Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Беразьвечча)

Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Глыбокім. Знаходзіцца ў прадмесьці Беразьвеччы (гістарычным мястэчку), паміж азёрамі Падлазным і Вялікім. Твор архітэктуры віленскага барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік сакральнай архітэктуры
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў, аўтэнтычны выгляд
Краіна	Беларусь
Места	Глыбокае
Каардынаты	55°09′53.33″ пн. ш. 27°40′21.1″ у. д.
Архітэктурны стыль	віленскае барока
Аўтар праекту	Ян Гляўбіц
Заснавальнік	Язэп Корсак
Дата заснаваньня	XVII ст.
Дата скасаваньня	1970
Статус	Ахоўная зона
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў на мапе Беларусі Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў на Вікісховішчы

Беразьвецкі базылянскі манастыр быў адным з найлепшых узораў^[1], шэдэўрам^[2] віленскага барока. Комплекс складаўся з царквы, цёплай капліцы, манастырскага корпуса, школы, гаспадарчых пабудоваў і саду, аточаных мурам з брамамі. У 1939 годзе савецкія ўлады разьмясьцілі ў манастыры турму НКУС^[a], а ў 1949—1958 гадох^[3][4] зруйнавалі царкву (захаваліся падмуркі).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1643 годзе ў мястэчку Беразьвеччы з фундацыі ваяводы і старосты амсьціслаўскага Язэпа Корсака збудавалі драўляны манастыр базылянаў^[5]. Пры манастыры дзеяла школа, у якой выкладаліся прыродазнаўчыя навукі і замежныя мовы.

У 1756—1763 гадох паводле праекту архітэктара Яна Глаўбіца на месцы драўляных збудавалі мураваныя царкву і манастырскі корпус. У 1766—1776 гадох да царквы прыбудавалі цёплую капліцу.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Плякат з выявай царквы, 1921 г.

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год), калі Беразьвечча апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, манастыр працягваў дзеяць як уніяцкі. Па гвалтоўнай ліквідацыі Берасьцейскай уніі расейскія ўлады адабралі манастырскія будынкі ў Сьвятога Пасаду і ў 1847 годзе перадалі іх мужчынскаму манастыру Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы), які існаваў да 1874 году.

З 1901 году тут разьмясьціўся жаночы манастыр. У гэты час загінулі каштоўныя дакумэнты і бібліятэка.

Найноўшы час

Малюнак Я. Драздовіча, 1926 г.

Па заняцьці Глыбокага польскімі войскамі ў 1919 годзе царкву перадалі рыма-каталікам, а ў манастырскім будынку разьмясьціўся Корпус Аховы Памежжа. У 1930-я гады праводзілася рэстаўрацыя помніка архітэктуры, а таксама яго абмеры і фотафіксацыя. Актыўны ўдзел у гэтым бралі Ф. Рушчыц, Я. Булгак, Ю. Клос, А. Ромер і іншыя.

Па далучэньні Глыбокага да БССР з канца 1939 году да ліпеня 1941 году ў манастырскім мурах разьмяшчаўся сталінскі лягер НКВД, а па Другой сусьветнай вайне — турма строгага рэжыму, цяпер — папраўчая калёнія №13^[6]. 11 красавіка 1949 году савецкія ўлады пастанавілі зруйнаваць царкву, што паступова зьдзейсьнілі за наступныя 10 гадоў.

