Грамадзянская вайна ў Нігерыі

Грамадзянская вайна ў Нігерыі (1967—1970), вайна ў Біяфры — грамадзянская вайна, якая вялася ў ліпені 1967 — студзені 1970 паміж узброенымі сіламі федэральнага ўрада Нігерыі, з аднаго боку, і Усходняй вобласці (Рэспубліка Біяфра, пераважна населеная народам ігба), якая спрабавала выйсці са складу Нігерыі, з другога боку.

Грамадзянская вайна ў Нігерыі
Дата	6 ліпеня 1967 — 13 студзеня 1970
Месца	Біяфра (паўднёвы ўсход Нігерыі)
Вынік	перамога нігерыйскага федэральнага ўрада
Праціўнікі
Нігерыя Замежныя добраахвотнікі і найміты пры падтрымцы:  СССР  Алжыр  Судан  Сірыя Біяфра Замежныя добраахвотнікі і найміты пры падтрымцы:  Францыя  Ізраіль  Партугалія  Нігер  Чад
Страты
~600 000 ~600 000

У пачатковым перыяд вайны войскі Біяфры не раз дасягалі поспехаў, але няроўнасць сіл і слабасць забеспячэння ваеннымі матэрыяламі хутка далі сябе знаць. Пасланыя ў Біяфру ўрадавыя войскі былі спачатку адбіты (ліпень 1967), аднак да канца года ў новых наступленнях змаглі захапіць нафтавыя радовішчы і марское ўзбярэжжа Біяфры. У 1968, пасля прайграных баёў за багаты нафтай раён Оуэры, войскі Б’яфры ўвесь час абараняліся, дасягаючы толькі асобных, мясцовых поспехаў (напр., дзеянні ВПС Біяфры ў 1969, пачатак контрнаступлення ў 1969 і інш.).

Вайна скончылася перамогай урадавых сіл. Усходняя вобласць была рэінтэгравана ў склад Нігерыі.

Прычыны

Прычынамі вайны былі пост-каланіяльная этнічная разнароднасць Нігерыі і этнічныя напружанні і пагромы, скіраваныя супраць прадстаўнікоў народа ібо, якія асабліва абвастрыліся ў 1966—1967, даходзячы да генацыду.

Непасрэдным повадам стала агалошанне незалежнасці Біяфры (30.5.1967), на тэрыторыі якой знаходзіліся нігерыйскія запасы нафты. Самаабвешчаная рэспубліка валодала вялікай часткай нігерыйскага марскога ўзбярэжжа.

Ваенныя дзеянні

У ліпені 1967 г. федэральныя войскі захапілі горада Бані і Нсука. Сіл для пераходу ў буйнае наступленне па тэрыторыі ігба ў іх яшчэ не было — але гэтая сілавая аперацыя фармальна блакавала праціўніка, а фактычна — пазбаўляла разведанага радовішча нафты, рэсурсу безумоўна стратэгічнага.

У пачатку жніўня Біяфра здзейсніла чарговую стратэгічную памылку. Непадрыхтаванае наступленне праз раней нейтральны цэнтральны рэгіён у бок Лагаса, буйнога порта і сталіцы Нігерыі. У гэты час афіцэры-ігба са складу федэральных падраздзяленняў пачалі бунтаваць. Перашкодзіць наступуленню ўжо не выйшла. Горад Арэ за 150 кіламетраў ад Лагаса апынуўся пад кантролем Біяфры.

Насельніцтва Лагаса прыйшло ў паніку. У сталіцы стыхійна высеклі каля дваццаці тысяч ігба — усіх, каго здолелі адшукаць.

У студзені 1968 года ўрадавыя войскі пачалі наступленне з Калабара ў напрамку на горада Порт-Харкорт. Амаль чатыры месяцы паўстанцам удавалася стрымліваць націск, але 19 мая горад паў. Біяфра страціла апошні марскі порт і буйны аэрадром. Пачалася блакада мяцежнай правінцыі. Фэдэралы выразалі цэлыя паселішчы і правакавалі масавы голад. Улетку 1968 года па ўсіх кантынентах пракацілася магутная кампанія выкрыцця генацыду хрысціян-ігба. Навіны еўрапейскіх тэлеканалаў пачыналіся з рэпартажаў пра жахі вайны.

Вясной 1969 года біяфрыйцы распачалі спробу пераламаць ход падзей. У сакавіку яны нанеслі контрудар і акружылі брыгаду нігерыйскай арміі ў толькі што занятым ёю горадзе Аверы. У красавіку Аверы зноў перайшоў пад кантроль Біяфры. Аднак ужо 22 красавіка 1969 пад ударамі федэралаў пала сталіца Біяфры — Юмуахія. 16 чэрвеня паў Авгу — галоўны аэрапорт краіны. У Біяфры засталася ўсяго адна ўзлётна-пасадачная паласа з цвёрдым пакрыццём, прыдатная для ўзлёту і пасадкі цяжкіх самалётаў. Участак федэральнай шашы Улі-Іхаліа, таксама вядомы як «аэрапорт Анабель», стаў галоўнай мэтай для федэралаў.

У маі 1969 г. камандас Біяфры напалі на нафтавае радовішча ў Квале, пры гэтым было забіта 11 італьянскіх нафтавікоў. Яшчэ 14 італьянцаў, 3 грамадзяніна ФРГ і адзін ліванец былі захоплены.

