Забрэззе
вёска ў Валожынскім раёне Мінскай вобласці Беларусі From Wikipedia, the free encyclopedia
Забрэ́ззе[1] (трансліт.: Zabrezzie, руск.: Забрезье) — вёска ў Валожынскім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Гародзькаўскага сельсавета. Насельніцтва 196 чалавек (2020). Знаходзіцца за 12 км на паўночны захад ад Валожына, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Валожын, за 80 км ад сталіцы Беларусі — Мінска і за 102 км ад сталіцы Літвы — Вільнюса.
Вёска
Забрэззе
Забрэззе на карце Беларусі ±   | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Вялікае Княства Літоўскае
Упершыню паселішча згадана ў XV стагоддзі пад назвай Забераж як радавое ўладанне Забярэзінскіх і Дарагастайскіх. У 1456 годзе Забярэзінскія пабудавалі тут касцёл. У другой палове XVI — XVII стагоддзях маёнтак знаходзіўся ў валоданні Збаражскіх, Слушкаў, Коцелаў, Кішкаў.
У канцы XVI стагоддзя паселішча значыцца як Забярэззе. На 1626 год тут было 70 двароў, касцёл, царква Святога Спаса, карчма. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) быў знішчаны тутэйшы касцёл, адноўлены толькі ў 1695 годзе. З другой паловы XVIII стагоддзя мястэчкам валодалі Комары.
Расійская імперыя
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Забрэззе апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ашмянскім павеце. У канцы XIX ст. у мястэчку было 8 двароў, царква, касцёл, капліца, багадзельня, школа. У пачатку XX ст. у Забрэззі дзейнічалі царква і касцёл, працавала народная школа.
У Першую сусветную вайну (1915—1918) праз Забрэззе праходзіла лінія фронту, у лютым 1918 года мястэчка занялі войскі Германскай імперыі.
Найноўшы час
25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Забрэззе абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам 1921 года Забрэззе апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Валожынскім павеце Віленскага ваяводства.
У 1939 годзе Забрэззе ўвайшло ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 года стала цэнтрам сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі.
Вялікая Айчынная вайна
У вёсцы Забрэззе перад вайной яўрэі складалі значную частку насельніцтва. У першыя ж дні пасля акупацыі фашысты сагналі яўрэяў у гета, тэрыторыя якога была абнесена дашчаным плотам і некалькімі радамі калючага дроту. Яўрэям пад страхам смерці забаранялася з’яўляцца без апазнавальнага знака — прышытай на вопратку латы.
Над вязнямі бяскарна здзекаваліся. Напрыклад, часта гітлераўцы і паліцаі пад гукі музыкі выганялі яўрэяў з гета, прымушалі ўстаць на карачкі і ў такім выглядзе гналі на поле, дзе прымушалі зубамі выскубаць траву і выдзіраць дзёран, а таксама піць з лужын брудную ваду. Тых, хто адмаўляўся гэта рабіць, збівалі да смерці бізунамі і дубінкамі.
Зімой 1942 года вязняў гета замкнулі ў хляве, які аблілі бензінам, і спалілі жыўцом. Тых, хто спрабаваў выбрацца з агню, расстрэльвалі. Усяго ў гэты дзень было знішчана і спалена жыўцом каля 180 яўрэяў. Выратавацца ў Забрэззі здолелі толькі некалькі юнакоў і дзяўчат, якія ўцяклі з гета і далучыліся ў лесе да партызан. Старым людзям ісці было няма куды, і немцы, разумеючы гэта, нават адпускалі іх з гета падхарчавацца, калі за некалькі дзён перад знішчэннем гета трымалі вязняў зусім без ежы. Яўрэі ішлі і чакалі смерці ў вялікім гумне, дзе іх і спалілі.
У 1946 годзе ў цэнтры вёскі, у 100 метрах ад сельсавета, на брацкай магіле 180 яўрэяў быў усталяваны помнік. Апублікаваны няпоўныя спісы забітых яўрэяў Забрэззя.
Насупраць ад гета знаходзіўся мураваны будынак былой бальніцы, які фашысты занялі і выкарыстоўвалі як штаба. Пасля вайны ў будынку некаторы час дзейнічала мясцовая бальніца і нават раддом, які ў 1970-х гадах быў закрыты, а бальніца рэарганізавана ў мясцовую амбулаторыю і пераведзена ў будынак побач, які гітлераўцы ў ваенны час пабудавалі як казармы.
Пасляваенны час
На 1971 год тут было 185 двароў, на 1993 год — 187. У 1999 годзе быў пабудаваны новы каталіцкі храм.