Архітэктура

Царква

Царква — 3-нэфавая базыліка з трансэптам і 2-вежавым галоўным фасадам. Будынак меў нетрадыцыйную арыентацыю на поўнач, што дазваляла з дапамогай сонечнага асьвятленьня падкрэсьліць хвалістую плястычнасьць галоўнага фасаду. Шырокі цэнтральны нэф з паўкруглым алтарным завяршэньнем пасярэдзіне перасякаўся роўным зь ім вышынёй трансэптам з закругленымі тарцамі. Плян царквы ў верхнім сечыве адпавядаў форме роўнаканцовага грэцкага крыжа, што было данінай усходнехрысьціянскай традыцыі. 2-схільны дах на закругленых тарцах завяршаўся пукатымі франтонамі з плястычным 3-пялёсткавым абрысам. Галоўны паўднёвы фасад меў выгляд хвалістай, струменістай, шматплянавай тэатральнай кулісы, што закрывала ад гледача агульную тэктоніку сьвятыні. Канструкцыйна структура фасаду адпавядала нартэксу, роўнаму шырынёй чацьверыкам вежаў, сымэтрычна разьмешчаных з бакоў. Калёны і пілястры разгортваліся восямі пад кутом 45 градусаў да роўніцы фасаду, што надавала яму ілюзорную прасторавую пуката-ўвагнутую будову. 3-ярусныя вежы мелі тэлескапічную структуру, асаблівую стройнасьць і ўзьнёсласьць. На царкоўнай вежы быў вялікі гадзіньнік, які званіў праз кожныя 15 хвілін і праз гадзіну. Надзвычайная ўвага надавался вытанчанаму малюнку франтонаў, завяршэньням вежаў, валют, капітэляў.

У інтэр’еры маленькія бакавыя нэфы кампазыцыйна падпарадкоўваліся кароткаму, але шырокаму цэнтральнаму нэфу, які завяршаўся мураванай алтарнай перагародкай. Перагародка складалася з двух ярусаў дынамічна згрупаваных калён, злучаных падзеленым антаблемэнтам. Існавалі сем стукавых алтароў, фрэскі.

Манастыр

Манастырскі корпус — 2-павярховы будынак, злучаны з двума царкоўнымі будынкамі.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  XIX ст.
• 
  XIX ст.
• 
  XIX ст.
• 
  XIX ст.

• 
  1896 г.
• 
  1896 г.
• 
  1908 г.
• 
  Я. Драздовіч, 1926 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  каля 1900 г.
• 
  1910 г.
• 
  1910 г.
• 
  1910 г.

• 
  да 1918 г.
• 
  1915—1917 гг.
• 
  1915—1918 гг.
• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.

• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.
• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.
• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.
• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.

• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.
• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.
• 
  Ю. Рачынскі, 1916 г.
• 
  1917 г.

• 
  1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  да 1918 г.

• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.

• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.
• 
  да 1918 г.
• 
  1919—1921 гг.

• 
  1923 г.
• 
  1923—1924 гг.
• 
  1923—1924 гг.
• 
  1923—1924 гг.

• 
  1923—1924 гг.
• 
  1923—1924 гг.
• 
  1923—1924 гг.
• 
  1928 г.

• 
  А. Віслоцкі, 1923 г.
• 
  А. Віслоцкі, 1923 г.
• 
  А. Віслоцкі, 1923 г.
• 
  Я. Дулевіч, 1930 г.

• 
  Я. Дулевіч, 1930 г.
• 
  А. Віслоцкі, 1930 г.
• 
  Ю. Клос, 1930 г.
• 
  Я. Дулевіч, 1934 г.

• 
  1935 г.
• 
  Я. Булгак, 1938 г.
• 
  А. Бохнак, да 1939 г.
• 
  А. Бохнак, да 1939 г.

• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.

Заўвагі

1. цяпер тут месьціцца папраўчая калёнія № 13

Крыніцы

1. Пазднякоў В. Беразвецкі Петрапаўлаўскі манастыр // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 312.
2. Страчаная спадчына. — Менск, 2003.
3. Решение Полоцкого областного Совета депутатов №251 от 11 апреля 1949 года.
4. Дзяржаўны Архіў Глыбокага, Ф. 129. Воп. 1. С. 77. Л. 142.
5. Гліннік В. Беразвецкі кляштар базыльян // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 80.
6. Департамент исполнения наказаний МВД Беларуси

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Страчаная спадчына / Т. Габрусь, А. Кулагін, Ю. Чантурыя, М. Ткачоў: Уклад. Т. Габрусь. — Менск: Беларусь, 2003. — 351 с.: іл. ISBN 985-01-0415-5.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  212Г000363

• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў у Беразьвеччы, Radzima.org
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў у Беразьвеччы, Globus.tut.by