аб неадкладным і поўным адкліканні ўсіх байцоў неіспанцаў, якія ўдзельнічаюць у барацьбе ў Іспаніі на баку ўрада»[6].
24 верасня ўрад Іспанскай Рэспублікі, пад ціскам Лігі Нацый, вывеў інтэрнацыянальныя падраздзяленні з лініі фронту, а ў кастрычніку расфармаваў іх і дэмабілізаваў асабісты склад.
28 кастрычніка ў Барселоне адбыўся ўрачысты парад-развітанне з байцамі міжнародных брыгад. Воінаў-інтэрнацыяналістаў прыйшлі праводзіць больш за 200 тыс. жыхароў горада і яго наваколля. Па адной з вуліц горада — Дыяганалі — прайшлі спецыяльна сфармаваныя часці інтэрнацыяналістаў, якія прадстаўлялі кожную інтэрбрыгаду і інтэрзлучэнне. Байцы і афіцэры ішлі без зброі пад сцягамі сваіх часцей. Іх віталі кіраўнік урада Негрын і лідары Народнага фронту. Выступаючы перад імі, Далорэс Ібаруры заявіла: «Вы можаце быць упэўнены, што ўспаміны пра вас будуць вечна жыць у нашых сэрцах… Пакуль існуе Іспанія, будзе жыць у нас памяць аб міжнародных брыгадах»[7].
23 снежня франкісцкія войскі разгарнулі генеральнае наступленне на Каталонію. У сярэдзіне студзеня 1939 г. яны зламалі супраціўленне рэспубліканцаў, і пачалося адступленне часцей рэспубліканскай арміі да французскай мяжы. Устала задача выратавання амаль 6 тыс. інтэрнацыяналістаў, якія не паспелі пакінуць Іспанію. Сакратарыят ІККІ даў камандаванню дырэктыву прыняць меры для бясшумнага ўзнаўлення інтэрбрыгад[8].
У студзені 1939 года брыгада была адноўлена і 24 студзеня адпраўлена на каталонскі фронт, дзе праваявала яшчэ два тыдні. 9 лютага 1939 года салдаты польскай брыгады, разам з байцамі іншых міжнародных часцей, перасеклі французскую мяжу і былі інтэрнаваны ў Францыі[8].
Усіх аб’ядноўвала вялікая, самая высокая і рэвалюцыйная мэта — узброеная барацьба з фашызмам, і дзеля яе немцы, італьянцы, палякі, яўрэі, прадстаўнікі нацыянальнасцей усяго свету да неграў, японцаў і кітайцаў уключна ўмелі дамовіцца паміж сабой, знаходзілі агульную мову, цярпелі роўныя нягоды, ахвяравалі адным жыццём, паміралі героямі, былі напоўнены адной і той жа нянавісцю да агульнага ворага.Арыгінальны тэкст (руск.)Всех объединяла большая, самая высокая и революционная цель — вооружённая борьба с фашизмом, и ради неё немцы, итальянцы, поляки, евреи, представители национальностей всего мира до негров, японцев и китайцев включительно умели договориться между собой, находили общий язык, терпели равные невзгоды, жертвовали одной жизнью, умирали героями, были преисполнены одной и той же ненавистью к общему врагу.
— Российский государственный военный архив. ф. 35082, оп. 1, д. 95, л. 46.
Акрамя палякаў, якія ваявалі ў XIII інтэрбрыгадзе, былі таксама створаны польскія артылерыйскія батарэі: імя Валерыя Урублеўскага (створана 16 снежня 1937) і імя Барташа Главацкага (створана ў ліпені 1937), якія ўваходзілі ў склад 1-га інтэрнацыянальнага славянскага дывізіёна цяжкай артылерыі. Таксама палякі ваявалі ў батарэі артылерыі СПА імя Карла Лібкнехта, займалі пасады камандзіраў і камісараў у 129-й інтэрбрыгадзе, 35-й і 45-й дывізіях, а таксама ў шэрагу іншых падраздзяленняў рэспубліканскай арміі.
Падчас Другой сусветнай вайны большая частка дамброўшчыкаў уступіла ў антыфашысцкія партызанскія атрады або ваявалі на франтах. Адным з арганізатараў першых баявых груп у Варшавскім гета быў капітан інтэрбрыгады, камісар Пінкус Карцін[9].
«Іспанцы» арганізоўвалі падпольныя атрады, з якіх потым нарадзілася Гвардыя Людова[10].
«Іспанец» Караль Свярчэўскі з ПНР стаў намеснікам міністра абароны (загінуў у сутычцы з атрадам УПА). Адзін з апошніх камандзіраў брыгады, Генрык Таруньчык, пасля вайны ўзначаліў Спецыяльны батальён, з якога потым вырас Корпус унутранай бяспекі. Гжэгаж Карчыньскі быў намеснікам міністра грамадскай бяспекі (1946—48), потым міністра нацыянальнай абароны (1965—71), адзін з адказных за прыгнечанне хваляванняў ў снежні 1970. Мендэль Касой «Вацлаў Комар» у 1950-х кіраваў аб’яднанай службай грамадзянскай і ваеннай разведкі Польшчы[10]. Давід Карон быў адным са стваральнікаў і першым камандзірам ваеннай разведкі Ізраіля[11].
18 кастрычніка 1956 года Дзяржаўная рада ПНР заснавала Медаль «За вашу і нашу Свабоду». Медаль прызначаўся для ўзнагароджання польскіх добраахвотнікаў — байцоў інтэрнацыянальных брыгад, якія змагаліся ў перыяд грамадзянскай вайны ў Іспаніі ў 1936—1939 гадах на баку рэспубліканцаў.
У ПНР у гонар байцоў і камандзіраў брыгады была названа вялікая колькасць вуліц, але ўсе яны былі перайменаваны пасля падзення камунізму[4].
У Львове, у памяць аб камісары ўкраінскай роты імя Т. Шаўчэнкі XIII інтэрбрыгады, які загінуў у бітве на Эбра, Юрыі Велікановічы быў усталяваны помнік (разбураны ў 2017 годзе), а адна з вуліц атрымала яго імя (перайменавана пасля здабыцця незалежнасці ў 1991-м годзе).
У 1996 годзе, у гонар 60-годдзя з пачатку грамадзянскай вайны, усе ветэраны інтэрбрыгад, і сярод іх і дамброўшчыкі, атрымалі ганаровае іспанскае грамадзянства[12].
Польскімі ўдзельнікамі грамадзянскай вайны выдаваўся шэраг перыядычных выданняў (галоўным чынам на польскай мове):
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
