Генрых III Валуа

Генрых III Валуа, Генрык Валезы (фр.: Henri III; 19 верасня 1551, Фантэбло, Францыя — 2 жніўня 1589), герцаг анжуйскі, кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1574), кароль Францыі (1575-1589), апошні прадстаўнік дынастыі Валуа (Ангулемская галіна) на стальцы Францыі. Трэці сын Генрыха II Валуа і Кацярыны Медычы.

Генрых III Валуа
фр.: Henri III de Valois
кароль Францыі 9 чэрвеня 1574 — 2 жніўня 1589
Папярэднік	Карл IX Валуа
Пераемнік	Генрых IV
кароль польскі[d] 11 мая 1573 — 18 чэрвеня 1574
Папярэднік	Жыгімонт II Аўгуст
Пераемнік	Ганна Ягелонка
Нараджэнне	19 верасня 1551[1] Палац Фантэнбло, Каралеўства Францыя
Смерць	2 жніўня 1589(1589-08-02)[2][3][…] (37 гадоў) Замак Сен-Клу, Каралеўства Францыя
Месца пахавання	Абацтва Сен-Дэні
Род	Валуа
Бацька	Генрых II Валуа[4]
Маці	Кацярына Медычы[4]
Жонка	Louise of Lorraine[d][5][6][…]
Веравызнанне	каталіцтва
Аўтограф
Званне	генералісімус
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Генрых III Валуа. Малюнак Яна Матэйкі

Біяграфія

Ваенная і палітычная кар’ера Генрыка пачалася вельмі рана. У лістападзе 1567 ён прызначаны генерал-лейтэнантам і атрымаў камандаванне над каралеўскім войскам Францыі. Генрыху прыпісваюць дзве перамогі над гугенотамі пры Ярнаке ў сакавіку 1569 і пры Манкантры ў верасні 1569. Хоць на самой справе кіраўніцтва войскам ажыццяўлялі больш дасведчаныя палкаводцы, у Парыж ён вярнуўся авеяны славай гэтых перамог. Генрык быў любімым сынам Кацярыны Медычы і існуе меркаванне, што яна жадала каб менавіта ён атрымаў каралеўскі сталец.

Кароль польскі і вялікі князь літоўскі

Баючыся палітычнага ўзмацнення Генрыха ў Францыі, яго брат Карл IX Валуа падтрымаў прапанову ажаніць яго з Ганнай Ягелонкай, каб пасля смерці Жыгімонта Аўгуста ён стаў спадкаемцам Рэчы Паспалітай і такім чынам пазбавіцца ад Генрыха ў Францыі і адначасова не дапусціць на трон Рэчы Паспалітай Габсбургаў. Але звесткі пра Варфаламееўскую ноч (24 жніўня 1572), у падрыхтоўцы якой удзельнічаў Генрых, выклікалі выступленні супраць яго кандыдатуры пратэстантаў Рэчы Паспалітай. Прадстаўнік Францыі біскуп дэ Манлюк усё ж такі здолеў атрымаць падтрымку большасці сенатараў і шляхты, што сабраліся на выбары. Ён даў пісьмовае пацвярджэнне ўмоў, на якіх Генрых будзе абраны каралём, г.зв. «Генрыкавых артыкулаў». Генрых абавязваўся таксама пабрацца шлюбам з Ганнай Ягелонкай адразу па прыездзе ў Рэч Паспалітую. Таксама была падпісана дамоўленасць пра ваенныя і фінансавыя адносіны паміж Рэччу Паспалітай і Францыяй, умовы пакарання французскім урадам удзельнікаў Варфаламееўскай разні і ўстанаўленне міру з гугенотамі. На элекцыйным сойме ў Варшаве (11 мая 1573) гнезненскі архібіскуп Уханскі абвясціў абранне Генрыха каралём польскім і вялікім князем літоўскім. 16 мая 1573 пасля атрымання канчатковай згоды часткі паслоў-пратэстантаў надворныя маршалкі, каронны і літоўскі, афіцыйна абвясцілі абранне на стальцы Генрыха. 18 лютага 1574 Генрык прыехаў у Кракаў, 24 лютага 1574 адбыліся каранацыя і прысяга ў адпаведнасці з «Генрыкавымі артыкуламі».

