Сан-Паулу

Сан-Паулу (порт. Сан-Паулу (IPA) — Бразилияның көньяҡ-көнсығышындағы ҡала, шул уҡ исемле штаттың баш ҡалаһы. Континенттың, португал телле общинаның һәм бөтә Көньяҡ ярымшарының, ил эсендә ҡалаларҙың иң күп халыҡлыһы. Тиете йылғаһы үҙәнендә Атлантик океаны ярынан 70 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Сан-Паулу
порт. São Paulo
Байраҡ[d]	Герб[d]
Нигеҙләү датаһы	25 ғинуар 1554[1]
Рәсми атамаһы	São Paulo
ХФА-лағы транскрицияһы	sɐ̃w̃ ˈpawlu
Кем хөрмәтенә аталған	Апостол Павел
Этнохороним	paulistano, San-Paŭlano, Paulistaine[2], Paulistain[2], paulistani, Sãopaulčan һәм Sãopaulčanka
Гимн	Anthem of the Municipality of São Paulo[d]
Донъя ҡитғаһы	Көньяҡ Америка
Дәүләт	Бразилия[3]
Административ үҙәге	Сан-Паулу[d]
Административ-территориаль берәмек	Сан-Паулу[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC−3[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Пиньейрус[d] һәм Тиете[d]
Иң юғары нөктә	Жарагуа[d]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	мэр Сан-Паулу[d]
Хөкүмәт башлығы	Нунеш, Рикарду (политик)[d][4]
Закондар сығарыу органы	Municipal Chamber of São Paulo[d]
Халыҡ һаны	11 451 245 кеше (2022)[5]
Административ рәүештә бүленә	Central Zone of São Paulo[d], South-Central Zone[d], East Zone of São Paulo[d], Northeast Zone[d], Northwest Zone[d], North Zone of São Paulo[d], Западная зона Сан-Паулу[d], Southeast Zone[d], Southwest Zone[d] һәм South Zone of São Paulo[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	760 метр
Кеше үҫеше индексы	0,805
Электорат	9 141 350[6]
Туғандаш ҡала	Лейпциг, Ла-Пас[d][7], Абиджан[d], Фуншал[d][7], Макао[7], Мендоса[d][7], Торреон[d], Алта-Флореста[d], Амман[7], Асунсьон[d][7], Бамако, Барселона, Будапешт, Буэнос-Айрес[7], Чикаго[7], Клуж-Напока[8][7], Коимбра[7][9], Кордова[d][7], Дамаск[7], Ереван[7][10], Гойш[d][7][11], Гавана[7], Ла-Плата[d], Лима[d][7][12], Лейрия[d][7], Лиссабон[7][13], Луанда[7], Милан[14][7], Майами-Дейд[d][15], Монтевидео[7], Наха[d][7], Осака[7], Пекин[7], Пресиденте-Франко[d], Сан-Кристобаль-де-ла-Лагуна[d], Сеул[7], Шанхай, Тель-Авив[7], Торонто[7], Арекипа[d], Сантьяго-де-Компостела[d][7], Мехико, Сантьяго[7], Гамбург[7], Нинбо[d][7], Токио, Майами[d], Монтеррей[d][16], Бухарест[7], Хуайбэй[d][7][17][18], Повуа-ди-Варзин[d][7][19], Измир[7][20] һәм Белмонти[d][7][21]
Сиктәш	Кажамар[d][22], Санту-Андре[d][22], Жукитиба[d][22], Эмбу-Гуасу[d][22], Итапесерика-да-Серра[d][22], Эмбу[d][22], Табоан-да-Серра[d][22], Котия[d][22], Озаску[22], Баруэри[d][22], Сантана-ди-Парнаиба[d][22], Каейрас[d][22], Майрипоран[d][22], Гуарульюс[d][22], Итакуакесетуба[d][22], Пуа[d][22], Феррас-ди-Васконселус[d][22], Мауа[d][22], Сан-Каэтану-ду-Сул[d][22], Сан-Бернарду-ду-Кампу[d][22], Диадема[d][22], Сан-Висенти[d][22] һәм Итаньяэн[d][22]
Майҙан	1523 км²
Почта индексы	01000-000
Рәсми сайт	prefeitura.sp.gov.br
Һештег	São_Paulo
Тема иҡтисады	Economy of São Paulo[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты	25 ғинуар 1554
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	253 208
Урындағы телефон коды	11[23]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Сан-Паулу[d]
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Category:Films shot in São Paulo[d]
Сан-Паулу Викимилектә

Ҡала апостол Павел исемен йөрөтә, 1554 йылдың 25 ғинуарында (Изге Павел көнө) иезуиттар индейҙарҙың тораҡ пункты урынында нигеҙ һалған^[24].

Ҡала майҙаны 1523 км²^[25] һәм халҡы 11,3 миллион кеше тәшкил итә (2011 йылға IBGE мәғлүмәттәре буйынса), был көнбайыш ярымшарҙа халыҡ һаны буйынса өсөнсө урында тора.

Ҡаланың архитектура образы төрлө дәүерҙәрҙең һәм стиль элементтарының ҡатнашмаһынан тора. Сан-Паулу ҡалаһында байтаҡ боронғо биналар, музейҙар һәм сиркәүҙәр һаҡланған. Шул уҡ ваҡытта Сан-Паулу — иң заманса ҡалаларҙың береһе, уның төп өлөшө быяланан һәм металдан бик бейек (мәҫәлән, Паулиста авенидаһы), шул иҫәптән Бразилияла бейеклеге буйынса 11-се — Миранти-ду-Вали төҙөлгән. Стилдәрҙең бындай аралашыуы ят һәм яһалма булып күренмәй — киреһенсә, боронғо сиркәү хәҙерге иң заманса бина фонында ла гармониялы күренә ала.

Гербтағы девиз: латинса: NON DVCOR DVCO — «Минең менән идара итмәйҙәр, ә мин идара итәм».

Ҡалаға нигеҙ һалыныу

Сан-Паулуға (ул саҡта Сан-Паулу-Кампус-ди-Пиратинга) 1554 йылдың 25 ғинуарында Мануэль да Нобрега һәм Жозе-де-Аншиета етәкселегендәге иезуит миссионерҙары төркөмө нигеҙ һала. Улар Колежиу-ди-Сан-Паоло-де-Пиратининга (порт. Colégio de São Paulo de Piratininga) тип аталған урында тупи-гуарани индейҙарын католиктарға әйләндереү маҡсатында миссия булдыра. Ҡаласыҡ Серра-ду-Мар тау һырты итәгендә Тите йылғаһы буйында, ҡултыҡҡа ҡаратып порт ҡалаһы Сантус төҙөлә, көньяҡ-көнсығыш ярҙан көнбайыштағы киң һәм уңдырышлы яйлаға сыҡҡан урында тигеҙлектә урынлашҡан, һуңынан был ерҙәр Сан-Паулу штаты биләмәһенә инә.

XVII һәм XVIII быуаттарҙа үҙҙәрен бандейрант тип атаған сәйәхәтселәр төркөмө алтын, алмас, башҡа тәбиғи ресурстар һәм ҡолдар эҙләп Көньяҡ Американың урмандарын һәм яңы территорияларын киҫеп үтә. Улар тәү сиратта Бразилияның Тордесильяс һыҙатынан көнбайыштараҡ территория киңәйеүенә, шулай уҡ бик күп ҡиммәтле металдар һәм таш ятҡылыҡтарын асыу өсөн яуаплы булған тип иҫәпләнә. Хәҙер ҡалала ҡала үҫешенә индергән өлөшөн билдәләүсе бер нисә һәйкәл бар, атап әйткәндә, Сан-Паулу ҡалаһының иҫтәлекле урындарының береһе булған Монументу-ас-Бандейрас.

