From Wikipedia, the free encyclopedia
Аляксандр Аляксандравіч Багамолец (12 (24) мая 1881, Кіеў — 19 ліпеня 1946, Кіеў) — патафізіолаг і грамадскі дзеяч, 7-ы прэзідэнт АН Украіны (1930—1946), акадэмік (з 1932) і віцэ-прэзідэнт АН СССР (6 мая 1942 — 23 мая 1945) і АМН СССР (1944), лаўрэат Сталінскай прэміі.
| Аляксандр Аляксандравіч Багамолец | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| укр.: Богомолець Олександр Олександрович | ||||||
.jpg) | ||||||
| Дата нараджэння | 12 (24) мая 1881 | |||||
| Месца нараджэння | ||||||
| Дата смерці | 19 ліпеня 1946[2][3] (65 гадоў) | |||||
| Месца смерці | ||||||
| Месца пахавання | ||||||
| Грамадзянства | ||||||
| Бацька | Alexander M. Bogomolets[d] | |||||
| Маці | Sofiya Nikolaevna Bogomolets[d] | |||||
| Жонка | Olga Bogomolets[d] | |||||
| Дзеці | Oleh Bohomolets[d] | |||||
| Род дзейнасці | урач, выкладчык універсітэта, пісьменнік-дакументаліст, палітык, патолагаанатам, імунолаг | |||||
| Навуковая сфера | біялогія, патафізіялогія | |||||
| Месца працы | ||||||
| Навуковая ступень | доктар навук | |||||
| Навуковае званне | акадэмік АН СССР, акадэмік АН БССР, акадэмік АН УССР, акадэмік АМН СССР, прафесар | |||||
| Альма-матар | ||||||
| Навуковы кіраўнік | Vladimir Voronin[d] | |||||
| Вядомыя вучні | І. А. Ойвін | |||||
| Член у | ||||||
| Узнагароды |
|
|||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | ||||||
Аляксандр Аляксандравіч Багамолец стварыў вучэнне аб узаемадзеянні пухліны і арганізму — гэта ўяўленне кардынальна змяніла існавалі ў той час уяўленні пра пухлінавы рост.
Заснавальнік расійскай і ўкраінскай школы патафізіялогіі, эндакрыналогіі і геранталогіі. Заснавальнік першых у Расіі і Украіне навукова-даследчых устаноў медыцынскага профілю.
Аляксандр Аляксандравіч Багамолец адбываўся з «чарнігаўскай галіны» роду Багамольцаў. Бацька — Аляксандр Міхайлавіч Багамолец, сын засядацеля Нежынскага павятовага суда, тытулярнага саветніка Міхаіла Фёдаравіча Багамольца (1812—1895), земскі ўрач, супрацоўнічаў з нарадавольцамі, арыштоўваўся. Маці — Сафія Мікалаеўна Прысецкая (1856—1892) гербу «Навіна», дачка паручніка ў адстаўцы, уваходзіла ў кіраўніцтва леварадыкальнай народніцкай арганізацыі Паўднёва-рускі рабочы саюз. Была арыштавана ў студзені 1881 года, асуджаная на 10 гадоў катаргі.
Аляксандр Багамолец-малодшы нарадзіўся ў Кіеве ў лазарэце Лук'янаўскай турмы, дзе Сафія знаходзілася ў працэсе следства па справе «Паўднёва-Рускага рабочага саюза». Менш, чым праз месяц жандары аддалі хлопчыка бацьку Соф'і, які павёз яго ў свой маёнтак у Палтаўскай вобласці, у сяло Клімава Зянькоўскага павета.
Пазней Аляксандр Міхайлавіч павёз сына ў Нежын. Сваю маці Саша Багамолец убачыў толькі ў 1891 годзе, калі яго бацька пры садзейнічанні расійскага пісьменніка Льва Мікалаевіча Талстога атрымаў дазвол наведаць Сафію Багамолец у Сібіры. Неўзабаве яна памерла ад сухотаў. Пасля цяжкай паездкі ў Сібір Аляксандр Багамолец заразіўся на сухоты ад маці.
Пачатковую адукацыю атрымаў дома, затым па вяртанні з Сібіры паступіў у 1892 годзе ў мужчынскую гімназію пры Гісторыка-філалагічным інстытуце князя Безбародкі (цяпер — Нежынскі дзяржаўны педуніверсітэт імя Гогаля). За поспехі ў вучобе Саша Багамолец быў адзначаны пахвальным лістом і кнігай Тургенева «Цыдулкі паляўнічага».
З дзяцінства захапляўся чытаннем.