Большасць паслоў сойма, бачачы няздольнасць Генрыха выканаць фінансавыя і ваенныя абавязкі, патрабавала паўторнай прысягі па кожным пункце артыкулаў асобна. У шмат якіх ваяводствах пачаўся рух за пазбаўленне Генрыха кароны. Не ўдалося, як гэта прадугледжвалі «Генрыкавы артыкулы», стварыць пры каралю дарадчы орган з 16 сенатараў і паслоў. Незадавальненне выклікала нежаданне Генрыха ажаніцца з Ганнай Ягелонкай.

30 мая 1574 у ва Францыі памёр Карл IX. Сенат Рэчы Паспалітай пастанавіў, што рашэнне аб ад’ездзе караля можа прыняць толькі вальны сойм. У ноч на 19 чэрвеня 1574 Генрых тайна выехаў з Кракава. Падкаморы каронны Ян Тэнчынскі дагнаў яго, але дамогся толькі абяцання вярнуцца ў Рэч Паспалітую, як толькі ўладкуе справы ў ва Францыі. У Францыі Генрыха абралі каралём пад імем Генрыха III. У Рэч Паспалітую ён не вярнуўся, але да канца жыцця карыстаўся тытулам караля польскага і вялікага князя літоўскага.

Кароль Францыі

Стаўшы каралём Францыі, Генрых пайшоў на значныя саступкі гугенотам. Гэта выклікала незадавальненне католікаў, і ў 1576 герцаг Генрых дэ Гіз заснаваў Каталіцкую лігу для супрацьдзеяння зменам. У 1585 пачалася чарговая рэлігійная вайна. Увясну 1588 Генрых дэ Гіз увайшоў у Парыж, кароль быў вымушаны бегчы. У снежні таго ж года Генрых дэ Гіз і яго брат, кардынал Людовік дэ Гіз, былі забітыя людзьмі Генрыха III. Затым кароль у саюзе з лідарам гугенотаў, каралём наварскім Генрыхам, пачаў аблогу Парыжа. Падчас аблогі ён быў забіты манахам дамініканскага ордэна Якавам Клеманам. Генрых Наварскі змяніў яго на французскім троне.

Зноскі

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #118773720 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 14 жніўня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578'></a>
2. Henry III // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
3. Lundy D. R. Henri III, Roi de France // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a>
4. Kindred Britain

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886'></a>
5. http://genealogy.euweb.cz/lorraine/lorraine4.html Праверана 20 студзеня 2016.
6. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Генрых III Валуа

Каралі і імператары Францыі (987—1870)

Капетынгі (987—1328) 987 996 1031 1060 1108 1137 1180 1223 1226    Гуга Капет Роберт II Генрых I Філіп I Людовік VI Людовік VII Філіп II Людовік VIII

1226 1270 1285 1314 1316 1316 1322 1328    Людовік IX Філіп III Філіп IV Людовік X Іаан I Філіп V Карл IV    Валуа (1328—1589)

1328 1350 1364 1380 1422 1461 1483 1498    Філіп VI Іаан II Карл V Карл VI Карл VII Людовік XI Карл VIII

1498 1515 1547 1559 1560 1574 1589    Людовік XII Францыск I Генрых II Францыск II Карл IX Генрых III

Бурбоны (1589—1792)

1589 1610 1643 1715 1774 1792    Генрых IV Людовік XIII Людовік XIV Людовік XV Людовік XVI

1792 1804 1814 1824 1830 1848 1852 1870     —  Напалеон I (Першая імперыя, Банапарты) Людовік XVIII (Рэстаўрацыя, Бурбоны) Карл X (Рэстаўрацыя, Бурбоны) Луі-Філіп I (Ліпеньская манархія, Арлеанскі дом) — Напалеон III (Другая імперыя, Банапарты)