Сан-Паулу рәсми рәүештә 1711 йылда ҡала статусын ала. XIX быуатта ҡала башлыса ҡәһүә экспортлау арҡаһында иҡтисади сәскә атыу осорона аяҡ баҫа, ҡәһүә күрше Сантос ҡалаһынан сит илдәргә ебәрелә. 1881 йылдан һуң дәүләткә һәм ҡалаларға Италия, Португалия, Испания, Германия һәм башҡа илдәрҙән иммиграция башлана, иммигранттар яңы ерҙәргә йәлеп ителә һәм дәүләттең ғәйәт ҙур ҡәһүә плантацияларында эшләй. XX быуат башында ҡәһүә экспортлауҙан килгән килем ҡырҡа кәмей, был тәү сиратта донъя иҡтисади көрсөгө һәм хаҡтарҙың төшөүе менән бәйле. Һөҙөмтәлә урындағы эшҡыуарҙарҙың инвестициялар ағымы Сан-Паулу сәнәғәтен үҫтереүгә йүнәлеш ала, ҡалаға, башлыса Италиянан, иммигранттарҙың яңы тулҡындары йәлеп ителә. Европалыларҙан тыш, ХХ быуаттың беренсе яртыһында ҡалаға күпләп япондар һәм ғәрәптәр күсеп килә. ХХ быуат дауамында ҡаланың сәскә атҡан иҡтисады Бразилияның ярлы төбәктәренән, бигерәк тә Төньяҡ-Көнсығыштан, бик күп иммигранттарҙы йәлеп итә.

Бойондороҡһоҙлоҡ Һәйкәле

Билдәле бандейрант Вель Жоржи-да Домингус.

Сан-Паулу ҡалаһындағы Паулиста музейы 1822 йылда Бразилияның бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителгән урында төҙөлгән.

Әммә XX быуат аҙағында Бразилияның башҡа ҡалалары менән конкуренция арҡаһында ҡайһы берҙә сәнәғәт компаниялары өсөн яҡшыраҡ һалым шарттары тәҡдим ителә, Сан-Паулуның төп хужалыҡ эшмәкәрлеге яйлап сәнәғәт йүнәлешен хеҙмәтләндереү өлкәһенә яраҡлаштырыла. Хәҙер ҡалала күп һанлы урындағы һәм халыҡ-ара банктарҙың, юридик фирмаларҙың, төрлө хеҙмәттәр тәҡдим иткән күп милләтле компанияларҙың һәм корпорацияларҙың офистары урынлашҡан.

Тағы ла бер мөһим тарихи ваҡиға — Ларго Сан-Франсиску юридик мәктәбенә (хәҙер Сан-Паулу университетының факультеты) нигеҙ һалыу, ул, Ресифе юридик мәктәбе һәм Амазонас штатының Федераль университеты менән бергә, Бразилияла тәүге өс уҡыу йортоноң береһе була. Император указы менән 1828 йылдың 1 мартында нигеҙ һалынған был уҡыу йорто, Бразилия империяһына нигеҙ һалынғандан һуң юристарға һәм сәйәсмәндәргә ихтыяж артыу сәбәпле, тәүҙә монастырь бинаһында асыла. Бай бразилиялылар белем алыу, бигерәк тә юридик белем алыу маҡстында, йыш ҡына Европаға уҡталғанлыҡтан, император Педро I милли юридик мәктәп булдырырға кәрәк тигән ҡарар сығара. Бөтә илдән студенттар йәлеп ителә башлай, был ҡаланың богема элитаһын булдырыуҙа мөһим фактор булып тора.

Ҡайһы бер иҡтисади проблемаларға ҡарамаҫтан, Сан-Паулу Латин Америкаһының эре бизнес-үҙәге булып ҡала. Агломерацияның ғәйәт ҙур баҙары (20 миллиондан ашыу кеше) сит ил компанияларын йәлеп итә. Халыҡ-ара сәнғәт биенналеһы (Bienal International de Arte) кеүек мәҙәни саралар арҡаһында, ҡала мәҙәни үҙәк булараҡ, бигерәк тә музыка һәм сәнғәт өлкәһендә, билдәлелек ала. Иҡтисад үҫеүе һәм экспорт яйлап ҡалала эшһеҙлек кимәлен кәметә бара, шулай уҡ урындағы яман билдәлелек алған енәйәтселек тә тиҙ кәмеүгә бара. Ҡаланың үҫеше күп өлкәләрҙә күренә, тарихи үҙәк дәүләт учреждениеларын һәм шәхси университеттарҙы йәлеп итә, бизнес структуралары Итайн Биби, Вила Олимпия һәм Беррини кеүек яңы өлкәләргә күсә. Эшлекле визиттар, һуңғы быуаттағы төп конкуренты Рио-де-Жанейроға ҡарағанда, килеүселәрҙе Сан-Паулуға күберәк йәлеп итә.

Географияһы

Xx быуат уртаһында төҙөлгән Сан-Паулу соборы — донъялағы бер нисә заманса готика стилендәге бинаның береһе.

Сан-Паулу ҡалаһының иҫке үҙәге.

Урынлашыуы

Сан-Паулу Серра-ду-Мар составына ингән яҫы таулыҡта урынлашҡан, ул Серра-ду-Мар (португалса Serra do Mar). Ул үҙ сиратында Бразилия таулығы булараҡ билдәле булған ҙур төбәктең бер өлөшө булып тора. Атлантик океандан ни бары 70 км ғына урынлашһа ла, яҫытаулыҡтың диңгеҙ кимәленән бейеклеге — 800 м. Шуныһы иғтибарға лайыҡ: ҡаланы Кәзәмөгөҙ тропигы киҫеп үтә. Ҡаланың иң бейек нөктәһе — Жарагуа тауы, ул бөтә штаттың , шулай уҡ Серра-да-Кантарейра һыртының иң бейек түбәһе. Район тектоник яҡтан бик тотороҡло, бында сейсмик әүҙемлек күҙәтелмәй.

Тиете йылғаһы ҡасандыр ҡаланың төп сөсө һыу сығанағы һәм унда йәшәүселәрҙең ял итеү урыны булған. Әммә XX быуаттың икенсе яртыһында йылғаны сәнәғәт предприятиеларының, шулай уҡ Пиньейрус йылғаһының ҡушылдығы һыуҙары бысрата. Ике йылғаны ла таҙартыу буйынса әүҙем программа тормошҡа ашырыла, уны Япония халыҡ-ара хеҙмәттәшлек банкы кеүек халыҡ-ара үҫеш банктары^[26]. финанслай. Ҡала эсендә суднолар йөрөрлөк йылғалар юҡ, әммә Тиете йылғаһында, бигерәк тә көньяҡтараҡ һәм Парана йылғаһында һыу транспортының әһәмиәте арта бара, сөнки Тиете — Ла-Плата бассейнының бер өлөшө.

Ҡалала тәбиғи күлдәр юҡ, әммә ике һыуһаҡлағыс, Гуарапиранга һәм Биллингс бар, улар электр энергияһы етештереү, сөсө һыуҙы һаҡлау һәм ҡала халҡын ял иттереү өсөн ҡулланыла. Флора киң япраҡлы мәңге йәшел үҫемлектәрҙән торған. Ҡалаға күп кенә үҫемлектәр индерелгән, сөнки йомшаҡ климат һәм яуым-төшөмдөң күплеге тропик, субтропик һәм уртаса бүлкәттәр төрҙәрен үҫтерергә мөмкинлек бирә, мәҫәлән, эвкалипт ултыртмалары күп таралған.

Климаты

Сан-Паулуҙа субэкваториаль климат тропик климатҡа күсә, декабрҙән февралгә тиклем ҡоро миҙгел һәм йылдың ҡалған көндәрендә ямғырҙар миҙгеле. Шуның менән бергә ямғырҙар миҙгелендә температура һирәк кенә 30 °C етә, ә ҡоро миҙгелгә йылы көндәр һәм һалҡын төндәр хас. Сан-Паулу түбән киңлектәрҙә урынлашыуына ҡарамаҫтан (Кәзәмөгөҙ тропигы киңлегендә тиерлек), көньяҡтан һалҡын һауа массаларының баҫып инеүе ваҡытында етди һыуытыуы мөмкин, хатта ҡар бураны ла була (рәсми рәүештә ул бер тапҡыр ғына, 1918 йылдың 25 июнендә теркәлә). Ямғырҙар ярайһы уҡ көслө, бигерәк тә йылы айҙарҙа, июль һәм август айҙарында улар бөтөнләй тиерлек булмай тиерлек. Сан-Паулуға ла, уның тирә-яғындағы диңгеҙ ярҙарына ла бер ҡасан да тропик циклондар эләкмәй, бер ҡасан да ҡойон булмай тиерлек. Һуңғы ваҡытта август, ҡышҡы ай булыуға ҡарамаҫтан, ҡоро һәм эҫе — температура ҡайһы берҙә 28 °C-ҡа етә. Был күренеште «веранико» (португалса — «бәләкәй йәй») тип атайҙар.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	33	37	38	32	29	28	28	33	35	34	35	32	38
Уртаса максимум, °C	27,1	28,2	27,8	25,9	22,9	23,0	22,4	24,0	24,4	25,3	25,9	26,7	25,3
Уртаса температура, °C	22,8	23,1	22,4	20,9	18,3	17,2	16,6	17,7	18,0	19,7	20,9	21,9	20,0
Уртаса минимум, °C	20,0	20,2	20,0	18,6	15,5	14,5	13,7	14,3	15,2	16,5	17,8	18,9	17,1
Абсолют минимум, °C	12	13	12	8	2	2	2	3	3	7	10	12	2
Яуым-төшөм нормаһы, мм	226	213	163	68	64	50	31	29	71	92	108	172	1285
Сығанаҡ: Погода и Климат, Weatherbase

Агломерация

Сан-Паулуның спутниктан төшөрөлгән һүрәте (үҙәктә), LandSat-5, 18-04-2010

Сан-Паулу рәсми рәүештә «Grande São Paulo» («Ҙур Сан-Паулу») тип аталған ҙур агломерация составына инә. Агломерация составында 19 миллиондан ашыу кеше йәшәгән 39 муниципалитет бар (2005 йылғы IBGE мәғлүмәттәре буйынса).

Сан-Паулу бик киң булғанға күрә, уның агломерацияһын билдәләүҙең ике ысулы бар. Үҙенең «Дөйөм статистик зонаһы» (Comsecleto Mentolo Seanido) мәғлүмәттәре буйынса, ҙурлығы буйынса донъяла 29 миллион кеше^[27] йәшәгән икенсе ҡала. Ҙур Сан-Паулуның (Região Metropolitana de São Paulo) тарыраҡ билдәләмәһе — Кампинас, Байшада, Сантиста һәм башҡа күрше райондар индерелмәгән территория тип ҡарағанда; районда яҡынса 19,7 миллион кеше йәшәй (2006 йыл буйынса), был ҙурлығы буйынса донъяла бишенсе агломерация булып тора.

Ҡала райондары

Сан-Паулу

Сан-Паулу ҡалаһы субпрефектура (subprefeituras) тип аталған 31 ҡала округына бүленә. Һәр субпрефект бер нисә районға бүленә (күп осраҡта ике-өс район). Иң күп районлы субпрефектура — Си (португалса Subprefeitura da Sé), һигеҙ округлы тарихи-эшлекле үҙәктә урынлашҡан. Административ бүленеш менән бер рәттән, 2007 йылда мэр Жилберто Кассаб ойошторған географик радиаль бүленеш бар. Шулай итеп, ҡала ун районға бүленә (тарихи үҙәк, киңәйтелгән үҙәк, төньяҡ, көньяҡ, көнбайыш, төньяҡ-көнсығыш, төньяҡ-көнбайыш, көньяҡ-көнбайыш, көньяҡ-көнбайыш һәм көньяҡ-көнбайыш), һәр береһенең үҙенә хас автобустары һәм урам яҙыуҙары бар. Был бүленештең субпрефектураларға һәм райондарға бер ниндәй ҙә ҡағылышы юҡ, ҡайһы бер осраҡтарҙа бер үк өлкә ике йәки унан да күберәк географик өлкәгә ҡарауы ихтимал. Субпрефектура етәкселеге урынлашҡан районға ла, М’Бой-Миримдан башҡа, субпрефектураның исеме бирелә.

Ҡаланың субпрефектуралары
	Атамаһы	Майҙаны	Халҡы			Атамаһы	Майҙаны	Халҡы
1	Арикандува	21,5 км²	266 838		17	Моока	35,2 км²	305 436
2	Бутантан	56,1 км²	345 943		18	Парельэйрус	353,5 км²	110 909
3	Кампу-Лимпу	36,7 км²	508 607		19	Пенья	42,8 км²	472.247
4	Капела-ду-Сокорру	134,2 км²	561 071		20	Перус	57,2 км²	109.218
5	Каза-Верди	26,7 км²	313 176		21	Пиньэйрус	31,7 км²	270 798
6	Сидади-Адемар	30,7 км²	370 759		22	Пиритуба	54,7 км²	390.083
7	Сидади-Тирадентис	15 км²	248 762		23	Се	26,2 км²	373 160
8	Эрмелину-Матараззу	15,1 км²	204 315		24	Сантана	34,7 км²	327 279
9	Фрегезия-ду-О	31,5 км²	391 403		25	Жасанан/Тремембре	64,1 km²	255 435
10	Гуаянасис	17,8 км²	283 162		26	Санту-Амару	37,5 км²	217 280
11	Ипиранга	37,5 км²	427 585		27	Сан-Матеус	45,8 км²	422 199
12	Итайм-Паулиста/Вила-Куруса	21,7 км²	358 888		28	Сан-Мигел-Паулиста	24,3 км²	377 540
13	Итакера	54,3 км²	488 327		29	Вила-Мария	26,4 км²	302 899
14	Жабакуара	14,1 км²	214.200		30	Вила-Мариана	26,5 км²	311 019
15	Лапа	40,1 км²	270 102		31	Вила-Пруденти	33,3 км²	523 138
16	М'Бой-Мирим	62,1 км²	480 823

Демографияһы

Этник төрлөлөгө һәм халыҡ һаны

Сан-Паулуҙа йәшәүселәр Бразилияның бөтә ҡалаларына ҡарағанда этник яҡтан иң күп төрлө. 1850 йылда Бразилияла ҡолдар менән сауҙа итеү тыйылғандан һуң, дәүләттең алпауыттары ҡәһүә плантацияларында эшләү өсөн Африка эшсе көстәрен иммигранттарға алмаштыра. Был практиканы сенатор Николау Вергуейро башлай, ул үҙенең плантациялары өҫтөндә эшләү өсөн Европанан немецтарҙы, швейцариялыларҙы һәм португалдарҙы йәлеп итә.

1888 йылда ҡоллоҡ бөтөрөлгәс, Сан-Паулу ҡалаһына бик күп иммигранттар килә, уларҙың күпселеге Италиянан була. 1897 йылда итальяндар халыҡтың яртыһын тәшкил итә. Тағы күпләп португалдар, испандар, немецтар, йәһүдтәр һәм ғәрәптәр килә. 1908 йылдан 1950 йылға тиклем шулай уҡ күп япон иммигранттары килә^[28].

Бөтә Бразилиялағы кеүек үк, Сан-Паулу халҡы төрлө этник төркөмдәр ҡатнашмаһы булып тора, ул күп милләтле йәмғиәтте барлыҡҡа килтерә. Бөгөнгө көндә 100-ҙән ашыу этник төркөм вәкилдәре ҡаланы үҙ йорто тип һанай^[29]. Иң ҙур этник төркөмдәр:

• 6 000 000 итальян (атап әйткәндә, башҡа төркөмдәрҙәге кеүек, иммигранттарҙың вариҫтары). Сан-Паулу ҡалаһында итальян сығышлы халыҡ донъяның башҡа ҡалаларына, шул иҫәптән Милан һәм Римға ҡарағанда күберәк^[30]
• португалдар^[31] 3 миллион .
• 3 миллион африкалы.
• 1 000 000 ғәрәп^[32].
• немецтар 400 000^[32].
• япондар 326 000. Япониянан ситтә иң ҙур япон общинаһы булып тора.^[33].
• ҡытайҙар 120 000^[32].
• боливиялылар 60 000^[34].
• гректар 50 000^[32].
• кореялылар 50 000^[35].
• йәһүдтәр 40 000^[36].
• әрмәндәр 25 000^[32].

Сан-Паулу халҡы раса билдәләре буйынса (рәсми терминология һәм статистика мәғлүмәттәренән) 8 миллион аҡ тәнле, 2,6 млн метис, 527 000 Африканан сығыусы, 456 000 азиат һәм 18 000 индейҙан тора^[37].

Йыл Халыҡ һаны 1872 31 385 1890 64 934 1900 239 820 1920 579 033 1940 1 326 261 1950 2 199 096 Йыл Халыҡ һаны 1960 3 781 446 1970 5 924 615 1980 8 493 226 1991 9 646 185 1996 9 800 000 [38] 2000 10 434 252 [39][40] Йыл Халыҡ һаны 2007 10 886 534 2010 11 253 503 [41] 2011 11 316 149 [42][43] 2014 11 895 893 [44] 2015 11 967 825 [44][45] 2017 12 106 920 [46] Йыл Халыҡ һаны 2020 12 325 232 [47] 2021 12 396 372 [48] 2022 11 451 245 [5]

Телдәр

Бразилияның башҡа территорияһындағы кеүек үк, күпселек халыҡ һөйләшкән тел — португал теле. Италиянан килгән иммигранттарҙың күпләп килеүе арҡаһында был ҡаланың португал теленә итальян теле, бигерәк тә уның неаполитан һәм венеция диалекттары ҙур йоғонто яһай^[49]. Итальяндар диалекттары ҡалала провинциаль кайпира диалекты менән ҡатнаша; беренсенән, бөтәһенән элек ҡала диалекты XX быуат башында Неаполь ҡалаһынан һәм яҡын-тирәләге райондарҙан килгән иммигранттар йәшәгән Моок ҡалаһында барлыҡҡа килгән^[50][51].

Ҡалала, башлыса иммигранттар араһында, һөйләшкән башҡа телдәр — донъялағы иң ҙур япон диаспораһы урынлашҡан Либердади районында һөйләшкән япон теле. Япон сығышлы бразилиялыларҙың күпселеге тик португал телендә генә һөйләшһә лә, ҡайһы берҙәре ата-бабаларының традицияларын һәм телен һаҡлай. Шулай уҡ Ҡытайҙан һәм Кореянан килгән иммигранттарҙың билдәле бер өлөшө, был пропорция әҙ булһа ла, үҙ телдәрендә һөйләшә^[52].

Төп сит тел булараҡ мәктәптәрҙә инглиз һәм испан телдәре уҡытыла, әммә ҡалала йәшәүселәрҙең бик аҙы ғына иркен ҡуллана ала.

Иҡтисады

Авенида Паулиста — бизнес-үҙәк

Сан-Паулуның йән башына килеме 2012 йылда йылына 43 839 реал тәшкил итә һәм, 2020 йылға^[53] донъяла 13-сө урынға сығыр, тип көтөлә. IBGE мәғлүмәттәре буйынса, 2012 йылда ЭТП $499,4 млрд йәки 174,4 млрд АҠШ доллары тәшкил итә, был Бразилия эске тулайым продуктының яҡынса 12 процентын һәм Сан-Паулуның 36 процентын тәшкил итә^[54]. Ҡала Бразилияның иң эре финанс үҙәге һәм донъяла иң эреләрҙең береһе булып тора, ҡала иҡтисадының был секторы йылдам үҫә. Тарихи яҡтан ҡалала сәнәғәт секторы ҙур була, әммә хәҙер иҡтисад хеҙмәтләндереү өлкәһенә күсә, бөтә илдең бизнесын хеҙмәтләндерә. Етди социаль проблемалар арҡаһында был үҫеш әкренәйһә лә, күп кенә баһаламалар,ҡаланың глобаль иҡтисадта әһәмиәте арта барыуын күрһәтә^[55]. Финанс хеҙмәттәренән тыш, ҡала иҡтисады иҡтисадтың башҡа тармаҡтарының күпселеген һаҡлап ҡалыуын дауам итә^[56]

2006 йылдан Сан-Паулу — тышҡы рекламаһыҙ ҡала^[57]

Сан-Паулу — Меркосур иҡтисадының иң эре финанс үҙәге. Ҡала бик күп мөһим иҡтисади форумдарҙы һәм конференцияларҙы йәлеп итә, был уны иҡтисади ғына түгел, төбәктең мәҙәни-фәнни үҙәге лә итә. Унда ҙур булмаған осрашыуҙарҙан алып эре халыҡ-ара күргәҙмәләргә тиклем саралар, тәүлегенә 200-ҙән ашыу халыҡ-ара саралар үтә, ҡунаҡханалар майҙанын иҫәпкә алмағанда, павильондарҙа һәм конференц-үҙәктәрҙә яҡынса 250 мең м2 майҙанды биләй, был тағы ла 70 мең м2 өҫтәй, клубтар, мәҙәни һәм эшлекле өлкәләр менән берлектә был һан 430 мең м2-гә етә. Ҡала шулай уҡ гастрономиянан алып мәҙәниәт учреждениеларына тиклем күп һанлы туристик урындар менән маҡтана ала. Атап әйткәндә, ҡалала 12 мең ресторан эшләй, унда 40-тан ашыу төрлө аш-һыу урыны, 70 музей, 200-ҙән ашыу кинотеатр, 50-гә яҡын театр һәм галерея бар^[58].

Әгәр Сан-Паулу ҡалаһы ил булһа, уның ЭТП-һы донъяла 47-се урынға сығыр ине. ЭТП-һы Египеттан күберәк, Яңы Зеландия, Израиль, Украина менән яҡынса бер күләмдә, Америка Ҡушма штаттарының яртыһынан күберәге, Израиль йәки Украинаныҡына тиң. Ҡалала яҡынса 30 мең миллионер йәшәй, был Бразилия миллионерҙарының 60 проценты. 2005 йылда R $90 млрд һалым йыйыла һәм уның бюджеты R $15 млрд тәшкил итә. Ҡалала 1500 банк һәм уларҙың филиалдары, 70 сауҙа үҙәге эшләй. Бразилияла офистары булған халыҡ-ара корпорацияларҙың 63 проценты ошо ҡалала урынлашҡан. Ә «Mystery Shopping International» мәғлүмәттәре буйынса, Оскар Фрейр урамы донъяның иң матур урамдары араһында һигеҙенсе урынды биләй^[59]. BM&F Bovespa — Бразилияның төп финанс һәм тауар биржаһы, Латин Америкаһында иң ҙур биржа һәм ҙурлығы буйынса донъяла өсөнсө урында тора, сауҙа күләме буйынса әйләнеше көнөнә R $6 млрд етә^[60].