30 кастрычніка 2009 года ў сувязі з ліквідацыяй Забрэзскага сельсавета вёску перадалі ў склад Гародзькаўскага сельсавета.
- XIX стагоддзе: 1869 год — 57 чал.[2]; 1895 год — 127 чал. (80 праваслаўных, 7 каталікоў і 40 іўдзеяў) у мястэчку Забрэззе і 85 чал. (80 праваслаўных і 5 каталікоў) у вёсцы Забрэззе[3].
- XX стагоддзе: 1901 год — 274 чал.; 1921 год — 306 чал.; 1971 год — 581 чал.; 1993 год — 443 чал.[4]; 1997 год — 423 чал., 1999—398 чал.
- XXI стагоддзе: 2006 год — 309 чал.; 2010 год — 258 чал.; 2020 год — 196 чал.
Пікам інфаструктурнага развіцця вёскі быў канец 1970-х — пачатак 1980-х гадоў, калі колькасць насельніцтва была звыш за паўтысячы. У гэты час сіламі мясцовага калгасу імя Куйбышава пабудаваны новы мікрараён вёскі і двухпавярховы комплекс, які змяшчае ў сабе спартзалу, бібліятэку, клуб і сельсавет. У сярэдзіне 1980-х гадоў Забрэззе — адна з самых развітых вёсак раёна.
Пасля роспуску СССР інфаструктурнае развіццё пайшло на спад. З 2003 года ў вёсцы не дзейнічае лазня. У 2007 годзе ў Забрэззі закрыта школа, вучні пераведзены ў Гародзькаўскую сярэднюю школу. У 2014 годзе скасаваны мясцовы клуб, дзе моладзь збіралася на дыскатэкі. Забрэзская бібліятэка закрылася ў 2015 годзе. З 2019 года ў вёсцы закрыта пошта, а ў 2021 — крама, будынак-сведак старажытнага Забрэзскага касцёлу 1695 года.
Будынак былой пошты
Першы будынак сельсавета
Будынак былой амбулаторыі
Канюшня на Гаспадарчым двары
Будынак былой лазні
Будынак былога млыну
Будынак былой крамы
Будынак былога культурна-спартыўнага комплексу
- Міхал Сапоцька (1888—1975) — каталіцкі святар, спаведнік св. Фаўстыны Кавальскай, заснавальнік Кангрэгацыі сясцёр міласэрнасці Ісуса Хрыста. У 1901–1902 вучыўся ў народнай школе ў Забрэззі.
- Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (2000);
- Царква Дабравешчання Прасвятой Багародзіцы (1866);
- Забрэзскі валун, за 2 км на поўдзень ад вёскі — геалагічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння;
- Забрэзскія могілкі (XVI стагоддзе);
- Помнік героям Вялікай Айчыннай Вайны
- Гаспадарчы двор (XIX стагоддзе). Доўгі час на месцы двара былі руіны. Пасля таго, як гаспадарчы двор былой сядзібы і канюшня сталі ўласнасцю калгаса «ААТ ЛОСК», былі праведзены работы па рэканструкцыі збудаванняў. У 2014 годзе ў канюшні пачалі разводзіць коней. На сённяшні дзень большая частка збудаванняў выкарыстоўваецца ў якасці зернясклада.
Гаспадарчы двор
Цэнтральная плошча
Могілкі
.jpg)
Могілкі ў вёсцы Забрэззе заснаваныя ў XVI стагоддзі. Агульная плошча — 0,1 га.
Самае старажытнае цяпер вядомае пахаванне датуецца 27 студзеня 1892 года. Першапачаткова пахаванні былі выключна людзей каталіцкага веравызнання. У пачатку ХХ стагоддзя пахаванні ўзнавіліся ўжо незалежна ад веравызнання. У часы СССР тэрыторыя могілак значна зменшылася з прычыны пашырэння ворыва. Умоўна тэрыторыя падзелена на тры часткі; больш старажытная (пахаванні да ХХ стагоддзя), ваенная (пахаванні ваеннага часу і салдат, якіх загінулі ў ВАВ), новае (пахаванні пасляваеннага і новага часу).
На могілках знаходзяцца пахаванні:
- салдат Вялікай Айчыннай Вайны,
- яўрэяў з Забрэзскага гета.
Страчаная спадчына
- Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1695)
- Сядзіба «Вялікі Двор» (XIX ст.)
Клімат умераны, з цёплым летам і мяккай зімой. Сярэдняя тэмпература студзеня — мінус 6,8 °C, ліпеня — плюс 17,5 °C. Зімой паўднёвыя, а летам усходнія і паўночна-ўсходнія вятры. Сярэдняя хуткасць ветру 3 м/с. Гадавая колькасць ападкаў 550—650 мм.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
