Ілава (Польшча)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ілава.

Ілава^[2] (польск.: Iława) — горад у Польшчы, адміністрацыйны цэнтр Ілаўскага павета Вармінска-Мазурскага ваяводства. Утварае гарадскую гміну, таксама з’яўляецца сядзібай вясковай гміны Ілава. Займае плошчу 21,88 км². Насельніцтва — 33 132 чалавекі (на 2018 год). Горад размешчаны на паўднёвым беразе возера Язёрак (Ілаўскае Паазер’е), над ракой Ілаўка. У 1975—1998 гадах адміністрацыйна ўваходзіў у склад Альштынскага ваяводства.

Горад Ілава польск.: Iława Герб Сцяг[d] Краіна  Польшча Ваяводства Вармінска-Мазурскае Павет Ілаўскі Каардынаты 53°35′47″ пн. ш. 19°33′56″ у. д.HGЯO Заснаваны 1305 Плошча 21,88 км² Насельніцтва ▼32 664 чал. (31 сакавіка 2021)[1] Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 TERC 2807011 Афіцыйны сайт ilawa.pl (польск.) Ілава на карце Польшчы ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Горад знаходзіцца на Ілаўскім Паазер’і, над самым доўгім возерам ў Польшчы — Язёрак^[3]. Знаходзіцца на землях гістарычнай Памезаніі і на тэрыторыі, якую з XVI ст. называлі Верхняй Прусіяй (ням.: Oberland). Праз Ілаву цякуць рэкі Ілаўка і Тынвалд^[4]. У адміністрацыйных межах горада знаходзіцца самы вялікі востраў на тэрыторыі Польшчы — Вялікая Жулава^[5], на які можна патрапіць на пароме^[6]. Горад знаходзіцца на тэрыторыі Зялёных лёгкіх Польшчы — абшару, які вызначаецца чыстатой паветра і разнастайнасцю прыроды. З захаду і поўначы з горадам мяжуе Ландшафтны парк Ілаўскае Паазер’е^[7].

Ілава — цэнтр адпачынку, паралімпійскі і турыстычны. У лесе паблізу горада знаходзяцца цэнтры адпачынку Польскага тэлебачання Сарнувэк і Тлакавіска, дзе адпачываюць журналісты^[8][9]. З Ілавы можна даплыць да Балтыйскага мора праз возера Язёрак і гістарычны Элблонгскі канал^[10]. Перад Другой сусветнай вайной горад называлі «пярлінай Оберланда»^[11]. Над возерам Сільм знаходзіцца адзін з некалькіх у свеце цэнтраў навучання капітанаў марскіх перавозак і партовых пілотаў, дзе яны навучаюцца манеўраваць марскімі суднамі з дапамогай мініяцюрных мадэлей^[12]. Горад называецца таксама польскай летняй сталіцай традыцыйнага джазу з-за арганізаванага там найстарэйшага фестывалю гэтага жанру музыкі ў Еўропе — Old Jazz Meeting «Złota Tarka»^[13]. У Ілаве знаходзіцца Папская Кальварыя Ілаўскага Паазер’я. Знаходзіцца ў яе Крыжавая дарога, якой станцыі зробленыя ў форме каякаў у памяць двух візітаў Кароля Войтылы над возерам Язёрак, па якім будучы Папа Рымскі плаваў каякам з моладдзю^[14]. Ілава знаходзіцца на Дарозе Святога Якуба — аднаго з самых важных хрысціянскіх шляхоў пілігрымак у свеце), якая вядзе да кафедры ў Сант’яга-дэ-Кампастэла ў Іспаніі.

Прырода

Карта, якая паказвае распаўсюджванне зялёных насаджэнняў у Ілаве

Паводле дадзеных з 1 студзеня 2009 года, плошча горада складае 21,88 км², што ставіць яго на трэцяе месца ў Вармінска-Мазурскім ваяводстве і на пятае месца па колькасці насельніцтва^[15].