Транспорт

Автомобиль юлдары

Сан-Паулу ҡалаһы аша Бразилияның 10 мөһим юлы үтә, автомобилдәр ҡалала һәм уның тирә-яҡтарында төп транспорт сараһы булып ҡала. Төп юлдары:

Сан-Паулу ҡалаһында Бандейранттар шоссеһы — ҡаланы дәүләт интерьеры менән тоташтырыусы төп автомобиль юлдарының береһе

• Президент Дутра шоссеһы (Rodovia Presidente Dutra, BR-116) — Сан-Паулу ҡалаһын илдең көнсығыш һәм төньяҡ-көнсығыш райондары менән бәйләй, уның төп йүнәлеше — Рио-де-Жанейро.
• Режис Биттенкорт шоссеһы (Rodovia Régis Bittencourt, BR-116) Сан-Паулу ҡалаһын илдең көньяҡ райондары менән тоташтыра, уның төп йүнәлештәре булып Куритиба һәм Порту-Алегри тора.
• Фернан Диаз шоссеһы (Rodovia Fernão Dias, BR-381) — ҡаланы илдең төньяҡ райондары менән бәйләй, уның төп тәғәйенләнеше — Белу-Оризонти.
• Аншиета шоссеһы ((Rodovia Anchieta, SP-150) — ҡаланы океан яры менән тоташтыра һәм башлыса Сантус портынан йөк ташыу өсөн ҡулланыла.
• Иммигранттар шоссеһы (Rodovia dos Imigrantes, SP-150) — ҡаланы океан яры менән бәйләй һәм башлыса эске туризм өсөн ҡулланыла, төп йүнәлештәре — Сантус, Сан-Висенте, Гуаружа һәм Прая-Гранде.
• Кастелу Бранку шоссеһы (Rodovia Castelo Branco, SP-280) ҡаланы илдең көнбайыш һәм төньяҡ-көнбайыш райондары менән тоташтыра, уның төп йүнәлештәре — Озаску, Сорокаба, Бауру һәм Кампу-Гранде.
• Рапозу Тавариса шоссеһы (Rodovia Raposo Tavares, SP-270) — ҡаланы илдең көнбайыш райондары менән бәйләй, уның төп йүнәлештәре — Котия, Сорокаба, Президенти-Пруденти.
• Аньянгуэра шоссеһы (Rodovia Anhangüera, SP-330) — ҡаланы илдең төньяҡ-көнбайыш райондары менән бәйләй, уның төп йүнәлештәре — Бразилиа, Кампинас, Рибейран-Прето.
• Бандейранттар шоссеһы (Rodovia dos Bandeirantes, SP-348) — ҡаланы илдең төньяҡ-көнбайыш райондары менән бәйләй һәм дәүләттең һәм, бәлки, илдең иң яҡшы юлы тип һанала, уның төп йүнәлештәре — Кампинас, Рибейран-Прету, Пирасикаба һәм Сан-Жозе-ду-Риу-Прету.
• Айртон Сенна шоссеһы (Rodovia Ayrton Senna, SP-70) ҡаланы штаттың көнсығыш өлөштәре һәм уның төньяҡ яры менән тоташтыра, уның төп йүнәлештәре булып Сан-Паулу/Гуарульос Сан-Жозе-дос-Кампус халыҡ-ара аэропорты һәм Карагуататуба тора.

Күп кенә юлдар тейешле планлаштырылмаған осорҙа, 1940-се йылдарҙан алып 1980-се йылдарҙа, Сан-Паулу бик тиҙ үҫә. Һөҙөмтәлә ҡаланың төп юлдары автомобилдәр менән туп-тулы була, ә ҡалала юл тығындары ғәҙәти күренешкә әйләнә. Быға юл ҡуймаҫ өсөн элекке губернатор Марио Ковас хөкүмәте ҡала тирәләй ҡулса юлын төҙөү тураһында ҡарар ҡабул итә; ул Rodoanel Mario Covas (Rodoanel Mario Covas)^[61], тип атала; был эште DERSA^[62] компанияһыалып бара.

Элекке хөкүмәт был булдырмау өсөн юлдар ҡала губернаторы тирәләй түңәрәк ковас мариу төҙөү тураһында ҡарар ҡабул ителде, тип атала ҡулса юлы Мариу Ковас (Covas Rodoanel Mario)^[63] был эште үҙ өҫтөнә алыу компанияһына DERSA^[64].

Тимер юлдар

Ҡала үҙәгендә Луз станцияһы

Илдең магистраль тимер юл селтәре насар үҫешкән булһа ла, тиҙ йөрөшлө тимер юл төҙөү проекты бар, ул Сан-Паулу һәм Рио-де-Жанейро^[65] ҡалаларын тоташтырырға тейеш. Линия поездарының тиҙлеге сәғәтенә 280 километрға етә, ә бөтә юл 1 сәғәт 30 минут самаһы ваҡытты ала. Был проект ил хөкүмәте тарафынан рәсми рәүештә иғлан ителмәгән, ул уның өсөн өҫтәмә инвесторҙар табырға маташа.

Тағы ла бер мөһим тимер юл проекты — «Бандейрант Экспресс» (Expresso Bandeirantes), ул Сан-Паулуҙы Кампинас менән бәйләйәсәк һәм юл ваҡытын ғәмәлдәге 1,5 сәғәттән 50 минутҡа тиклем ҡыҫҡартырға мөмкинлек биргән уртаса тиҙлекле линия булырға тейеш, шулай уҡ ул Жундиаи һәм Кампинас аэропортын хеҙмәтләндерәсәк. Был линия Сан-Паулу ҡалаһы үҙәген Гуарулхус аэропорты менән тоташтырыусы селтәргә берләштерелә. Бынан тыш, ҡала үҙәген 2007 йылда^[66] башланған Гуарулхус һәм Конгонхас аэропорттары менән тоташтырыу буйынса эштәр алып барыла, һәм был линиялар Бразилияның бөтә тимер юл селтәрен үҫтереүҙә мөһим буласаҡ.

Аэропорттар

Конгонхас/Сан-Паулу аэропорты

Сан-Паулу ҡалаһында өс аэропорт бар. Уларҙың икәүһе — мөһим халыҡ-ара аэропорттар, Улар— Сан-Паулу-Гуарулхос халыҡ-ара аэропорты (GRU коды) һәм халыҡ-ара, шулай уҡ эске рейстарҙы хеҙмәтләндереүсе Конгонхас Сан-Паулу халыҡ-ара аэропорты (CGH коды). Шулай уҡ ҡалала ҡала үҙәгенән төньяҡтараҡ ҙур булмаған Кампу-ди-Марти аэропорты урынлашҡан, ул башлыса шәхси реактив самолеттар һәм вертолеттар өсөн ҡулланыла. Унда шулай уҡ Goodyear Blimp дирижаблдәр командаһы бар.

Конгоньхас аэропорты башлыса урындағы һәм эске рейстарҙы ҡабул итә, атап әйткәндә, Рио-де-Жанейро, Белу-Горизонт һәм Бразилиа ҡалаларына. Гуарулхос аэропорты — ҡаланың төп халыҡ-ара шлюзы, ул Сан-Паулу үҙәгенән төньяҡ-көнсығышҡа ҡарай 25 км алыҫлыҡта Гуарулхос ҡалаһында урынлашҡан.

Метро һәм ҡала яны тимер юлдары

Сан-Паулу метрополитены поезы

Сан-Паулу метрополитенының селтәр оҙонлоғо 61,3 км тәшкил итә, шуларҙың 34,6 км ер аҫтында^[67] урынлашҡан һәм «метро» (Metro) булараҡ билдәле. Селтәрҙә 4 линия һәм 55 станция эшләй. Бынан тыш, ҡала һәм ҡала яны райондарын 261,7 км оҙонлоғондағы CPTM ҡала яны поездары селтәре хеҙмәтләндерә. Ике система ла эш көнөндә 5 миллион кешене ташый, ә киләһе йылдарҙа сафҡа индереү планлаштырылған яңы линиялар был һанды 7 миллионға тиклем арттырырға тейеш^[68].