У 1894 годзе разам з бацькам пераехаў у Кішынёў. Працягнуў навучанне ў Кішынёўскай гімназіі, але на перадапошнім годзе быў адлічаны з афіцыйнай фармулёўкай «за небяспечны кірунак думак». З вялікай цяжкасцю яго атрымалася зладзіць у 1-ю Кіеўскую мужчынскую гімназію, якую ён скончыў з адзнакай у 1900 годзе (да гэтага нейкі час вучыўся ў калегіі Паўла Галагана. Паступіў на юрыдычны факультэт Кіеўскага ўніверсітэта, маючы намер стаць адвакатам-крыміналістам. Неўзабаве расчараваўся ў юрыспрудэнцыі і перайшоў на медыцынскі факультэт, а ў 1901 годзе ўслед за прафесарам У. В. Падвысоцкім перавёўся ў Адэскі Наварасійскі ўніверсітэт[5].
Сваю першую навуковую працу — «Да пытання пра будову і мікрафізіялогію брунеравых залоз» — апублікаваў у 1902 годзе. Пад канец вучобы Аляксандра Багамольца ў Адэскім універсітэце ў яго паслужным спісе налічвалася ўжо пяць навуковых прац.
Ва ўніверсітэце ён захапіўся вывучэннем эндакрыналогіі, нервовай сістэмы. Не раз быў на грані выключэння па палітычных матывах. Нягледзячы на перапынкі ў вучобе, звязаныя са студэнцкімі хваляваннямі падчас першай рускай рэвалюцыі, у 1907 годзе Багамолец скончыў універсітэт з адзнакай і ў тым жа годзе стаў асістэнтам на кафедры агульнай паталогіі Наварасійскага ўніверсітэта.
У 1909 годзе пад кіраўніцтвам прафесара Уладзіміра Вароніна Аляксандр Багамолец абараніў у Імператарскай ваенна-медыцынскай акадэміі (Пецярбург) доктарскую дысертацыю «Да пытання пра мікраскапічную будову і фізіялагічнае значэнне наднырачных залоз у здаровым і хворым арганізме». Апанентам пры абароне быў вядомы расійскі фізіёлаг, акадэмік Іван Пятровіч Паўлаў. Ён высока ацаніў працу маладога вучонага. Аляксандр Аляксандравіч Багамолец стаў самым маладым у Расійскай імперыі доктарам медыцыны — на момант абароны дактарантуры яму было 28 гадоў.
У тым жа годзе Аляксандр Багамолец быў абраны прыват-дацэнтам кафедры агульнай паталогіі медыцынскага факультэта Наварасійскага ўніверсітэта (Адэса).
У 1910 годзе Аляксандр Багамолец ажаніўся з Вольгай Ціхоцкай, унучкай генерал-маёра С. Г. Ціхоцкага і пляменніцай скульптара У. А. Беклемішава. У лютым 1911 у сям'і нарадзіўся адзіны сын — Алег Аляксандравіч Багамолец (1911—1991).
Неўзабаве пасля нараджэння сына Аляксандр Багамолец быў адпраўлены ў камандзіроўку ў Парыж (у Сарбону) для падрыхтоўкі да прафесарскага звання. Па вяртанні быў зацверджаны экстраардынарным прафесарам кафедры агульнай паталогіі і бактэрыялогіі Мікалаеўскага ўніверсітэта ў Саратаве[5].
У Саратаве Аляксандр Багамолец і яго вучні заклалі асновы новай галіны ў медыцынскай навуцы — патафізіялогіі.
Багамолец сам набраў штат і закупіў за ўласныя сродкі навуковыя прыборы (частку абсталявання ён прывёз з Францыі) для кафедры. Ён таксама пачынае паспяховую выкладчыцкую дзейнасць — яго лекцыі становяцца папулярнымі сярод студэнцтва.
Аляксандр Багамолец арганізаваў у агранамічным і ветэрынарным інстытутах Саратава кафедры мікрабіялогіі і агульнай паталогіі. Пазней уздымаў пытанне пра адкрыццё ў Саратаве спецыяльнага бактэрыялагічнага інстытута.
Удзельнічаў ён і ў грамадскім жыцці: у 1914 годзе Багамолец разам з васямнаццаццю іншымі прафесарамі апублікаваў зварот «Пра лёс жанчын, якія засталіся за сценамі ўніверсітэта».
У 1917 годзе доктар Багамолец узначаліў саратаўскія Вышэйшыя жаночыя Медыцынскія курсы, у арганізацыі якіх прымаў чынны ўдзел.