Ілава і яго ваколіцы ляжаць у хвалепадобнай марэнай і сандровай тэрыторыі, якая адрозніваецца разнастайнымі формамі рэльефу. У межах горада, на возеры Язёрак (самае доўгае возера ў Польшчы і шостае па велічыні) знаходзіцца востраў Вялікая жулава з астанкамі старажытнапрускага гарадзішча. У наваколлях горада, на сандравых зямлях, знаходзяцца азёры, у асноўным вадасцёкавыя, акружаныя значнымі ляснымі комплексамі. У самой Ілаве, апрача вышэйзгаданага Язёрака, ёсць яшчэ больш за дзясятак дробных азёр (у тым ліку Малы Язёрак, Ілаўскае, Дул). Разам з Эльблонскім каналам азёры і рэкі Ілаўскага возера ўтвараюць шырокую сістэму ўнутранай навігацыі, якая злучае навакольныя вадаёмы. Гэты канал дазваляе плыць ад Ілавы да Балтыйскага мора.

Больш за 100-гадовы дуб каля Касцёла Праабражэння Гасподняга

У наваколлі Ілавы, сярод іншых, ёсць:

• Ландшафтны парк Ілаўскага Паазер'я, які мае статус «Зялёныя лёгкія Польшчы»
  • Прыродны заказнік «Чэрвіца»
  • Прыродны заказнік возера Гаўды
  • Прыродны заказнік Ясненскае возера (празрыстасць вады да 15 м)
• Прыродны заказнік возера Караш, запаведнік пад аховай Рамсарскай канвенцыі
• Прыродны заказнік возера Ілгі
• Ландшафтны парк Дылеўскіх пагоркаў
  • Прыродны запаведнік Французскага возера
  • Дылева
  • Прыродны запаведнік ракі Дрвенца

Гісторыя

Паштоўка 1905 года «Прывітанне з Ілавы!» — панарама горада з відам на касцёл, возера Язёрак, вакзал Ілава-горад, казарма, прыстань

Гісторыя горада Ілава (па-нямецку «Deutsch-Eylau») бярэ пачатак з 1305 года. У тым жа годзе тэўтонскі комтур хрыстбургскі Зігхонд фон Шварцбург (Sieghond von Schwarzburg) заснаваў асаду на паўвостраве возера Язёрак на месцы старога прускага паселішча і надаў ёй гарадскія правы. У 1317 г. гарадскі прывілей быў адноўлены. У найстарэйшых дакументах горад фігуруе пад назвамі: «Ілавія» (1317), «Ilow themptonikalis» (1421), «Deutschen Ilow» (1404), «Deutschen Ylaw» (1421), «Ylow» (1437). Горад быў рэзідэнцыяй тэўтонскага чыноўніка пад камандаваннем комтура хрыстбургскага. У 1362—1363 гадах горад уразіла чума, якая якая пашкодзіла яго развіццю.

Тапанімія

Самай старажытнай формай назвы Ілава з’яўляецца лацінская «Ylavia». Гэта форма з’явілася ў лакацыйным дакуменце з 1317 года. У пазнейшых дакументах 1333 і 1334 гадоў сустракаецца «Ylav», а ў дакуменце з 1338 г. форма «Ylau». У пятнаццатым стагоддзі з’явіліся формы «Ylow» і «Ylow Thethoneticis». У 1430 і 1438 гадах дакументы, выдадзеныя крыжацкім комтурам хрыстбургскім, гаварылі пра «Deutschen Ylaw». У 1443, 1457 і 1458 гадах горад называўся «Ylaw», а ў 1456 г. была прынята форма «Ilau», затым у 1459 г. была зменена на «Eylaw». У 1457 г. была выкарыстана назва «Deutze Eylau», а ў 1468 г. іншая форма «Dwetsch Eylau». Паміж шаснаццатым і сямнаццатым стагоддзямі сустракаюцца назвы: «Teutshen Eylau», «Deutscheneylau» і «Theuto Ilavia». У 18 стагоддзі была прынята форма «Deutsch Eylau», якая выкарыстоўвалася да 1933 года. З 1 студзеня 1934 года назва была зменена на «Stadt Deutsch Eylau» («Stadt» — ням. горад). З 1945 года польская назвай горада стала «Iława» (Ілава), якая была афіцыйна зацверджана 7 мая 1946 г^[16].