Коноласан метро станцияһына инеү урыны.

XX быуаттың беренсе яртыһында был транспорт төрө популяр булһа ла, Сан-Паулу ҡалаһында трамвай линиялары ҡалмай^[69]. Әммә метро системаһы ярайһы уҡ заманса, хәүефһеҙ һәм һөҙөмтәле, NBR ISO 9001 мәғлүмәттәре буйынса донъяла иң яҡшыларҙың береһе һанала. Системала 4 эксплуатациялау линияһы бар, әлеге ваҡытта тағы бер линия төҙөлә, был линияларҙың CPTM системаһы менән уңайлы бәйләнеше бар. Метро линиялары:

1. 1 һыҙат — күк: 1-се линия зәңгәр төҫтә: ҡаланың төньяҡ һәм көньяҡ райондарын тоташтырыусы беренсе метро линияһы. Линияла 2, 3, 4 һәм CPTM поездарына күсеп ултырыу станциялары бар, шулай уҡ линияла Тиете һәм Жабакуара автобус терминалдары тора. 2. 2 Линия — йәшел: был линия, нигеҙҙә, Ипиранга һәм Вила-Мадалена райондарын тоташтырып, Паулиста авенидаһы аҫтынан үтә һәм 1-се һәм 4-се линиялар өсөн күсеп ултырыу станциялары бар. Был асылыу ваҡыты буйынса ҡалала метроһының өсөнсө линияһы. 3. 3 Линия — ҡыҙыл: метрополитендың иң тығыҙ линияһы, ҡаланың көнсығыш һәм көнбайыш райондарын тоташтыра. Был асылыу ваҡыты буйынса ҡалала метроһының икенсе линияһы. 1-се һәм 4-се линияларға һәм CPTM,-ға күсереү станциялары бар, шулай уҡ линияла Барра-фунд. автобус терминалы урынлашҡан. 4. 4 Линия — һары (төҙөлә): был линияны 2009 йылда асыу планлаштырыла һәм ҡала үҙәгендәге Луз станцияһын көнбайыш райондар менән тоташтырасаҡ. Линияға 1, 2, 3 һәм CPTM линияларындағы күсеп ултырыу станциялары инәсәк. 5. 5 Линия — алһыу төҫтә: был линия көнбайышта айырым участкаларҙы хеҙмәтләндереү өсөн төҙөлә, ләкин хәҙер уның башҡа системалар менән тап килмәгән бәләкәй генә өлөшө эшләй; тоташтырғыс участка бер нисә йылдан асыласаҡ. Санту-Амару станцияһында CPTM күсеп ултырыу станциялары бар. 6. 6-се линия — ҡыҙғылт һары (планлаштырыла): линияны төҙөү тураһында 2008 йылда иғлан ителә, уны асыу 2012 йылға планлаштырыла, был линия Фрегезия-ду-О районын ҡала үҙәге менән тоташтырасаҡ. Линияла 1, 4-се һәм CPTM-ға тиклемге линияларға күсеп ултырыу станциялары буласаҡ.

Метро һәм CPTM линиялары картаһы.

Ҡала яны CPTM поездарының системаһында ер өҫтө поездары хеҙмәтләндергән түбәндәге линиялар бар:

7. 7 Линия — рубин: элек Сан-Паулу тимер юлдары составына ингән, ҡала үҙәгендәге Луз станцияһын Франсиску-Морату ҡалаһы менән тоташтыра, Сан-Паулу ҡалаһының төньяҡ-көнсығыш райондарын киҫеп үтә. Линияның тағы бер участкаһы Жундиаи ҡалаһына барып тоташа. Был иң оҙон CPTM линияһы. 8. 8 Линия — гәүһәр: элек Сорокабан тимер юлдары составына ингән, Жулиу Престис станцияһын Сан-Паулу райондарын киҫеп үткән Итапеви ҡалаһы менән тоташтыра. Линияны оҙайтыуҙа Сан-Рок янындағы Амадор Буэна станцияһына тиклем тағы 4 станция бар. 9. Линия 9 — зөбәржәт: шулай уҡ элекке Сорокабан тимер юлының бер өлөшө, был линия Берләшкән Милләттәр проспекты буйлап Озаску ҡалаһына тиклем һуҙыла, 5-се метро линияһына тиклем сиселешле станциялары бар. 10. 10-сы линия — нефрит: элек Сан-Паулу тимер юлдарының көньяҡ өлөшө, хәҙер АВС өлкәһенә метро линияһының 7-се линияһының дауамы. 11. 11 Линия — мәрйен: ҡаланың көнсығыш райондары аша Гуаянасис районына тиклем бара, һәм уның дауамы Можи-дас-Крузистағы университет кампусына күсә. 12. 12 Линия — сапфир: ҡаланың төньяҡ-көнсығыш райондарын Браз станцияһынан Итакечетоуба ҡалаһына тиклем киҫеп үтә.

Автобус һәм троллейбус

Тиете автовокзалы, ҙурлығы буйынса донъяла икенсе автовокзал, Сантана округында урынлашҡан.

Автобус селтәре Сан-Паулу йәмәғәт транспортының нигеҙе булып тора; дәүләт һәм шәхси компаниялар хеҙмәтләндерә, Busscar фирмаһының яҡынса 17 000 автобусы бар. Busscar — ҡалала троллейбустар һәм автобустар етештереүсе берҙән-бер компания булып тора; компанияла шулай уҡ 210-ға яҡын троллейбус бар, улар үҙҙәре хеҙмәтләндергән ҡала районына ҡарап буяла (мәҫәлән, асыҡ йәшел — көнбайыш район, ҡара-күк — төньяҡ). Ҡалала башлыса Маркополо Турино (Marcopolo Tourino) троллейбустарының моделдәре эшләй.

Һуңғы йылдарҙа ҡалала рәсми булмаған шәхси маршрут таксиҙары йыш була, әммә хәҙер уларҙың барыһы ла рәсми рәүештә рәсми рәүештә теркәлгән; рәсми төҫкә буялған һәм рәсми транспорт системаһы составына индерелде.

Сан-Паулу ҡалаһында автобус хәрәкәте бының өсөн тәғәйенләнгән үҙәктәрҙән контролдә тотола, күп кенә заманса технологиялар ҡулланыла, мәҫәлән, компьютер симуляцияһы, автобустарҙың торошон күҙәтеү өсөн глобаль позициялау системаһын һәм юл хаҡын электрон йыйыу системаларын ҡулланыу. Ҡалала шулай уҡ водород двигателдәре менән эшләүсе экологик яҡтан таҙа автобустар йөрөй, бигерәк тә тығыҙ линияларҙа.

Ҡалала шулай уҡ бер нисә эре автовокзал бар, атап әйткәндә, Tieté терминалы ҙурлығы буйынса донъяла икенсе автовокзал булып һанала. Унан автобустар илдең күпселек штаттарында, төньяҡ төбәктәренән башҡа, 565 ҡаланы, хатта Уругвай, Парагвай, Аргентина, Чили һәм Боливия кеүек башҡа илдәрҙе хеҙмәтләндерә. Айырым линиялар ҡала аэропорттарына бара.

Вертолеттар

Сан-Паулу шулай уҡ йән башы тура килгән вертолеттар менән билдәле. Ҡалала 400-гә яҡын вертолет оса, улар йылына яҡынса 70 мең осош башҡара^[70] Уларҙы хеҙмәтләндереү өсөн ҡалала йөҙгә яҡын ултырыу урыны бар, был ҡаланың бай халҡына юлдарҙа йыш ҡына юл хәрәкәте проблемаларын булдырмаҫҡа мөмкинлек бирә^[71] Ҡаланың күп кенә компанияларының үҙ вертолеттары бар, икенселәре уларҙы ваҡытлыса ҡуртымға ала, ә башҡалары авиатакси хеҙмәте менән файҙалана.