Адначасова з чытаннем лекцый праводзіў даследаванні для клінік, прымаў хворых, а ў час першай сусветнай вайны праводзіў эпідэміялагічныя даследаванні. Адным з першых звярнуў увагу на сувязь алергіі і імунітэту.
Сын рэвалюцыянераў-народнікаў, ён заўсёды лічыўся «нядобранадзейным», таму бальшавіцкую рэвалюцыю 1917 года ён прыняў адразу. Падчас грамадзянскай вайны Аляксандр Багамолец сам прапанаваў новым уладам Саратаўскай губерні комплекс анты-эпдэтычных мерапрыемстваў.
У кастрычніку 1918 года, працягваючы загадваць кафедрай у Саратаўскім універсітэце, прафесар Багамолец стварае першую ў Расіі навукова-даследчую ўстанова медыцынскага профілю — Дзяржаўны інстытут мікрабіялогіі і эпідэміялогіі Паўднёва-Усходу Расіі («Мікробы»). Інстытут «Мікробы» атрымаў у спадчыну распрацоўкі супраць чумы, халеры, сібірскай язвы, якія вяліся ў Пецярбургу ў так званым «чумным форце»- усё абсталяванне і прэпараты былі перавезены адтуль у Саратаў.
У 1919 годзе быў прызначаны старэйшым эпідэміёлагам Саратаўскага губернскага аддзела аховы здароўя, увайшоў у склад камісіі па барацьбе з сыпным тыфам. Быў таксама прызначаны кансультантам-эпідэміёлагам санітарнага аддзела Паўднёва-Усходняга фронту Чырвонай Арміі і санітарнага аддзела Рязано-Уральскай чыгункі. Кіраваў Саратаўскім эвакапунктам, стварыў першую ў краіне чыгуначную клініка-дыягнастычную лабараторыю.
У Саратаве Аляксандр Багамолец пачаў працу над першым у свеце падручнікам па патафізіялогіі. У яго аснову лёг курс лекцый для студэнтаў універсітэта. Праца над падручнікам працягвалася да канца жыцця доктара Багамольца. «Кароткі курс паталагічнай фізіялогіі», апублікаваны ў 1921 годзе, у выніку разросся да пяцітомніка. За гэту працу Аляксандру Багамольцу была прысуджана Сталінская прэмія (1941).
У 1923 годзе Аляксандр Багамолец арганізаваў у Саратаве першую ў СССР перасоўную супрацьмалярыйную лабараторыю. У тым жа годзе ён заняўся даследаваннямі злучальнай тканкі і яе ролі ў імунных рэакцыях.
У Саратаве Аляксандр Багамолец зрабіў сваё найважнейшае вынаходства — імунную цытатаксічную антырэцікулярную сыроватку, якая паскарае гаенне ран і актывізуе імунную сістэму чалавека. «Сыроватка Багамольца» паспяхова ўжывалася для лячэння інфекцыйных хвароб і пераломаў. Падчас савецка-нямецкай вайны 1941—1945 гг. яна мела асаблівы попыт у савецкіх палявых і эвакуацыйных шпіталях.
У 1925 годзе прафесар Багамолец быў прызначаны загадчыкам кафедры патафізіялогіі медыцынскага факультэта Другога Маскоўскага ўніверсітэта[5].
З 1926 года — стваральнік і кіраўнік аддзялення эксперыментальнай паталогіі ў Інстытуце Вышэйшай нервовай дзейнасці пры Камуністычнай акадэміі, а таксама лабараторыі эксперыментальнай анкалогіі Маскоўскага гарадскога аддзела аховы здароўя.
Працуючы кансультантам патафізіялагічнай лабараторыі пры Дзяржаўным іпадроме ў Маскве, Аляксандр Богомолец працягваў займацца даводкай антырэцікулярнай цытатаксічнай сыроваткі.
Аляксандр Багамолец прыняў удзел у стварэнні Першага ў свеце Інстытута гематалогіі і пералівання крыві (цяпер — Гематалагічны навуковы цэнтр Росздрава), які ўзначаліў пасля смерці яго першага дырэктара — Аляксандра Аляксандравіча Багданава (1873—1928)[5]. Там пад кіраўніцтвам Багамольца была распрацавана ўнікальная методыка кансервацыі донарскай крыві, якая да гэтага часу ўжываецца практычна без прынцыповых змен. Тады ж Аляксандр Багамолец і яго вучні ўсталявалі ўніверсальны донарскі характар першай групы крыві. Гэтым інстытутам Багамолец працягваў кіраваць да 1931 года — калі ўжо быў прэзідэнтам Акадэміі навук УССР.
