Ушача

Ушача — рака ў Віцебскай вобласці Беларусі, левы прыток Дзвіны. Даўжыня 118 км. Вадазбор 1150 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 8 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,5 ‰.

Ушача
Характарыстыка
Даўжыня	118 км
Басейн	1 150 км²
Расход вады	8 м³/с
Вадацёк
Выток
• Каардынаты	54°55′21″ пн. ш. 28°18′25″ у. д.HGЯO
Вусце	Заходняя Дзвіна
• Вышыня	105 м
• Каардынаты	55°31′41″ пн. ш. 28°29′55″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Заходняя Дзвіна → Балтыйскае мора
Краіна	Беларусь
Рэгіён	Віцебская вобласць
Раёны	Докшыцкі раён, Ушацкі раён, Полацкі раён
выток вусце
— выток, — вусце

Назва

Назва Ушача балцкага паходжання.

Корань Uš- таксама ў трох гідронімах Уша (прыток Віліі, Нёмана, Бярэзіны).

Гэты корань з’яўляецца варыянтам кораня Us-. Абодва аднолькава ад індаеўрапейскага *aus- / *us- «блішчэць, ззяць», ад якога літоўскае aušra «зара», apy-ūšris «час перад світанкам», латышскае *Ūss (балцкае боства зары)^[1][2].

Назвы Уша і Уса канцэнтруюцца ў адным рэгіёне, паабапал лініі нёманска-дняпроўскага водападзелу. На ўсходзе — Уса і Уша выцякаюць і працякаюць адна побач з адной паміж Мінскам і Беразіном. На захадзе — дзве Усы і дзве Ушы сканцэнтраваныя паміж Маладзечнам і Нясвіжам.

Корань Us- у водных назвах Уса (два прытокі Нёмана, прыток Бярэзіны), Усія (прыток Угры), Усая, Усвятка (рака ў верхнім цячэнні Дняпра), Усвяж (прыток бярэзінскай Гайны), Усвят (возера на Задзвінні).

Водныя назвы з коранем Us- / Uš- матываваныя блішчастасцю воднай паверхні.

Назва Ушача значыць «Блішчастая (рака)».

Асноўныя прытокі

Справа: Крашанка. Злева: Ідута, Альзініца, Нежлеўка.

На рацэ

Гарадскія пасёлкі: Ушачы.

Агульнае

Пачынаецца на вышыні 169,7 м над узроўнем мора ў Докшыцкім раёне, за 5 км на паўднёвы захад ад вёскі Пуцілкавічы Ушацкага раёна. Вадазбор у межах Ушацка-Лепельскага ўзвышша, у ніжнім цячэнні па Полацкай нізіне, праз азёры Мурагі, Тартак, Царкавішча, Замошша, Вялікае Існа і Варонічы, Бароды. Вусце насупраць вёскі Цюлькі Полацкага раёна, якая размешчаная на правым беразе Заходняй Дзвіны. Разводдзе пачынаецца ў канцы 2-й дэкады сакавіка і доўжыцца да канца мая, сярэдняя працягласць каля 60 сутак. Сярэдняе перавышэнне вышэйшага ўзроўню над межанню да 1,5 м. Замярзае ў 1-й дэкадзе снежня, крыгалом у пачатку красавіка.

Даліна да вёскі Пуцілкавічы невыразная, ніжэй трапецападобная; шырыня яе да вусця ракі Альзініца да 1 км, ніжэй 300—400 м, месцамі звужаецца да 200 м. Пойма двухбаковая, шырынёй 0,4—0,6 км, на асобных участках да 1,5 км, ніжэй упадзення ракі Альзініца звужаецца да 30—50 м. Рэчышча моцназвілістае, у верхнім цячэнні шырынёй 3—10 м, ніжэй возера Вялікае Існа 30—40 м.

Крыніцы

1. Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 282—283.
2. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 86—87.

Літаратура

• Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
• Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
• Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.