Культурная соя

Культурная соя
	Культурная соя
Клясыфікацыя
Царства	Расьліны
Аддзел	Пакрытанасенныя
Кляса	Двухдольныя
Атрад	Бабовакветныя
Сямейства	Бабовыя
Падсямейства	Матыльковыя
Род	Соя
Бінамінальная намэнклятура
	Glycine max
	Культурная соя на Віківідах Культурная соя ў Вікісховішчы ITIS 26716 ·

Культурная соя — аднагадовая(be) прамастойкая, павойная або паўзучая травяністая расьліна вышынёй 20—100 см. Сьцёблы звычайна апушаныя цьвёрдымі валаскамі(en). Трайчастае лісьце чаргаванае, з прылісткамі(en). Кветкі дробныя, фіялетавыя(be), ліловыя, белыя або чырванаватыя ў пазушных гронках(en). Плод — струк(en).

Хуткія факты Клясыфікацыя, Царства ...

Закрыць

У зярнятах 35—50% бялку, блізкага па амінакісьлевым складзе да жывёльнага, і 13—24% алею. Бялкі соі маюць 80% біялягічнай каштоўнасьці ад бялкоў курынага яйка. Выкарыстоўваюцца ў хлебапякарнай, кандытарскай, маргарынавай і мясной(en) галінах харчовай прамысловасьці(be). Харчовая, кармавая(be) і тэхнічная(be) расьліна. Падвержанасьць грыбковых хваробам абмяжоўваецца 20% ураджаю(be).

У Эўропе зьявілася пры канцы 18-га стагодзьдзя. У Паўночнай Амэрыцы і Ўсходняй Азіі ёсьць адной з асноўных зернебабовых(en), кармавых і тэхнічных расьлінаў. У Беларусі вырошчваюць раньнясьпелыя гатункі(be)^[1].

4 тыс. гадоў да н. э. у Тыбэце (цяпер Кітайская Народная Рэспубліка) праз расьціраньне соі ў вадзе вынайшлі соевае малако, якое стварожваецца, што дазваляе вырабляць сыр і тварог. У наш час соевае малако пераважна выкарыстоўваюць для выпойваньня маладняку буйной рагатай жывёлы. У Беларусі адзін з гомельскіх заводаў для гэтай мэты выпускае адмысловыя прылады перапрацоўкі, што дазваляюць за гадзіну вырабляць з 50 кг соі 50 літраў соевага малака.

Культурная соя зьмяшчае 36 грамаў бялку і 30 грамаў вугляводаў на 100 грамаў. Сярод больш як 20 амінакісьляў, зь якіх складаецца бялок, соя ўтрымлівае 9 незаменных амінакісьляў. Такія амінакісьлі зьмяшчаюць аладкі з соевай мукі, сыр тофу і соевае малако. Да гэтых 9 амінакісьляў належаць: 1) валін — аднаўляе пашкоджаныя тканкі, 2) ізалейцын — бярэ ўдзел у сынтэзе гемаглябіну і рэгулюе ўзровень цукру ў крыві, 3) лейцын — аднаўляе косткі, скуру і цягліцы, 4) мэтыянін — скарачае алергічную рэакцыю арганізма, 5) трэанін — бярэ ўдзел у сынтэзе калягену і элястыну, а таксама ў бялковым і тлушчавым абмене рэчываў, 6) трыптафан — сынтэзуе вітамін Б3 і падтрымлівае страваваньне, 7) фэнілалянін — выпрацоўвае інсулін і падтрымлівае працу нырак, печані і шчытавіднай залозы, 8) аргінін — садзейнічае выкіду самататрапіну, які ёсьць гармонам росту і замаруджвае старэньне, а таксама ўплывае на цэнтральную нэрвовую сыстэму, 9) гістыдын — спрыяе росту і аднаўленьню тканкі. Сярод іншага, у культурнай соі прысутнічаюць вітаміны групы Б і 6 мікраэлемэнтаў: жалеза і каль, магн і манган, фосфар і цынк^[2].

Асноўнымі харчовымі вырабамі з соі былі стравы азіяцкай кухні: соевы алей і соевае малако, паста міса і соевая падліва, тварог тофу і тэмпе. На корм жывёле выкарыстоўвалі здрабнёвыя хмызьнякі соі і соевы шрот, які быў пабочным вырабам соевага алею. У такіх прысмаках, як шакаляд і шакалядныя цукеркі, выкарыстоўвалі соевы лецытын, які згушчаў ваду і тлушч у аднародную эмульсію. Урэшце, у карэйскай кухні сустракалася плеўка тофу, якая называлася «скурай» або «спаржай» тофу і была пабочным вырабам соевага малака^[2].

Небясьпечнасьць

Сырая соя ўтрымлівае бялок лектын, які склейвае малекулы вугляводаў на паверхні вузы, што выклікае выпадзеньне ў асадак. Праз ужыцьцё лектыну павялічваецца пранікальнасьць сьценак кішачніка і пашкоджваюцца чырвоныя крывяныя цельцы (эрытрацыты), якія пераносяць вуглякіслы газ і тлен па крывяносных судзінах. Пастаяннае ўжыцьцё лектыну замінае засваеньню вітамінаў і мінэралаў. Такім чынам, магчыма выклікаць боль у жываце і моцнае газаўтварэньне, млоснасьць і панос, а таксама ваніты. Сярод іншага, лектын зьмяшчае рыцын, які ёсьць атрутай і ня мае паху, распушчаецца ў вадзе і мае белы колер. Таму сырую сою замочваюць 12 гадзінаў, пасьля чаго вараць для зьніжэньня да бясьпечнага ўзроўню лектыну і рыцыну^[2].

Таксама соя мае ў сваім складзе фітынавую кісьлю, якая замінае засваеньню вапня, жалеза і цынку. Зьменшыць яе шкоду дапамагаюць замочваньне і гатаваньне, а таксама даданьне аскарбінавай кісьлі і малака. Урэшце, соя ўтрымлівае ізафлявон і лігнан, якія ёсьць расьліннымі эстрагенамі. Гэтыя рэчывы падобныя паводле будовы да жаночых эстрагенаў, якія ёсьць стэроіднымі плоцевымі гармонамі і вырабляюцца фалікулярным апаратам яечнікаў. Таму расьлінныя эстрагены зьніжаюць узровень тэстастэрону і юр пры чуласьці мужчынскага арганізма. Даданьне расьліннага эстрагену да ўласнага чалавечага можа апынуцца празьмерным, што падштурхоўвае нэўраэндакрынную сыстэму да заўчаснага плоцевага высьпяваньня праз раньняе ўтварэньне плоцевых гармонаў. У выніку азнакі плоцевага высьпяваньня ўзьнікаюць у 9 гадоў у хлопцаў і ў 8 — у дзяўчынак^[2].

У краіне раянавалі 10 гатункаў расьліны. На 2010 год сярэдняя ўраджайнасьць складала 2 тоны на гектар. 50 гаспадарак вырасьцілі 3 тыс. т. соі, зь якіх 2 тыс. т. — насеньне. Пры гэтым завод у Віцебску мог перапрацаваць 300 тыс. т. у год. Магутнасьць вытворчасьці ў Пухавіцкім раёне (Менская вобласьць) скаладала 15 тыс. т. соі. У выніку соевы бялок пераважна завозіўся ў Беларусь у выглядзе соевага шроту (выраб перапрацоўкі соі з дапамогай гарачага бэнзіну)^[3].