Чарнаўчыцы

Чарна́ўчыцы^[3] (трансліт.: Čarnaŭčycy, руск.: Чернавчицы) — аграгарадок у Брэсцкім раёне Брэсцкай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Чарнаўчыцкага сельсавета. Размешчаны за 18 км на поўнач ад Брэста, 12 км ад чыгуначнай станцыі Матыкалы, на аўтадарозе Брэст — Камянец.

Аграгарадок Чарнаўчыцы Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Брэсцкі Сельсавет Чарнаўчыцкі Каардынаты 52°12′42″ пн. ш. 23°44′29″ у. д.HGЯO Заснаваны 15 ст. Першая згадка 1471[1] Вышыня цэнтра 120 м[2] Насельніцтва ▲2 924 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 162 Паштовы індэкс 225030 Паштовыя індэксы 225030 Аўтамабільны код 1 СААТА 1212846086 Чарнаўчыцы на карце Беларусі ±

Чарнаўчыцы на Вікісховішчы

Гісторыя

Паводле пісьмовых крыніц вядомы з 15 стагоддзя як сяло ў Берасцейскім павеце Троцкага, з 1520 года Падляшскага, з 1566 года Берасцейскага ваяводстваў ВКЛ. У 1477 годзе пан Няміра Ваўчкевіч прадаў Чарнаўчыцы Івашку Іллінічу, затым у валоданні Е. Іллініча, графа Мірскага і Чарнаўчыцкага, кн. Радзівіла. Пад 1567 годам у попісе войска ВКЛ пазначана як мястэчка ў Берасцейскім павеце. З 1568 года належалі Радзівілам да канца 19 ст.

У 1583 годзе пабудаваны па фундацыі М. Радзівіла Сіроткі касцёл Прасвятой Тройцы. На паўночным захадзе ад касцёла 3-ярусная званіца з шатровым дахам. У 1671 годзе Радзівіламі быў пабудаваны аднапавярховы палац з вялізнымі сенямі, у якія магла заехаць шасціконная карэта. Пры двары знаходзіліся сад і звярынец.

Палац Радзівілаў у Чарнаўчыцах (1761)

У 1733 годзе ўзведзена драўляная праваслаўная царква Параскевы Пятніцы. У 1777 годзе тут дзейнічаў вадзяны млын, які меў 11 вадзяных колаў. У 18 стагоддзі мястэчка належала вядомаму натуралісту Марціну Радзівілу (1705—1782), які ў Чарнаўчыцах праводзіў фізічныя і хімічныя доследы, спрабаваў адкрыць філасофскі камень, з дапамогай якога збіраўся ператварыць у золата іншыя металы. Яго родзіч Геранім Радзівіл, вядомы сваім крывавым падаўленнем Крычаўскага паўстання, абвясціў вальнадумца вар'ятам і забраў у апеку яго маёнтак.

Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795) у складзе Расійскай імперыі, у Слонімскай, з 1797 года — у Літоўскай, з 1801 года — у Гродзенскай губернях. У 1862 годзе адкрыта народнае вучылішча. У 1863 годзе гэта было беднае мястэчка, размешчанае за 14 вёрст ад Брэста на гандлёвым шляху ў Пружаны. У 1867 годзе касцёл Прасвятой Тройцы перададзены пад праваслаўную царкву (у 1918 годзе вернуты католікам). У 1876 годзе мястэчка з вуліцамі Брэсцкай, Камянецкай, Кобрынскай і інш. Маёнткам Чарнаўчыцы валодаў граф Грабоўскі. У 1886 годзе ў мястэчку 2 праваслаўныя царквы, яўрэйскі малітоўны дом, сінагога, гандлёвыя лаўкі, шавецкая майстэрня, 2 карчмы, на працягу года праводзіліся 3 кірмашы. У 1889 годзе дзейнічала народнае вучылішча (95 хлопчыкаў і 5 дзяўчынак). У 1892 годзе заснаваны хрустальны завод, на якім працавалі 250 рабочых і выраблялі хрустальны посуд. У 1897 годзе мястэчка ў Турнянскай воласці Брэсцкага павета, 2 царквы, народнае вучылішча, царкоўна-прыходская школа, прыёмны пакой, сінагога, хлебазапасны магазін, 13 крам, 3 карчмы, 2 разы ў год праводзіліся кірмашы.

