Людвіг Вітгенштэйн

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Вітгенштэйн.

Людвіг Ёзаф Ёган Вітгенштэйн (ням.: Ludwig Josef Johann Wittgenstein; 26 красавіка 1889, Вена — 29 красавіка 1951, Кембрыдж) — аўстрыйскі філосаф і логік, прадстаўнік аналітычнай філасофіі, адзін з найвіднейшых філосафаў XX стагоддзя. Высунуў праграму пабудовы штучнай «ідэальнай» мовы, правобраз якой — мова матэматычнай логікі. Філасофію разумеў як «крытыку мовы». Распрацаваў дактрыну лагічнага атамізму, якая ўяўляе сабой праекцыю структуры ведаў на структуру свету^[11].

Людвіг Вітгенштэйн
ням.: Ludwig Josef Johann Wittgenstein
Дата нараджэння	26 красавіка 1889(1889-04-26)[1][2][…]
Месца нараджэння	Neuwaldegg[d], Аўстра-Венгрыя[3]
Дата смерці	29 красавіка 1951(1951-04-29)[4][1][…] (62 гады)
Месца смерці	Кембрыдж, Вялікабрытанія[5]
Месца пахавання	Ascension Parish Burial Ground[d][6]
Грамадзянства	Вялікабрытанія  Аўстрыя
Бацька	Карл Вітгенштэйн[d][7]
Маці	Leopoldine Wittgenstein[d][7]
Род дзейнасці	філосаф мовы, тэарэтык архітэктуры, прафесар, логік, матэматык, аўтар афарызмаў, эпістэмалаг, філосаф, настаўнік
Навуковая сфера	філасофія
Месца працы	Трыніці-каледж
Навуковая ступень	доктарская ступень[d] (1929)
Альма-матар	Трыніці-каледж (1913) Берлінскі тэхнічны ўніверсітэт (1908)[8] Манчэстэрскі ўніверсітэт у Вікторыі[d] (1911) Bundesrealgymnasium Linz Fadingerstraße[d] (1906)[9] Кембрыджскі ўніверсітэт[10]
Навуковы кіраўнік	Бертран Артур Уільям Расэл[10] і Frank P. Ramsey[d][10]
Школа/традыцыя	аналітычная філасофія
Кірунак	заходняя філасофія
Перыяд	Філасофія XX стагоддзя
Асноўныя інтарэсы	Метафізіка, Лінгвістыка, Эпістэмалогія, Логіка, Філасофія мовы, Філасофія матэматыкі
Значныя ідэі	Структура мовы вызначае структуру свету {раннія} Значэнне слова ёсць ужытак у кантэксце моўнай гульні {позныя}
Аказалі ўплыў	А. Аўгусцін, О. Вейнінгер, І. Кант, С. К'еркегор, Дж. Э. Мур, Б. Расел, Г. Фрэге, А. Шапенгаўэр, Рамсэй
Зведалі ўплыў	Э. Энскам, Г. фон Врыгт, Д. Дэнет, С. Крыпке, М. Норман, Дж. Осцін, Дж. Сёрль, Г. Райл, Р. Роры, Дж. Уісдам, Дж. Хадсан
Вядомыя вучні	Alice Ambrose[d] і G. E. M. Anscombe[d]
Сайт	wittgen-cam.ac.uk (англ.)
Подпіс
Цытаты ў Вікіцытатніку
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і сталеліцейнага магната яўрэйскага паходжання. Яго бацькамі былі Карл і Леапальдына Вітгенштэйн. Ён быў самым малодшым з васьмі дзяцей, народжаных у адной з найболей вядомых і багатых сем’яў Аўстра-Венгерскай імперыі. Бацькі яго бацькі, Герман Хрысціян Вітгенштэйн (1802—1878) і Фані Фігдар (1814—1890), нарадзіліся ў яўрэйскіх сем’ях адпаведна з Корбаха і Кітзе^[12], але прынялі пратэстанцтва пасля пераезду з Саксоніі ў Вену у 1850-х гадах, паспяхова асіміляваўшыся ў венскіх пратэстанцкіх прафесійных пластах грамадства. Яго бацька, інжынер Карл Вітгенштэйн^[en] (1847—1913), ужо да канца XIX стагоддзя быў адным з найбуйнейшых прамыслоўцаў Еўропы. Маці, Леапальдына Вітгенштэйн (народжаная Кальмус, 1850—1926), з боку бацькі з вядомага пражскага яўрэйскага сямейства Кальмус, — была піяністкай; яе бацька перад жаніцьбай прыняў каталіцтва. Сярод яго братоў — піяніст Паўль Вітгенштэйн, які на вайне страціў правую руку, аднак змог працягнуць прафесійную музычную дзейнасць. Вядомы партрэт яго сястры Маргарэт Стонбара^[en] (1882—1958), работы Густава Клімта (1905).