Мікрараёны Ілавы

Адміністрацыйны падзел Ілавы

• Старэ място (Стары горад)
• Цэнтрум (Цэнтр)
• Острудзке (Аструдскае)
• Пястовске (Пястоўкае)
• Млодых (Маладых)
• Кармаран
• Ліповы двур (Ліпавы двор)
• Гаерак
• Подлесьнэ (Падлеснае)
• Тшыдзестолеця (Трыццаці гадоў)
• Дзельніца Пшэмыслова (Прамысловы раён)
• Любавске (Любаўскае)
• Каперніка
• Новы сьвят (Новы свет)
• Слонэчнэ (Сонечнае)
• Маріна Ілава
• Войска польскего (Польскага войска)
• Собескего (Сабескага)

Адукацыя

Пачатковыя школы

• Пачатковая школа № 1 імя Мікалая Каперніка
• Пачатковая школа № 2 з інтэграцыйнымі аддзеламі імя Марыі Канапніцкай
• Пачатковая школа № 3 з інтэграцыйнымі аддзеламі імя Польскіх алімпійцаў
• Пачатковая школа № 4 імя Польскіх падарожнікаў
• Пачатковая школа № 5 з інтэграцыйнымі аддзеламі імя Польскіх лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі
• Калектыў школьна-навучальных устаноў — Пачатковая адмысловая школа
• Пачатковая школа ў Цэнтры пастаяннай адукацыі № 1

Сярэднія і панадгімназыйныя школы

Калектыў школаў імя Канстытуцыі 3 Мая

• Калектыў агульнаадукацыйных школаў імя Стэфана Жэромскага
• Калектыў школаў імя Герояў верасня 1939
• Калектыў школаў імя Канстытуцыі 3 Мая
• Адмысловы школьна-навучальны асяродак
• Цэнтр адукацыі
• Цэнтр адукацыі дарослых «Альфа»
• Цэнтр прафесійнай адукацыі
• Цэнтр пастаяннай адукацыі № 1 (у папраўчай ўстанове)
• Ліцэй для дарослых «Эдума»

Вышэйшыя школы

• філіял Вышэйшай школы імя Паўла Ўлодковіца у Плоцку
• Гданскі тэхнічны ўніверсітэт — Эксперыментальны цэнтр факультэта акіянічнай тэхнікі і суднавых тэхналогій у Ілаве
• Універсітэт Мікалая Каперніка ў Торуні — Аддзел гідрабіялогіі (лімналагічная станцыя) у Ілаве
• Морская акадэмія у Гдыні — Навукова-даследчы цэнтр манеўравання караблёў (Школа капітанаў) у Ілаве
• Універсітэт Казіміра Вялікага у Быдгашчы — Настаўніцкі каледж замежных моў у Ілаве

Мастацкія школы

• Пачатковая дзяржаўная музычная школа 1. ступені імя Тадэвуша Бэрда

Зноскі

1. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/042815407011-0964650?var-id=1639616&format=jsonapi Праверана 6 кастрычніка 2022.
2. Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 236-2010 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Рэспублікі Польшча на беларускую мову». Гл. польска-беларускую практычную транскрыпцыю.
3. Jeziorak najdłuższe Jezioro w Polsce (польск.).
4. GC6G220 #Rzeka Tynwałd# (Traditional Cache) in Warmińsko-Mazurskie, Poland created by Palin1992@ (польск.). geocaching.com. Праверана 24 лістапада 2017.
5. Iława: Wielka Żuława – największa śródlądowa wyspa w Polsce – Moje Mazury (польск.).
6. Prom na wyspę Wielka Żuława, Chodkiewicza Jana Karola, hetm. 14-202 – Prom, numer telefonu (польск.). mapa.targeo.pl. Праверана 24 лістапада 2017.
7. Mazury Travel – Portal Warmii i Mazur W-M ROT – Rekreacja: Iława (польск.). mazurytravel.com.pl. Праверана 24 лістапада 2017.
8. eholiday.pl Sarnówek (польск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2020.
9. Tłokowisko Ośrodek Wypoczynkowy Telewizja Polska S.A. (польск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 кастрычніка 2016.
10. Iława (польск.). polskieszlaki.pl. Праверана 25 студзеня 2020.
11. Iława na starych pocztówkach – Moje Mazury (польск.). mojemazury.pl. Праверана 24 лістапада 2017.
12. Szkoła Kapitanów na jeziorze Slim pod Iławą – Moje Mazury (польск.). mojemazury.pl. Праверана 24 лістапада 2017.
13. Edupedia – Iława (Słownik nazw geograficznych) (польск.)(недаступная спасылка). edupedia. Архівавана з першакрыніцы 25 студзеня 2020.
14. Papieska Kalwaria (польск.).(недаступная спасылка)
15. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym (польск.). Główny Urząd Statystyczny. Архівавана з першакрыніцы 20 снежня 2013. Праверана 20 жніўня 2009.
16. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (Monitor Polski z 1946 r. nr 44, poz. 85).