Рэферэндары вялікія літоўскія (лац.: referendarius - "той хто дае справаздачу", "рэфэры") — ураднікі ў Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай.
Штодзённа ў каралеўскім палацы, ад раніцы пасля імшы і да абеду, а пасля абеду да вячэры выслухоўвалі скаргі прыватных асоб і паведамлялі іх змест (перакладалі) канцлеру (а той даводзіў іх да караля і вялікага князя), паведамлялі пастановы манарха на пададзеныя просьбы і скаргі. Паводле функцыі павінны былі несупынна знаходзіцца пры каралі, даваць яму парады як быць "справядлівым".
У Польшчы ўрады свецкага і духоўнага рэферэндара ўведзены ў 1507 годзе. У Вялікім Княстве Літоўскім духоўны і свецкі рэферэндары вядомы адпаведна з 1539 і 1575 гадоў. У 1633 годзе духоўны рэфэрэндар атрымаў права ўдзельнічаць ў паседжаннях Сената з правам дарадчага голасу. У 1635 годзе ўраўнаваны ў правах з каронным духоўным рэферэндарам, засядаў у каралеўскім рэляцыйным судзе, дзе разглядаліся інфлянцкія і курляндскія справы.
У гэты час у ВКЛ заснаваны рэфэрэндарскі суд (ажыццяўляўся духоўным рэферэндарам аднаасобна) як найвышэйшы даменіяльны суд караля. Разглядаў скаргі сялян каралеўскіх уладанняў (каралеўшчын) ВКЛ на старостаў і дзяржаўцаў. Найвышэйшай апеляцыйнай інстанцыяй для рэферэндарскага суда быў задворны асэсарскі (каралеўскі) суд.
У 1540—1570-я гады ўрад рэферэндара існаваў і ў Падляшскім ваяводстве.
Спіс вялікіх рэферэндараў літоўскіх (духоўных)
| Дата прыняцця пасады |
Дата складання пасады альбо смерці |
Асоба | Выява | Заўвагі |
|---|---|---|---|---|
| Вялікія рэферэндары літоўскія | ||||
| 1586 | 3 лістапада 1598 | Мікалай Карызна (Mikołaj Koryzna) |  | Памёр |
| 1599 | 1615 | Яўстах Валовіч (Eustachy Wołłowicz) |  | Паступіў на літоўскага падканцлера |
| 4 красавіка 1615 | 1618 | Станіслаў Кішка (Stanisław Kiszka) |  | Паступіў на жамойцкага біскупа |
| 24 ліпеня 1620 | 1630 | Мельхіёр Эляшэвіч-Гейш (Melchior Eliaszowicz-Gieysz) |  | Паступіў на жамойцкага біскупа |
| 1630 | 10 лютага 1631 | Ян Караль Белазор (Jan Karol Białłozor) |  | Памёр |
| 18 сакавіка 1631 | 1641 | Марцыян Трызна (Marcjan Tryzna) | .jpg) | Паступіў на літоўскага падканцлера |
| 30 жніўня 1641 | красавік 1649 | Францішак Ісайкоўскі (Franciszek Isajkowski) |  | Паступіў на смаленскага біскупа |
| 6 мая 1649 | 21 красавіка 1656 | Ян Караль Даўгяла (Jan Karol Dowgiałło) |  | Паступіў на віленскага біскупа |
| 1656 | 1656 | Юрый Станіслаў Валовіч (Jerzy Stanisław Wołłowicz) |  | Памёр |
| 1657 | сакавік 1659 | Аляксандр Казімір Сапега (Aleksander Kazimierz Sapieha) | .jpg) | Паступіў на жамойцкага біскупа |
| 6 красавіка 1659 | 1670 | Юрый Невяроўскі (Jerzy Niewiarowski) |  | Памёр |
| 1670 | жнівень 1673 | Валерыян Станіслаў Юдзіцкі (Walerian Stanisław Judycki) |  | Памёр |
| 1674 | 1687 | Яўстах Катовіч (Eustachy Kotowicz) |  | Паступіў на смаленскага біскупа |
| 2 мая 1687 | 1695 | Ян Геранім Крышпін-Кіршэнштэйн (Jan Hieronim Kryszpin-Kirszensztein) |  | Паступіў на жамойцкага біскупа |
| 1695 | 1701 | Аляксандр Выгоўскі (Aleksander Wyhowski) |  | Паступіў на луцкага біскупа |
| 4 ліпеня 1703 | 4 лістапада 1705 | Канстанцін Феліцыян Шаняўскі (Konstanty Felicjan Szaniawski) |  | Паступіў на куяўскага біскупа |
| 4 снежня 1705 | 1710 | Мацей Юзаф Анцута (Maciej Józef Ancuta) |  | Паступіў на віленскага суфрагана |
| 1710 | 16 мая 1737 | Ежы Казімір Анцута (Jerzy Kazimierz Ancuta) | | Памёр |
| 8 ліпеня 1737 | 4 снежня 1754 | Юзаф Станіслаў Сапега (Józef Stanisław Sapieha) |  | Памёр |
| 14 снежня 1754 | люты 1762 | Ігнацы Якуб Масальскі (Ignacy Jakub Massalski) | .jpg) | Паступіў на віленскага біскупа |
| 15 лютага 1762 | 24 ліпеня 1774 | Аляксандр Гараін (Aleksander Horain) |  | Памёр |
| 8 жніўня 1774 | май 1787 | Павел Ксаверый Бжастоўскі (Paweł Ksawery Brzostowski) | .jpg) | Адмовіўся ад пасады |
| 8 мая 1787 | 1791 | Гуга Калантай (Hugo Kołłątaj) | .jpg) | Паступіў на кароннага падканцлера |
| 19 мая 1791 | 1794 | Андрэй Валовіч (Andrzej Wołowicz) | | Адмовіўся ад пасады |
| 1794 | 1795 | Ігнацы Валовіч (Ignacy Wołłowicz) | | Склаў урад у сувязі са спыненнем існавання Рэчы Паспалітай |
Спіс вялікіх рэферэндараў літоўскіх (свецкіх)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Гл. таксама
- Вялікія рэферэндары каронныя
Літаратура
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
- Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego: 1385—1795. — Kraków, 1885.
- Żychliński T. Złota księga szlachty polskiej. T. 1—31. — Poznań, 1879—1908.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