Ёсць версія, выкладзеная ў кнізе аўстралійскага пісьменніка Кімберлі Корніша «Яўрэй з Лінца^[en]», паводле якой Вітгенштэйн вучыўся ў адной школе і нават у адным класе з Адольфам Гітлерам^[13].

Пачаўшы вывучаць інжынерную справу, ён пазнаёміўся з працамі Готлаба Фрэге, якія павярнулі яго цікавасць ад канструявання лятальных апаратаў (займаўся канструяваннем авіяцыйнага прапелера^[11]) да праблемы філасофскіх падставаў матэматыкі. Вітгенштэйн быў таленавітым музыкам, скульптарам і архітэктарам, хоць толькі збольшага здолеў рэалізаваць свае мастацкія магчымасці. У маладосці быў духоўна блізкі да кола венскага літаратурна-крытычнага авангарда, што гуртавалася вакол публіцыста і пісьменніка Карла Крауса і часопіса «Паходня», які выдаваўся ім^[11].

У 1911 годзе Вітгенштэйн адправіўся ў Кембрыдж, дзе стаў вучнем, асістэнтам і сябрам Расела. У 1913 годзе ён вярнуўся ў Аўстрыю і ў 1914 годзе пасля пачатку Першай сусветнай вайны добраахвотнікам адправіўся на фронт. У 1917 годзе Вітгенштэйн апынуўся ў палоне. За час баявых дзеянняў і знаходжання ў лагеры для ваеннапалонных Вітгенштэйн практычна цалкам напісаў свой знакаміты «Лагічна-філасофскі трактат»^[14].

Кніга выйшла на нямецкай у 1921 году і на англійскай у 1922 годзе. Яе з’яўленне моцна ўразіла філасофскі свет Еўропы, але Вітгенштэйн, мяркуючы, што ўсе галоўныя філасофскія праблемы ў «Трактаце» вырашаны, ужо быў заняты іншай справай: працаваў настаўнікам у сельскай школе. Да 1926 годзе, аднак, яму стала ясна, што праблемы ўсё ж засталіся, што яго «Трактат» быў няправільна вытлумачаны і, нарэшце, што некаторыя са змешчаных у ім ідэй з’яўляюцца хібнымі. З 1929 года Вітгенштэйн жыве ў Вялікабрытаніі, у 1939—1947 гадах працуе ў Кембрыджы на пасадзе прафесара^[15]. У 1930-х наведаў СССР^[16].

Магіла.

Пачынаючы з гэтага часу і да сваёй смерці ў 1951 годзе, перапыніўшы навуковыя заняткі для працы санітарам у лонданскім шпіталі ў час Другой сусветнай вайны, Вітгенштэйн распрацоўвае прынцыпова новую філасофію мовы. Галоўнай працай гэтага перыяду сталі «Філасофскія даследаванні», апублікаваныя пасмяротна, у 1953 годзе.

Філасофію Вітгенштэйна дзеляць на «раннюю», пададзеную «Трактатам», і «позную», выкладзеную ў «Філасофскіх даследаваннях», а таксама ў «Блакітнай» і «Карычневай кнігах» (публікацыя — у 1958).

Людвіг Вітгенштэйн памёр у Кембрыджы 29 красавіка 1951 года ад раку прастаты^[17].

Пахаваны па каталіцкім звычаі на мясцовых могілках у капліцы Святога Эгідыя.

Лагічна-філасофскі трактат

Асноўны артыкул: Логіка-філасофскі трактат

Структурна «Лагічна-філасофскі трактат» уяўляе сабою сем афарызмаў. Кожны афарызм суправаджаецца разгалінаванай сістэмай выказванняў, якія тлумачаць іх. Змястоўна ён прапануе тэорыю, якая вырашае асноўныя філасофскія праблемы праз прызму дачыненняў мовы і свету.

