Remove ads
Праспэкт Гедзіміна[1] (лет. Gedimino prospektas), гістарычны Юраўскі — галоўная цэнтральная вуліца Вільні, якая зьвязвае Старое Места зь Зьвярынцам праз Лукішкі. Існуе з 2-й паловы XIX ст. Гістарычная назва ўтварылася ад кармэліцкага касьцёла Сьвятога Юрыя, што месьціцца ў пачатку праспэкту. Сучасную назву атрымаў у гонар вялікага князя Гедзіміна.
Архітэктурныя дамінанты — Катэдра Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава, якая замыкае пэрспэктыву праспэкту, а таксама збудаваныя ў стылі віленскага барока кляштарныя комплексы кармэлітаў з касьцёлам Сьвятога Юрыя і дамініканаў з касьцёлам Сьвятых Якуба і Піліпа, помнікі архітэктуры XVI—XVIII стагодзьдзяў.
Remove ads
Гісторыя праспэкту пачалася ў 1852 годзе, калі зьявіўся плян забудовы прадмесьця Лукішкаў з новай цэнтральнай вуліцай. Вакол гэтай вуліцы, забудаванай 2- і 3-павярховымі камяніцамі ўтварыўся новы цэнтар места. У канцы праспэкту ў пачатку XX ст. збудавалі мост, які вядзе ў прадмесьце Зьвярынец.
.jpg)
За часамі міжваеннай Польскай Рэспублікі праспэкт перайменавалі ў гонар Адама Міцкевіча, за савецкім часам — сьпярша ў імя Сталіна, потым Леніна. У 1989 годзе праспэкту надалі імя вялікага князя Гедзіміна.
Remove ads
.jpg)
Даўжыня праспэкту каля 1,8 км. Нумарацыя дамоў пачынаецца ад Катэдральнага пляцу, з правага паўночнага боку няцотныя нумары, зь левага паўднёвага — цотныя. Мае брукаваную (плітка) праезную частку. Рух транспарту абмежаваны, у вячэрні і начны час закрыты.
Апроч Катэдральнага, праходзіць праз пляцы Лукіскі, Кудзіркі і Незалежнасьці. На праспэкт выходзяць або яго перасякаюць вуліцы Сірвідаса, Татарская, Віленская, Ягайлы, Стульгінскіса, Якштаса, 16 лютага, Ахвяраў, Кудзіркі, Тумаса-Вайжгантаса, Кроская, Ратундаса. Пад праспэктам праходзіць тунэль Жалезнага Воўка.
У адміністрацыйным пляне частка праспэкту (няцотны бок ад № 1 да 11, цотны бок ад № 2 да 18) адносіцца да раёну Старога Места, частка (няцотны бок № 13—53, цотны — № 20—64) — да Новага Места.
Remove ads
Няцотны бок
- № 1 — амбасада Ірляндыі, раней кавярня Рудніцкага
- № 3 — будынак Расейскага дзяржаўнага банку, цяпер Акадэмія навук Летувы. Будаваўся ў 1906—1909 гадох паводле праекту архітэктара Міхаіла Прозарава
- № 5 — амбасада Партугаліі, раней парфумавая крама Сэгаля
- № 7 — дом Сьнядэцкага, цяпер Цэнтральная пошта Віленскага павету. Дом збудавалі ў 1886 годзе паводле праекту архітэктара Юльяна Янішэўскага. За часамі Расейскай імпэрыі ў будынку месьціліся Віленскі аддзел Дзяржаўнага шляхецкага зямельнага банку і Віленска-Ковенскі аддзел Сялянскага пазямельнага банку. У 1969 годзе будынак рэканструявалі.
- № 11 — Урад Летувы
- № 29 — Дэпартамэнт статыстыкі пры Ўрадзе Летувы
- № 35 — будынак Гандлёва-прамысловай палаты, збудаваны ў 1913 годзе паводле праекту архітэктара Міхаіла Прозарава
- № 51 — Нацыянальная бібліятэка Летувы імя Марцінаса Мажвідаса. Паводле дасьледніцы беларускай кніжнай справы Тацяны Рошчынай, тут захоўваюцца некаторыя каштоўныя старадрукі з тэрыторыі Беларусі[2].
- № 53 — Сойм Летувы. 13 студзеня 1991 году тут адбыліся падзеі, якія сымбалізавалі распад СССР: савецкія войскі спрабавалі на танках прарваць барыкаду і мітынг тысячаў віленчукоў, што выйшлі бараніць будынак сойму і свабоду Летувы.
Цотны бок
- № 2 — дом, куды ў 1906 годзе Б. Даніловіч перавёў бібліятэку «Веды». У бібліятэцы працаваў Янка Купала. У 1908—1911 гадох у доме месьцілася Беларускае выдавецкае таварыства «Наша Хата», якое выдала шэсьць кніг[3]. У 1914 годзе гаспадаром кнігазбору стаў Антон Луцкевіч. Пазьней бібліятэка ўвайшла ў склад віленскага Беларускага музэю імя Івана Луцкевіча, брата Антона, які зьбіраў калекцыю старажытнасьцяў. За часамі Другой сусьветнай вайны тут дзейнічаў Беларускі нацыянальны камітэт, які ўзначаліў сьпярша Вацлаў Іваноўскі, а потым Баляслаў Грабінскі. Тут жа была рэдакцыя газэты «Biełaruski hołas», якую выдаваў Францішак Аляхновіч[2].
- № 4 — Летувіскі нацыянальны драматычны тэатар
- № 6 — будынак Віленскага зямельнага банку, цяпер Банк Летувы.
- № 12 — дом, у якім у 1904 годзе адкрылася бібліятэка «Веды», якая належала Барысу Даніловічу. На першым паверсе будынка з пачатку ХХ ст. і да Другой сусьветнай вайны знаходзілася кавярня «Чырвоны Штраль», куды, паводле легенды, любіў завітваць Янка Купала. У гэтым доме таксама меў фотаатэлье фатограф Аляксандрас Юрашайціс, вядомы партрэтамі дзеячоў летувіскага нацынальнага руху, у тым ліку будучага прэзыдэнта Антанаса Сьмятоны, а таксама беларускай паэткі Алаізы Пашкевіч (Цёткі) і мастака Фэрдынанда Рушчыца[2].
- № 20 — былы гатэль «Жорж». Будаваўся ў 1893—1895 гадох паводле праекту архітэктара Тадэвуша Раствароўскага. На фасадзе будынка захавалася статуя Сьвятога Юрыя.
- №№ 22, 24 — дом купца Смажаневіча. Будаваўся ў 1899—1903 гадох паводле праекту архітэктара Канстанціна Караедава
- № 36 — Канстытуцыйны суд Летувы
- № 40 — будынак акруговага суду, цяпер музэй ахвяраў злачынстваў карных ворганаў. У гэтым доме ў 1940—1941 гадох разьмяшчаўся НКВД, а ў часы нямецкай акупацыі — гестапа.
- № 42 — Летувіская акадэмія музыкі і тэатру
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads