Казанскі сабор (Санкт-Пецярбург)

Казанскі кафедральны сабор (сабор Казанскай іконы Божай Маці) у Санкт-Пецярбургу (Неўскі праспект, 25) — адзін з найбуйнейшых храмаў Санкт-Пецярбурга, пабудаваны ў стылі ампір. Пабудаваны на Неўскім праспекце ў 1801—1811 гадах архітэктарам А. Н. Вараніхіным для захоўвання шанаванага спісу цудатворнага абраза Маці Божай Казанскай. Пасля Айчыннай вайны 1812 года набыў значэнне помніка рускай вайсковай славы. У 1813 годзе тут быў пахаваны палкаводзец М. І. Кутузаў і змешчаныя ключы ад узятых гарадоў і іншыя ваенныя трафеі.

Праваслаўны сабор
Сабор Казанскай іконы Божай Маці
руск.: Собор Казанской иконы Божией Матери
59°56′03,22″ пн. ш. 30°19′28,54″ у. д.HGЯO
Краіна	Расія
Горад	Санкт-Пецярбург
Канфесія	Праваслаўе
Епархія	Санкт-Пецярбургская
Архітэктурны стыль	ампір
Архітэктар	А. Н. Вараніхін
Дата заснавання	1801
Будаўніцтва	1801—1811 гады
Рэліквіі і святыні	Цудатворны спіс Казанскай іконы Божай Маці; магіла М. І. Кутузава.
Статус	Аб’ект культурнай спадчыны РФ № 7810539000№ 7810539000
Матэрыял	цэгла
Стан	Выдатны
Сайт	kazansky-spb.ru
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У 1932 году ператвораны ў Музей гісторыі рэлігіі і атэізму  (руск.), з 1991 года дзейны храм некалькі гадоў суіснаваў з экспазіцыяй музея. З 2000 года — праваслаўны кафедральны сабор Санкт-Пецярбургскай епархіі  (руск.) Рускай праваслаўнай Царквы. Настаяцель — протаіерэй Павел Краснацветаў.

Сабор даў назву Казанскаму востраву  (руск.) ў дэльце Нявы, Казанскаму мосту на скрыжаванні Неўскага праспекта і канала Грыбаедава і Казанскай вуліцы  (руск.), якая адыходзіць ад сабора.

Гісторыя

Царква Нараджэння Найсвяцейшай Багародзіцы

6 (17) верасня 1733 года на Неўскім праспекце была закладзена каменная прыдворная царква Нараджэння Найсвяцейшай Багародзіцы ў стылі барока, з драўляным купалам і званіцай над уваходам. Аўтарам праекта з’яўляўся архітэктар Міхаіл Зямцоў. Асвячэнне храма адбылося 13 (24) чэрвеня 1737 года ў прысутнасці імператрыцы Ганны Іаанаўны. За дзень да асвячэння ў храм быў перанесены шанаваны вобраз Казанскай іконы Божай Маці, спіс з цудатворнага абраза, знойдзенай у Казані ў канцы XVI стагоддзя. У 1747—1748 гадах жывапісец Луі Каравака  (руск.) стварыў храмавы абраз «Раства Багародзіцы».

У 1773 годзе ў храме браў шлюб цэсарэвіч Павел Пятровіч. Царква была месцам, дзе адзначаліся шматлікія перамогі рускай арміі.

У сярэдзіне XVIII стагоддзя планавалася надаць храму больш парадны выгляд. Так, архітэктар Сямён Волкаў распрацаваў праект пяціглавага завяршэння і новай званіцы, але ён не быў ажыццёўлены. У канцы XVIII стагоддзя яшчэ адзін праект распрацоўвалі Джакама Кварэнгі і Мікалай Львоў.

Будаўніцтва Казанскага сабора

Памятная дошка з надпісам «Соизволеніемъ ПАВЛА I-го начата 1801»

Памятная дошка з надпісам «Попеченіемъ АЛЕКСАНДРА I-го кончана 1811»

У 1799 году імператарам Паўлам I быў аб’яўлены конкурс на праект новага сабора наўзамен струхлелай Раства-Багародзіцкай царквы. Сярод удзельнікаў конкурсу былі вядомыя архітэктары: П. Ганзага, Ч. Камеран  (руск.), Д. Трамбара, Ж. Тама дэ Тамон. Аднак, ні адзін прадстаўлены праект зацверджаны не быў.

Праз год граф Аляксандр Сяргеевіч Строганаў  (руск.), паблізу рэзідэнцыі якога знаходзіўся храм, прапанаваў імператару новы праект, створаны маладым таленавітым архітэктарам (і былым прыгонным Строганавых) А. Н. Вараніхіным. Гэты праект атрымаў адабрэнне, а граф Строганаў стаў старшынёй апякунскай рады пры будаўніцтве сабора.

Закладка новага храма адбылася 27 жніўня (8 верасня) 1801 года ў прысутнасці імператара Аляксандра I. На будаўніцтве Казанскага сабора на грамадскіх пачатках, у якасці памочніка Вараніхіна працаваў архітэктар і гравёр — Алфёраў Мікалай Фёдаравіч  (руск.). Будаўніцтва было скончана ў 1811 годзе і абышлося казне ў 4,7 млн руб.

1 студзеня 1811 аўтар праекта Казанскага сабора, архітэктар А. Н. Вараніхін, быў узнагароджаны ордэнам Святога Уладзіміра 4-й ступені.

15 (27) верасня 1811 года мітрапаліт Амвросій  (руск.) здзейсніў асвячэнне сабора. У тым жа годзе была разабрана старая царква.

Сабор у XIX -пачатку XX стагоддзя

Казанскі сабор успрымаўся сучаснікамі як помнік ратных перамог рускага народа ў Айчыннай вайне 1812 года. У 1812 годзе сюды дастаўлены ганаровыя трафеі: ваенныя французскія сцягі і асабісты жазло напалеонаўскага маршала Даву. Тут жа быў пахаваны фельдмаршал М. І. Кутузаў.

Да канца 1829 года ў саборы працягвалася праца па аздабленні, якой кіраваў А. Манферан. Першы рамонт у саборы прайшоў у 1844—1845 гадах, другі, які ўключаў у сябе рэстаўрацыю абразоў і сцяннога жывапісу, — у 1862—1865 гадах.

27 кастрычніка (8 лістапада) 1893 года ў саборы пахаваныя П. І. Чайкоўскага.

21 лютага (6 сакавіка) 1913 года ў саборы ў час святкавання 300-годдзя дома Раманавых, адбылася цісканіна, якая паводле афіцыйнай версіі забрала жыцці 34 чалавек.

24 мая (6 чэрвеня) 1917 года ў саборы, шляхам «свабоднага галасавання кліру і свецкіх», адбыліся выбары кіруючага архірэя (адзіны раз за ўсю гісторыі епархіі). Большасць галасоў выбаршчыкаў атрымаў епіскап Гдоўскі Веніямін (Казанскі)  (руск.).

18 студзеня 1921 года мітрапаліт Веніямін (Казанскі) асвяціў «пячорны» зімовы прыдзел свяшчэннамучаніка Гермагена,Патрыярха Маскоўскага.

З 1930-х гадоў

Плакаты на саборы ў кастрычніку 1941, фота А. Гараніна  (руск.)

Ганенні на царкву, якія адбываліся пры савецкай уладзе, закранулі і Казанскі сабор. 25 студзеня 1932 года сабор быў зачынены, а 15 лістапада 1932 года ў будынку адкрылі Музей гісторыі рэлігіі і атэізму. У 1950—1956 гадах была праведзена рэстаўрацыя інтэр’еру, а ў 1963—1968 гадах — фасадаў.

Набажэнствы аднавіліся 25 мая 1991 года ў левым прыдзеле. У наступным годзе быў асвечаны галоўны прыдзел. 30 красавіка 1994 года на купал быў узняты крыж. Поўнае асвячэнне сабора адбылося 29 сакавіка 1998 года. Яго здзейсніў мітрапаліт Уладзімір (Катляроў)  (руск.). У [ [ 2000 ] ] у сабор атрымаў статус кафедральнага. Указам патрыярха Алексія II ад 31 снежня 2000 г. сабору быў прысвоены статус кафедральнага, і ён стаў галоўным храмам Санкт-Пецярбургскай епархіі Рускай праваслаўнай царквы.

Архітэктура і ўбранне сабора

Інтэр’ер сабора

Імператар Павел I пажадаў, каб будуецца паводле яго загаду храм быў падобны на велічны Сабор Святога Пятра ў Рыме. Адлюстраваннем гэтага пажадання стала збудаваная А. Н. Вараніхіным перад паўночным фасадам грандыёзная каланада з 96-ці калон. Калі каланада сабора святога Пятра ў Рыме замыкае плошчу, то каланада Казанскага сабора раскрываецца да Неўскага праспекта. Такое архітэктурнае рашэнне дазволіла А. Н. Вараніхіну вырашыць праблему, паўставала перад усімі будаўнікамі храмаў на Неўскім. Праспект цягнецца з захаду на ўсход, гэтак жа арганізуюцца і праваслаўныя храмы — на захадзе — уваход, на ўсходзе — алтар. Таму многія^[1] культавыя збудаванні вымушаныя былі стаяць бокам да галоўнай магістралі горада.

Каланада дазволіла зрабіць паўночную, бакавую частку сабора, параднай. Купальны крыж сабора, па тым жа самым прычынах, павернуты да праспекта рубам і з параднага, паўночнага боку ў поўнай меры не бачны. З поўдня сабор павінна была упрыгожваць такая ж каланада, аднак задума А. Н. Вараніхіна не была даведзена да канца. Асобнай званіцы сабор не мае, званы размешчаны ў заходнім крыле каланады.

Замацаваўшы канцы каланады манументальнымі порцікамі, Вараніхін аформіў праезды ўздоўж канала і вуліцы, у бок якой быў звернуты заходні фасад сабора. Апсіда сабора звернутая ў бок Канала Грыбаедава і з праспекта не бачная. Перад заходнім фасадам размешчана паўкругам чыгунная рашотка, якая лічыцца шэдэўрам ліцейнага мастацтва.

Фасады сабора абліцаваны шэрым пудажскім каменем  (руск.). Раней яны былі ўпрыгожаны рэльефамі і статуямі, выкананымі І. П. Мартасам, І. П. Пракоф'евым  (руск.), Ф. Г. Гардзеевым, С. С. Піменавым, В. І. Дземут-Маліноўскім.

Удалося ажыццявіць не ўсё з задуманага. Так, да гэтага часу захаваліся два пастамента па баках каланады, да 1824 года на іх стаялі гіпсавыя скульптуры анёлаў, якія павінны былі быць замененыя бронзавымі.

Паўночныя вароты сабора былі адлітыя з бронзы на ўзор знакамітых «райскіх дзвярэй» XV стагоддзя ў фларэнційскім баптыстэрыі.

Унутры храма размешчаны 56 калон карынфскага ордэра з ружовага фінскага граніту з пазалочанымі капітэлямі.

Барэльефы ў інтэр’еры ацалелі усяго два: «Нясенне крыжа» Ф. Ф. Шчадрына і «Узяцце пад варту» Ж. Д. Рашэта, астатнія прыбралі ўжо ў 1814 годзе.

Абразы выканалі акадэмікі жывапісу: В. К. Шабуеў  (руск.), А. Я. Ягораў  (руск.), А. І. Іваноў  (руск.), Ф. П. Брулоў  (руск.), С. С. Шчукін  (руск.), А. А. Кіпрэнскі і іншыя^[2].

Характэрны быў іканастас галоўнага прыдзелу. Ён быў у 1834—1836 гадах абліцаваны трафейным срэбрам, адабраны ў французаў. 40 пудоў гэтага срэбра даслаў данскі атаман М. І. Платаў. Праз 30 гадоў срэбрам былі абліцаваныя і іканастасы паўночнага і паўднёвага прыдзелаў. Пасля канфіскацыі царкоўных каштоўнасцяў іканастас быў згублены^[3]. У цяперашні час срэбра на іканастасах адноўлена.

Зноскі

1. Выключэнні сустракаюцца сярод цэркваў неправаслаўных канфесій, дзе такога жорсткага патрабавання на арыентацыю алтара няма. У прыватнасці, цэркві Пятра і Паўла (лютэранская)  (руск.), Святой Кацярыны (каталіцкая) стаяць уваходам на поўдзень (да праспекта), алтаром на поўнач. Шведская царква Святой Кацярыны (лютэранская) таксама стаіць бокам да праспекта, але уваходам на ўсход, алтаром на захад.
2. Большасць абразоў цяпер захоўваецца ў Рускім музеі.
3. Існуюць розныя версіі лёсу іканастаса Казанскага сабора: пераліты ў зліткі або ў манеты.