Туризм

Сан-Паулу үҙенең төнгө тормошо менән дан тота. Белешмәләрҙә 13 000 ресторан, төрлө стилдә биҙәлгән 15 000 бар һәм төнгө клуб бар, унда урындағы халыҡ һәм килеүселәр ваҡыт үткәрә.

Башҡа туристик урындар — Rua Oscar Freire [ингл.] сауҙа урамы һәм бик күп архитектура һәйкәлдәре, шул иҫәптән ҡаланың үҙәгендә урынлашҡан Изге Бенедикт монастыры.

Сан-Паулу ҡалаһында Ибирапуэра паркы панорамаһы

Сан-Паулу ҡалаһында тире һатыу 2014 йылда тыйыла^[72] Тире изделиелары менән сауҙа итеү тыйыла^[73].

Мәғариф һәм фән

Статистика

Ҡалала 2725 башланғыс мәктәп, 2998 мәктәпкәсә учреждение, 1199 урта мәктәп һәм 146 юғары уҡыу йорто бар, был ҡаланы илдең иң ҙур белем биреү үҙәге итә^[74]. Ҡалала төрлө кимәлдәге 2850 133 студент һәм мәктәп уҡыусыһы һәм 153 284 уҡытыусы бар^[75].

Сан-Паулу уҡыу йорттары статистикаһы^[76]

Кимәлдә	Уҡыусылар/студенттар һаны	Дәүләт учреждениеларының проценты (%)	Уҡытыусы	Уҡыу йорттары һаны	Дәүләт учреждениеларының проценты	Йыл
Мәктәпкәсә учреждение	371 838	72,75	878 17	998 2	24,25	2007
Башланғыс мәктәп	591 1 536	82,11	569 71	725 2	55,27	2007
Урта мәктәптәр	680 457	84,15	28 009	199 1	51,96	2007
Юғары уҡыу йорттары	079 429	11,22	828 35	Ҡырҡ алты йөҙ	4,11	2005

2000 йылда муниципалитетта белем биреү факторы Кеше потенциалы үҫеше индексы составында 0,919 тәшкил итә — сағыштырмаса юғары, Берләшкән Милләттәр Ойошмаһының Үҫеш программаһы (PNUD)^[77] арҡаһында 2007 йылда IBGE халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса наҙандарҙың (уҡый алмаусылар) өлөшө 4,9 процентҡа тиклем түбәнәйә, тик Куритиба, Порту-Аллегри, Флорианополис, Рио-де-Жанейро, Витория һәм Белу-Оризонти ҡалаларында ғына юғарыраҡ була.^[78][79]Шулай итеп, 2007 йылда Кеше потенциалы үҫеше индексы индексы буйынса Сан-Паулу Бразилияның штаттары араһында туғыҙынсы урынды биләй^[80]. 2007 йылғы Урта белем биреү милли имтиханы (ENIO) һөҙөмтәләре буйынса ҡаланың өс мәктәбе илдең иң яҡшы егерме мәктәбе иҫәбенә инә, атап әйткәндә, Коледжо Вертис, Коледжо Бандейрантес һәм Мобиле, улар ярашлы рәүештә өсөнсө, унынсы һәм егерменсе урында тора^[81] Әммә ҡаланың төрлө райондары араһында ҙур социаль айырмалар булғанлыҡтан, ҡайһы бер ярлы райондарҙа мәктәп һәм уларҙың ресурстары булмау сәбәпле уҡыуы ауыр. Был өлкәләрҙә яңы мәктәптәр төҙөү йыш ҡына енәйәтселектең һәм көс ҡулланыуҙың юғары кимәле арҡаһында ҡатмарлаша^[82].

Юғары уҡыу йорттары

Сан-Паулу университеты (USP)

USP ятағы

Белем биреү бары тик португал телендә генә алып барыла, был илдең рәсми теле. Инглиз һәм испан телдәре лә өйрәнеү өсөн мотлаҡ һанала.

Ҡалала бер нисә юғары уҡыу йорто һәм түбәнге кимәлдәге юғары уҡыу йорттары бар, атап әйткәндә, уларҙың иң ҙурҙары:

• Сан-Паулу университеты (Universidade de São Paulo, USP);
• Сан-Паулу католик университеты (Pontifícia Universidade Catolica de São Paulo, PUC-Sp);
• Сан-Паулу штаты университеты Сан-Паулу Жулиу ди Мескита Филью (Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho, Unesp);
• Маккензиның Пресвитериан университеты (Universidade Presbiteriana Mackenzie, Mackenzie);
• Сан-Паулу Федераль университеты (Universidade Federal de São Paulo, UNIFESP);
• Сан-Паулу методист университеты (Universidade Metodista de Сан-Паулу, UMESP);
• Юғары реклама һәм маркетинг мәктәбе (Escola Superior de Propaganda e Marketing, ESPM-Sp);
• Жетулиу Варгаса фонды (Fundação Getúlio Vargas, FGV-SP)
• Арманду Алварес Пентиаду фонды (Fundação Armando Alvares Penteado, FAAP);
• Анхемби Морумби университеты (Universidade Anhembi Morumbi);
• Бразилия фонд баҙары институты (Instituto Brasilailo de Mercado de Capitais, Ibmec-SP);
• Сан-Паулу технология факультеты (Faculdade de Tecnologia do Estado de São Paulo, FATEC);
• Каспер Либеру исемендәге социаль элемтә колледжы (Faculdade de Comunicação Social Cásper Líbero).

Фән

Технологик тикшеренеүҙәр институты

Пастер институты

Биология институты

Сан-Паулу — Латин Америкаһының иң эре фәнни-тикшеренеү һәм яңы технологик эшләнмәләр үҙәктәренең береһе, XXI быуат башында шәхси компанияларҙың был маҡсат3а сығымдары арта. Ҡаланың ғилми-тикшеренеү учреждениеларын булдырыуҙы йәлеп итеүгә билдәле юғары уҡыу йорттарының һәм йәмәғәт лабораторияларының булыуы булышлыҡ итә, улар тикшеренеүҙәр өсөн кәрәкле инфраструктураның булыуын һәм квалификациялы хеҙмәткәрҙәрҙең булыу-булмауын тәьмин итә. Ғилми-тикшеренеү учреждениеларының булыуына шулай уҡ дәүләт власының тикшеренеүҙәргә ҙур аҡса бүлеүе лә булышлыҡ итә, тәү сиратта Сан-Паулу тикшеренеү ярҙамы фонды аша (Fundação de Amparo à Pesquisa do Estado de São Paulo — Fapesp) — илдең иң эре фәнни нигеҙҙәренең береһе.