• Мова і свет — цэнтральныя паняткі ўсёй філасофіі Вітгенштэйна. У «Трактаце» яны паўстаюць як «люстраная» пара: мова адлюстроўвае свет, таму што лагічная структура мовы ідэнтычная анталагічнай структуры свету.
• Свет складаецца з фактаў, а не з аб’ектаў, як належыць у большасці філасофскіх сістэм. Свет уяўляе ўвесь набор існых фактаў. Факты могуць быць простымі і складанымі.
• Аб’екты іста тое, што, уступаючы ва ўзаемадзеянне, утварае факты. Аб’екты валодаюць лагічнай формай — наборам уласцівасцяў, якія дазваляюць ім уступаць у тыя ці іншыя адносіны.
• У мове простыя факты апісваюцца простымі прапановамі. Яны, а не імёны, з’яўляюцца найпростымі моўнымі адзінкамі. Складаным фактам адпавядаюць складаныя прапановы.
• Уся мова — гэта поўнае апісанне ўсяго, што ёсць у свеце, то бок усіх фактаў.
• Мова дапушчае таксама апісанне магчымых фактаў. Так пададзеная мова цалкам падначальваецца законам логікі і паддаецца фармалізацыі. Усе прапановы, парушаючыя законы логікі ці не якія адносяцца да назіраных фактаў, належаць Вітгенштэйнам бессэнсоўнымі. Так, бессэнсоўнымі апынаюцца прапановы этыкі, эстэтыкі і метафізікі. Тое, што можна абсікаць, можа быць зроблена.
• Важна разумець, што Вітгенштэйн зусім не меў намер тым самым пазбавіць значнасці вобласці, якія яго самога хвалявалі надзвычай, але сцвярджаў бескарыснасць у іх мовы. «Пра што немагчыма казаць, пра тое варта маўчаць» — такі апошні афарызм «Трактата».

Філосафы Венскага кружка, для якіх «Трактат» стаў настольнай кнігай, не прынялі гэтага апошняга факта, разгарнуўшы праграму, у якой «бессэнсоўнае» стала тоесным «дзейніку элімінацыі». Гэта стала адной з галоўных прычын, што заахвоцілі Вітгенштэйна перагледзець сваю філасофію.

Вынікам перагляду стаў комплекс ідэй, у якім мову разумеецца ўжо як рухомая сістэма кантэкстаў, «моўных гульняў», схільная ўзнікненню супярэчнасцей, злучаных з невыразнасцю сэнсаў карыстаных слоў і выразаў, якія павінны ўхіляцца шляхам распагоджанні апошніх. Распагоджанне правіл ужытку моўных адзінак і знішчэнне супярэчнасцяў і складае заданне філасофіі.

Новая філасофія Вітгенштэйна ўяўляе сабою хутчэй набор метадаў і практык, чым тэорыю. Ён сам меркаваў, што толькі так і можа выглядаць дысцыпліна, увесь час змушаная прыстасоўвацца да свайго прадмету, які змяняецца. Пагляды познага Вітгенштэйна знайшлі прыхільнікаў перадусім у Оксфардзе і Кембрыджы, даўшы пачатак лінгвістычнай філасофіі.

Уплыў

Значэнне ідэй Вітгенштэйна велізарнае, аднак іх інтэрпрэтацыя, як паказалі некалькі дзесяцігоддзяў актыўнай працы ў гэтым кірунку, уяўляе вялікую цяжкасць. Гэта ў роўнай меры ставіцца і да яго «ранняй», і да «познай» філасофіі. Думкі і ацэнкі значна разыходзяцца, ускосна пацвярджаючы маштабнасць і глыбіню творчасці Вітгенштэйна.

У філасофіі Вітгенштэйна былі пастаўлены і распрацаваны пытанні і тэмы, што шмат у чым вызначылі характар найновай англа-амерыканскай аналітычнай філасофіі. Вядомыя спробы збліжэння яго ідэй з фенаменалогіяй і герменеўтыкай, а таксама з рэлігійнай філасофіяй (у прыватнасці, усходняй). У апошнія гады на Захадзе апублікаваны многія тэксты з яго шырокай рукапіснай спадчыны. Штогод у Аўстрыі (у мястэчку Кірхберг-на-Векселі) праводзяцца Вітгенштэйн аўскія сімпозіумы, што збіраюць філосафаў і навукоўцаў з усяго свету^[11].

Бібліяграфія

Кнігі

Вітгенштайн Л. Логіка-філасофскі трактат, з "Уводзінамі" Бертрана Расэла / Пер. з ням. і англ. Лявона Баршчэўскага. (Галерэя чалавечай думкі). — Мінск: Раман Цымбераў, 2025. — 118 с.