У 1905 годзе ў мястэчку працаваў пакой сельскага ўрача, дзейнічала мяшчанская ўправа, размяшчаўся прызыўны ўчастак па воінскай павіннасці і ўчастак судова-міравой акругі. Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 года ў складзе Польшчы, у Турнянскай гміне Брэсцкага павета Палескага ваяводства.

З 1939 года ў складзе БССР. У 1940 годзе адкрыта 7-гадовая школа.

Вёска знаходзілася пад нямецкай акупацыяй з 22 чэрвеня 1941 года да 24 ліпеня 1944 года. Неўзабаве было ўтворана гета ў Чарнаўчыцах, масавыя забойствы пачаліся ў 1942 годзе. У Вялікую Айчынную вайну спалена 60 двароў, забіта 370 жыхароў, 10 вяскоўцаў загінулі на фронце, 7 — у партызанах.

У верасні 1949 года арганізаваны калгас «Іскра», у які ўвайшлі 50 гаспадарак з 98. З 10 сакавіка 1951 года ў калгасе было 320 гаспадарак. 4 верасня 1972 года да Чарнаўчыц далучана вёска Лісовічы^[4].

Інфраструктура

Цэнтр СВК «Чарнаўчыцы». У вёсцы сярэдняя школа, аддзяленне сувязі, клуб, 2 сталовыя, 4 магазіны, сельская бібліятэка, вучэбны цэнтр к-та па сельскай гаспадарцы і харчаванні Брэсцкага аблвыканкома, акцыянернае таварыства «Чарнаўчыцкі завод жалезабетонных вырабаў».

Насельніцтва

• 177 двароў, 1125 жыхароў (1876)
• 71 двор, 509 жыхароў (65 мяшчан) (1886)
• 140 двароў, 1101 жыхар (1897)
• 1316 жыхароў (1905)
• 101 двор, 749 жыхароў (1921)
• 200 двароў, 1050 жыхароў (1940)
• 494 жыхары (1959)
• 659 жыхароў (1970)
• 865 гаспадарак, 2372 жыхары (1997)
• 55 гаспадарак, 2406 жыхароў (2005)

Вядомыя асобы

• Ірына Фёдараўна Кітурка (нар. 1970) — гісторык, педагог.

Славутасці

Троіцкі касцёл

• Троіцкі касцёл — унікальны помнік беларускай архітэктуры стылі рэнесанс рысамі готыкі, збудаваны ў 1583 годзе, размешчаны ў цэнтры вёскі^[5].
• Драўляная царква Параскевы Пятніцы, пабудаваная ў 1733 годзе^[6].
• Помнік ахвярам Халакоста ў дарогі на Каменец паўночней Чарнаўчыц, ля самай мяжы Камянецкага раёна, пастаўлены ў 2009 годзе.

Страчаная спадчына

• палацава-паркавы ансамбль Радзівілаў і Грабоўскіх. Верагодна, знішчана ў Першую сусветную вайну.

Галерэя

• 
  Касцёл
• 
  Касцёл з боку апсіды
• 
  Царква
• 
  Вуліца

Зноскі

1. http://www.academia.edu/2435892/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B4_Litherland_nr_18
2. GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106'></a>
3. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Чарнаўчы́чы
4. Рашэнне выканаўчага камітэта Брэсцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 4 верасня 1972 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1972, № 27 (1365).
5. Троицкий костёл
6. церковь Параскевы Пятницы Архівавана 25 снежня 2005.