Падзенню Біяфры папярэднічала шырокамаштабнае наступленне ўрадавай арміі пад камандаваннем генерала Абасанджа. Аперацыя распачалася 22 снежня 1969 года. Яе мэтай было рассеч двума сустрэчнымі ўдарамі з поўначы і поўдня тэрыторыю, якая знаходзілася пад кантролем паўстанцаў. Да аперацыі прыцягваліся войскі агульнай колькасцю 180 тысяч чалавек з цяжкай артылерыяй, авіяцыяй і браневікамі.

Для парыраванне ўдару ў непрызнанай рэспублікі ўжо не заставалася ні сіл, ні сродкаў. Колькасць арміі Біяфры складала да таго часу каля 70 тысяч байцоў. У першы ж дзень фэдэралы прарвалі фронт, а 25 снежня паўночная і паўднёвая групоўкі злучыліся. Тэрыторыя паўстанцаў апынулася рассечана напалам.

Фінальнае нігерыйскае наступленне, названае «Спадарожны вецер», было пачата 7 студзеня 1970. 9 студзеня 1970 года паў Аверы, 10 студзеня захоплена ўзлётная паласа «Анабель», 11 студзеня — паў Улі.

13 студзеня 1970 г. армія Біяфры капітулявала.

Ахвяры

Колькасць забітых падчас ваенных дзенняў ацэньваецца ў каля 100 тыс. ч., колькасць ахвяр хвароб і голаду (пераважна ва Усходняй вобласці) — ад 500 тыс. да 2 млн. ч. Усходняя вобласць была моцна разбурана вайной, са сваіх месцаў жыхарства ўцякло каля 3 мільёнаў бежанцаў.

Удзел авіяцыі

Асноўны артыкул: Авіяцыя грамадзянскай вайны ў Нігерыі

ВПС Біяфра мелі адзін B-25 «Мітчэл», тры лёгкіх бамбардзіроўшчыка B-26, некалькі T.6 «Тэксан». Пару транспартных самалётаў захапілі ў Нігерыі, і, разам з «Дакотай» з г. Порт-Харкорт, ператварылі ў імправізаваныя бамбардзіроўшчыкі.

У пачатку 1967 года ў распараджэнні ВПС федэральнага ўрада Нігерыі мелася пяць транспартнікаў «Дакота», каля дваццаці «Дорна До. 27» і некалькі вучэбна-трэніровачных P.149-D. З пачаткам баявых дзеянняў атрымалася закупіць МіГ-15, МіГ-17 і чэхаславацкія вучэбна-трэніровачныя самалёты «Дэльфін».

Улетку 1967 года біяфрыйскія ваенна-паветраныя сілы здзяйснялі авіаналёты на Лагас. ВПС Нігерыі бамбардзіравалі ў асноўным біяфрыйскія парты і аэрадромы, каб спыніць замежную дапамогу Біяфры. Большую частку баявых вылетаў ВПС Нігерыі ажыццявілі егіпецкія добраахвотнікі.

Прапаганда

Абодва бакі шумна дэкларавалі свае поспехі ў прапагандысцкіх выступах. Не менш актыўна гучалі абвінавачванні ў выкарыстанні праціўнікам замежных наймітаў.

Нацыянальная гордасць і страх за жыццё спарадзілі ў Біяфры зусім небывалы маштаб лаяльнасці ўладам. «Радыё Біяфры» магло спакойна выкарыстоўваць побач як ілжывыя зацвярджэнні аб немінучым хуткім прызнанні дзяржавы сусветнай супольнасцю, так і гэтак жа ілжывыя страшылкі пра запланаваны ўдары брытанскіх ВПС напалмам па гарадскіх кварталах.

Міжнародная падтрымка

Федэральны ўрад Нігерыі меў дыпламатычную падтрымку і абмежаваную падтрымку ваеннымі матэрыяламі ад Вялікабрытаніі, нядаўняй метраполіі. З 1968 інтэнсіўную праграму вайсковай падтрымкі федэралістаў, у тым ліку з адпраўкай ваенных саветнікаў, разгарнуў Савецкі Саюз.

Біяфра мела пэўную дыпламатычную падтрымку ў Афрыцы, абмежаваную і несістэматычную падтрымку вайсковымі матэрыяламі ад Францыі. На баку Біяфры ваявалі еўрапейскія і амерыканскія найміты (Гл. таксама: Карл Густаў фон Розен).

ЗША занялі нейтральную пазіцыю ў гэтым канфлікце, забараніўшы пастаўкі ваенных матэрыялаў бакам канфлікта.

Многія грамадскія і царкоўныя арганізацый аказвалі сістэматычную гуманітарную дапамогу грамадзянскаму насельніцтву Біяфры.

Сучасная сітуацыя

Гл. таксама: Канфлікт у дэльце Нігера

У пачатку XXI стагоддзя на тэрыторыі былой Біяфры зноў успыхнуў канфлікт. Розныя этнічныя групоўкі, найбольш моцнымі з якіх стаў Рух за вызваленне дэльты Нігера і Рух за выжыванне народа агані, у 2004 годзе пачалі новую вайну супраць урада. Сепаратысты практыкавалі напады на свідравыя платформы і праходзяць суда, узяцце ў закладнікі замежнікаў, атакі на паліцэйскія ўчасткі.

Гл. таксама

• Найміты ў Біяфры

Спасылкі

• Биафро-нигерийская война (руск.)
• Нигерийские войны (Гражданская война, Религиозный конфликт и война в дельте Нигера)(недаступная спасылка) (руск.)