У Маскве Аляксандр Багамолец таксама прымаў удзел у стварэнні Інстытута функцыянальнай дыягностыкі і эксперыментальнай тэрапіі.
У Маскве ім былі створаны работы «Крызіс эндакрыналогіі» (1927), «Загадка смерці» (1927) «Уводзіны ў вучэнне аб канстытуцыі і дыятэзах» (1928), «Пра вегетатыўныя цэнтры абмену» (1928), «Ацёк. Нарыс патагенезу» (1928), «Артэрыяльная гіпертанія. Нарыс патагенезу» (1929). Аляксандр Багамолец таксама значна перапрацаваў і пашырыў падручнік «Паталагічная фізіялогія» (трэцяе выданне, 1929).
У 1930 годзе Аляксандр Багамолец быў абраны прэзідэнтам Акадэміі навук УССР (за год да гэтага — сапраўдным членам Акадэміі навук УССР). Пераехаўшы з групай вучняў у Кіеў, ён стварыў Інстытут эксперыментальнай біялогіі і паталогіі Наркамздраву УССР і Інстытут фізіялогіі. Пад будаўніцтва апошняга было выдзелена 2,661 га зямлі ў цэнтры Кіева. Пасля смерці вучонага абодва інстытута былі аб'яднаны ў Інстытут фізіялогіі АН УССР (1953).
Новаабраны прэзідэнт АН УССР правёў поўную перабудову структуры акадэміі. На базе разрозненых кафедраў і лабараторый ствараюцца цэлыя навукова-даследчыя ўстановы (інстытуты). Да працы ў іх былі прыцягнуты маладыя перспектыўныя навукоўцы. Структура АН Украіны, якую заклаў Аляксандр Багамолец, у агульных рысах захоўваецца і дагэтуль.
У Кіеве Аляксандр Багамолец заснаваў «Фізіялагічны часопіс» АН УССР. Арганізоўваў штогадовыя шырокія навуковыя канферэнцыі па актуальных праблемах медыцыны, удзельнічаў у рэдагаванні шматлікіх навуковых зборнікаў.
З 1932 года — сапраўдны член Акадэміі навук СССР. У 1937 годзе абраны дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР.
У 1941 годзе, за некалькі месяцаў да пачатку савецка-нямецкай вайны, Аляксандр Багамолец стварыў Кіеўскі дыспансер барацьбы з заўчаснай старасцю. На яго базе пазней быў утвораны Інстытут геранталогіі.
За два гады да стварэння дыспансера акадэмік выпусціў брашуру «Падаўжэнне жыцця» (1939). У ёй ён навукова абгрунтаваў магчымасць і рэальнасць працягу чалавечага жыцця на працягу 100 і больш гадоў. Некаторыя ідэі, выкладзеныя ў ёй, Аляксандр Багамолец пачаў распрацоўваць яшчэ ў Саратаве.
У выніку Аляксандр Багамолец ператварыў Кіеў у адзін з самых прэстыжных навуковых цэнтраў СССР.
Аляксандр Багамолец узначальваў Акадэмію Навук УССР у нялёгкія гады сталінскіх рэпрэсій. Выратаваннем ад НКУС яму былі абавязаныя вядомы ўкраінскі дэмограф Міхаіл Птуха, заснавальнік украінскай эканамічнай геаграфіі Канстанцін Воблый, матэматык Мікалай Крылоў, фізік-ядзершчык Аляксандр Ляйпунскі, які стварыў першы ў СССР ядзерны рэактар на хуткіх нейтронах.
Аляксандр Багамолец таксама змог, хоць і не надоўга, адтэрмінаваць арышт выбітнага ўкраінскага гісторыка і ўсходазнаўца Агафангела Крымскага.
Ужо пасля вайны акадэміку атрымалася дамагчыся вызвалення з турмы мужа сваёй стрыечнай сястры, актрысы Наталлі Міхайлаўны Багамолец-Лазурскай (1880—1958) — жонкі вядомага літаратуразнаўцы Уладзіміра Лазурскага, які сябраваў з паслом Італіі падчас нямецка-румынскай акупацыі Адэсы.
Грамадзянскі подзвіг акадэміка Аляксандра Багамольца становіцца зразумелы яшчэ і таму, што ён і сам быў на валасок ад гібелі. Прычынай таму была яго «няшчасная» з пункту гледжання паходжання радня. Стрыечны брат прэзідэнта АН УССР, Вадзім Міхайлавіч Багамолец (1878—1936), быў генерал-харунжым Украінскай Дзяржавы пры гетмане Паўла Скарападскім.