• Витгенштейн Л. Логико-философский трактат / Пер. с нем. Добронравова и Лахути Д.; Общ. ред. и предисл. Асмуса В. Ф. — М.: Наука, 1958 (2009). — 133 с.
• Витгенштейн Л. Философские работы / Пер. с нем. М. С. Козловой и Ю. А. Асеева. Ч. I. — М.: Гнозис, 1994. — ISBN 5-7333-0468-5.
• Витгенштейн Л. Философские работы. Ч. II. Замечания по основаниям математики. — М.: 1994.
• Витгенштейн Л. Дневники, 1914—1916: С прил. Заметок по логике (1913) и Заметок, продиктованных Муру (1914) / Пер., вступ. ст., коммент. и послесл. В. А. Суровцева. — Томск: Водолей, 1998. — ISBN 5-7137-0092-5.
  • Др. изд.: Витгенштейн Л. Дневники 1914—1916 (Под общей редакцией В. А. Суровцева). — М.: Канон+РООИ «Реабилитация», 2009. — 400 с. — ISBN 978-5-88373-124-1.
• Витгенштейн Л. Голубая книга / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. — 127 с. — ISBN 5-7333-0232-1.
• Витгенштейн Л. Коричневая книга / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. — 160 с. — ISBN 5-7333-0212-7.
  • Др. изд.: Витгенштейн Л. Голубая и Коричневая книги: предварительные материалы к «Философским исследованиям» / Пер. с англ. В. А. Суровцева, В. В. Иткина. — Новосибирск: Сибирское университетское изд-во, 2008. — 256 с. — ISBN 978-5-379-00465-1.
• Витгенштейн Л. Лекции и беседы об эстетике, психологии и религии / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. — ISBN 5-7333-0213-5.
• Витгенштейн Л. Заметки по философии психологии. — М.: 2001.
• Витгенштейн Л. Избранные Работы. М., Территория будущего, 2005. Архівавана 2 верасня 2009.
• Витгенштейн Л. Культура и ценность. О достоверности. — М.: АСТ, Астрель, Мидгард, 2010. — 256 с. — ISBN 978-5-17-066303-3, ISBN 978-5-271-28788-6.

Артыкулы і часопісныя публікацыі

• Витгенштейн Л. «О достоверности» [фрагменты] / Пред. А. Ф. Грязнова // Вопросы философии. — 1984. — № 8. — С. 142—149.
• Витгенштейн Л. Философские исследования // Новое в зарубежной лингвистике. Вып. XVI. — М., 1985. — С. 79—128.
• Витгенштейн Л. Лекция об этике // Историко-философский ежегодник. — М., 1989. — С. 238—245.
• Витгенштейн Л. Лекция об этике // Даугава. — 1989. — № 2.
• Витгенштейн Л. Заметки о «Золотой ветви» Фрэзера Архівавана 8 лютага 2006. / Перевод З. А. Сокулер // Историко-философский ежегодник. — М: 1990. — С. 251—263.
• Витгенштейн Л. Дневники. 1914—1916 (сокращенный перевод) // Современная аналитическая философия. Вып. З. — М., 1991. — С. 167—178.
• Витгенштейн Л. «Голубая книга» и «Коричневая книга» (сокращенный перевод) // Современная аналитическая философия. Вып. 3. — М., 1991. — С. 179—190.
• Витгенштейн Л. О достоверности // Вопросы философии. — 1991. — № 2. — С. 67—120.
• Витгенштейн Л. Культура и ценности // Даугава. — 1992. — № 2.
• Витгенштейн Л. Заметки о философии психологии / Пер. В. Калиниченко // Логос. — 1995. — № 6. — С. 217—230.
• Витгенштейн Л. Из «Тетрадей 1914—1916» Архівавана 29 верасня 2007. / Пер. В. Руднева // Логос. — 1995. — № 6. — С. 194—209.
• Витгенштейн Л. Несколько заметок о логической форме Архівавана 29 верасня 2007. / Перевод и примечания Ю. Артамоновой // Логос. — 1995. — № 6. — С. 210—216.
• Витгенштейн Л. Лекции о религиозной вере / Предисл. к публ. З. А. Сокулер // Вопросы философии. — 1998. — № 5. — С. 120—134.
• Витгенштейн Л. Логико-философский трактат / Перевод и параллельный философско-семиотический комментарий В. П. Руднева // Логос. — 1999. — № 1, 3, 8. — С. 99—130; 3 °C. 147—173; 8 °C. 68—87. — часть 1, часть 2, часть 3.
• Витгенштейн Л. Тайные дневники 1914—1916 гг. (PDF) / Предисловие и перевод В. А. Суровцева и И. А. Эннс // Логос. — 2004. — № 3—4 (43). — С. 279—322.