З пачаткам савецка-нямецкай вайны Акадэмія навук УССР была эвакуіравана ва Уфу. Там Аляксандр Багамолец правёў масавую рэарганізацыю ўкраінскай навукі для патрэб ваеннага часу. Разам з акадэмікам Мікалаем Бурденко ствараў Акадэмію медыцынскіх навук СССР.
Увесну 1944 года Аляксандр Багамолец вярнуўся ў Кіеў, дзе ўзначаліў работы па аднаўленню Акадэміі навук УССР.
Напружаная праца падарвала здароўе акадэміка Аляксандра Багамольца. У сярэдзіне кастрычніка 1943 года ў яго адбыўся прарыў плеўры і самаадвольны пнеўматоракс на фоне даўняга туберкулёзу, якім ён заразіўся яшчэ ў дзяцінстве ад маці на катарзе. Сітуацыя ўскладнялася тым, што Аляксандр Аляксандравіч, нягледзячы на сухоты, шмат паліў.
Паўторны пнеўматоракс адбыўся ў ліпені 1946 года на дачы. Спробы сяброў і калегаў спыніць хваробу былі беспаспяховымі. 17 ліпеня 1946 акадэмік Аляксандр Багамолец прадыктаваў апошнія распараджэнні сыну, Алегу Аляксандравічу, а 19 ліпеня ў 22 гадзін 15 хвілін яго не стала.
Пахаваны акадэмік у парку, пасаджаным ім і яго вучнямі, каля дома, дзе ён жыў.
Да месца пахавання акадэміка везлі па вуліцах яшчэ не адноўленага пасля бамбёжак Кіева з ваеннымі ўшанаваннямі — на артылерыйскім лафеце.
Смерць акадэміка Багамольца раззлавала Сталіна. Савецкі дыктатар, які цікавіўся ідэямі прэзідэнта ўкраінскай Акадэміі Навук, спадзяваўся, што той дасць яму рэцэпт калі не неўміручасці, то доўгага даўгалецця. Таму калегі і сваякі акадэміка падвергліся ганенням.
Улетку 1950 года ў Кіеве адбылося выязное пасяджэнне Акадэміі Навук СССР і Акадэміі Медыцынскіх Навук СССР у Кіеве. На ім вучэнне Аляксандра Багамольца пра ролю злучальнай тканкі ў фарміраванні імуннай сістэмы чалавека было названа «антынавуковым». Ніякія аргументы навуковага характару не прыводзіліся. Навукоўцу пасмяротна ставілі ў віну насаджэнне ідэалістычна светапогляду і спробы змагацца з вучэннем Івана Пятровіча Паўлава.
Заснаваныя Аляксандрам багамольцаў Інстытут эксперыментальнай біялогіі і паталогіі і Інстытут фізіялогіі апынуліся пад пагрозай знішчэння. Сітуацыю выратаваў парторг Інстытута эксперыментальнай біялогіі і паталогіі, які апынуўся прыстойным чалавекам і змог пераканаць украінскае партыйнае начальства ў абсурднасці абвінавачванняў. Аднак заснаваныя акадэмікам Багамольцам інстытуты ўсе гэтыя гады не працавалі. Аднавілі яны сваю працу толькі пасля смерці Сталіна.
У Аляксандра Аляксандравіча і Вольгі Георгіеўны Багамольцаў быў адзіны сын — Алег Аляксандравіч Багамолец (1911—1991). Украінскі патафізіолаг, член-карэспандэнт Акадэміі Навук СССР, заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі УССР.
Стрыечны брат — Вадзім Міхайлавіч Багамолец (1878—1936), ваенны дзеяч УНР і Украінскай Дзяржавы, ваенна-марскі юрыст, прадстаўнік УНР у Румыніі.
Дачка Алега Аляксандравіча, Кацярына Алегаўна (1939-2013) — прафесар кафедры паталагічнай анатоміі Нацыянальнага медыцынскага ўніверсітэта імя Багамольца. Працавала анестэзіолагам у Інстытуце туберкулёзу і грудной хірургіі пад кіраўніцтвам акадэміка Мікалая Амосава.
Яе сястра, Аляксандра Алегаўна (нар. 1958) — дзіцячы лекар-рэаніматолаг, цяпер на пенсіі. Загадвае кватэрай-музеем Аляксандра Аляксандравіча Багамольца.
Дачка Кацярыны Алегаўна — Вольга Вадзімаўна Багамолец (нар. 1966), украінская спявачка, лекар, грамадскі дзеяч. Заслужаны ўрач Украіны. Фундатарка гісторыка-культурнага комплексу "Замак Радомысль"
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