Баш ҡаланың төп ғилми учреждениелары булып тора.:

• Технология тикшеренеүҙәре институты (Instituto de Pesquisas Tecnológicas, IPT) Арманду-де-Саллес Оливейра университеты ҡаласығында кампуста 240 мең м² майҙанда урынлашҡан, Латин Америкаһының иң эре ғилми учреждениеларының береһен тәшкил итә, 13 махсус бинаһы һәм 30 лабораторияһы бар^[83][84]. Институт металлургия, энергетика, ғәмәли геология, химия һәм башҡа машиналар эшләү өлкәләрендә яңы технологиялар, һынауҙар һәм анализдар өлкәһендә тикшеренеүҙәр алып бара, шулай уҡ институт техника өлкәһендә яңы предприятиелар инкубаторы булып тора^[85].
• Энергетика һәм ядро тикшеренеүҙәре институты (Instituto de Pesquisas Energéticas e Nuclees, IPEN) 1956 йылда Сан-Паулу университеты составындағы «Атом энергияһы институты» исеме аҫтында асыла. Әлеге ваҡытта институт атом энергетикаһы буйынса милли комиссияға (CNEN)^[86] административ буйһона. Институт бинаһы Арманду-де-Саллес-Оливейра университеты кампусында (CUASO)^[87] 500 мең м² майҙанды биләй. Бында атом энергетикаһы өсөн материалдарҙы һәм ҡорамалдарҙы тикшереү һәм технологик эшкәртеү алып барыла, ядро реакторҙары, хәүефһеҙлек һәм радиациянан һаҡланыу процедуралары тикшерелә. Сан-Паулу университеты менән берлектә институтта аспирантура һәм докторлыҡ программалары эшләй^[88].
• Бутантан институты (Instituto Butantan) — биомедицина тикшеренеүҙәре үҙәге, 1901 йылда нигеҙләнгән Бутантан фазендаһында нигеҙләнә; хәҙер Сан-Паулу һаулыҡ һаҡлау органына буйһона. Бында төрлө антигендар һәм вакциналар етештерелә, был илдәге ҡан сывороткаларының төп етештереүсеһе,^[89] үҙәк ағыулы хайуандарҙы тикшереүе менән халыҡ-ара билдәлелек ала. Институт составында 14 лаборатория һәм биотехнологик тикшеренеүҙәр үҙәге эшләй^[90]
• Биология институты (Instituto Biológico) — 1927 йылда дәүләттең ҡәһүә сәнәғәтенә ярҙам итеү маҡсатында ойошторолған ғилми-тикшеренеү институты, хәҙер биологик хәүефһеҙлекте үҫтереүгә һәм тикшереүгә, фито һәм зоопарк стандарттарын булдырыуға арналған^[91] Бында шулай уҡ вакциналар һәм антигендар лаборатор тикшереү һәм етештереү үткәрелә. Шулай уҡ институт хеҙмәткәрҙәре бик күп фундаменталь ғилми тикшеренеүҙәр һәм патоген микроорганизмдар тупланмаһын алып бара^[92]
• Пастер институты — Был институт Сан-Паулу һаулыҡ һаҡлау Сектетариаты менән бәйле һәм ҡотороу сирҙәрен һәм хайуандарҙың башҡа ауырыуҙарын фәнни тикшереүҙәргә арналған. Институтҡа 1903 йылда^[93] нигеҙ һалына, бактериология һәм зоопатология буйынса бик күп тикшеренеүҙәр алып бара, Латин Америкаһында был өлкәлә иң билдәле учреждениеларҙың береһе булып тора^[94].
• Сан-Паулу тропик медицина институты (Instituto de Medicina Tropical de São Paulo, IMTSP) — 1959 йылда Сан-Паулу университетының медицина факультеты бүлексәһе булараҡ нигеҙ һалынған ғилми-тикшеренеү институты, 1959 йылда^[95] Сан-Паулу университетының медицина факультетында тропик ауырыуҙарҙы һәм эндемдарҙы^[96] диагностикалау, дауалау, контролдә тотоу һәм иҫкәртеү буйынса тикшеренеү программаһына һәм технологияларына бағыусылыҡ итеү маҡсатында бүлек булараҡ ойошторола, 2000 йылда тулы эске автономиялы^[97] махсуслаштырылған учреждение итеп үҙгәртелә. Институт ғилми-тикшеренеүҙең төрлө өлкәләренә ҙур өлөш индерә һәм дәүләттең төрлө махсус хеҙмәттәрен эшләү, камиллаштырыу һәм тормошҡа ашырыу үҙәге булып тора^[98].
• Урман хужалығы институты (Instituto Florestal) — 1896 йылда «Сан-Паулу ботаника баҡсаһы» исеме аҫтында ойошторолған ғилми-тикшеренеү институты. Институт шулай уҡ ҡырағай төрҙәрҙе һаҡлауға, урмандарҙы тергеҙеүгә һәм урман хужалығының рациональ ысулдарына, тирә-яҡ мөхитте һаҡлау программаларына йүнәлтелгән тикшеренеүҙәр менән шөғөлләнә. Институт күп парктар һәм ҡурсаулыҡ менән идара итә^[99] с целью сохранения в этом районе родных видов растений. Также институт занимается исследованиями, направленными на сохранение диких видов, восстановление лесов и рациональными методами лесного хозяйства, программами защиты окружающей среды. Институт руководит многими парками и заповедниками^[99].

Мәҙәниәт

Әҙәбиәт

Мариу ди Андради китапханаһы

Сан-Паулу ҡалаһында XVI быуат башында нигеҙ һалынған Бразилия биләмәһендәге тәүге иезуит миссиялары урынлашҡан. Иезуиттар Португалия тажына яңы асылған ил, унда йәшәүселәр, уларҙың шиғриәте һәм музыкаһы тураһында бик күп сығыштар яҙа. Улар араһында Пиратининг колонияһында йәки уның янында йәшәгән Мануэль да Нобрега һәм Жозе де Аншиет әҫәрҙәре лә була. Улар ярҙамында тупи телендә күп кенә әҫәрҙәр, атап әйткәндә, был телдең лексикон һәм грамматика дәреслектәре яҙып алынған.

1922 йылда үҙәге Сан-Паулу ҡалаһында урынлашҡан Бразилия модернистик хәрәкәте төрлө юлдар менән мәҙәни бойондороҡһоҙлоҡҡа өлгәшергә маташа. Бразилия башҡа Латин Америка илдәре кеүек үк үҫеш баҫҡыстарын үтә, әммә уның сәйәси һәм мәҙәни бойондороҡһоҙлоҡҡа өлгәшеүе ауырыраҡ була. Бразилияның беренсе императоры Педро I португал батша династияһы ағзаһы була, ә Бразилия 1889 йылға тиклем империя хакимлығы аҫтында ҡала. Португал мәҙәниәте менән бәйләнештәре арҡаһында Бразилия яҙыусылары Бразилияның тәбиғәтен һәм күп милләтле характерын бик аҙ һүрәтләй.

Элекке ҡолдарҙың күп булыуы мәҙәниәткә үҙенсәлекле Африка характерын бирә, ә Европаның төрлө мөйөштәренән килгән иммигранттарҙың эҙмә-эҙлекле тулҡындары илгә үҙенең әҙәби стилен һәм үҙаңын булдырырға булышлыҡ итә. Бразилия әҙәбиәтендә классик модернистар булып Мариу де Андраде һәм Освальд де Андраде кеүек яҙыусылар тора. Мариу де Андраде Бразилияның мәҙәни хәрәкәтен Paulicéia desvairada (1922) и Macunaíma (1928), кеүек әҫәрҙәрендә нигеҙләй, унда модернизм элементтары менән бразилия фольклоры һәм милли герой булдырырға тырышыу киң сағылыу ала. Освальд де Андраденың шиғриәте һәм уның алдынғы прозаһының — атап әйткәндә, Serafim Ponte Grande (1933) романы һәм провокацион манифестары — шулай уҡ ҡала әҙәбиәтендә традицион әҫәрҙәрҙән ситләшеүҙе билдәләй.

Музыка

Сан-Паулу залы

Ҡала күп музыкаль фестивалдәр һәм төрлө стилдәрҙе кәүҙәләндереүсе танылған музыканттар менән билдәле.

Сан-Паулу радио дәүере башында билдәле йырсы һәм композитор Адониран Барбоза самба стилендә популярлыҡ яулай. 1912 йылда Валиньюста тыуған, Сан-Паулу ҡалаһының иң ярлы ҡатламдары араһында, атап әйткәндә, Бейшада (Бела-Виста) һәм Браз райондарынан килгән итальян иммигранттары һәм ярлы халыҡ араһында ҙур популярлыҡ яулай. Традицион стилдә башҡарыусы Demônios da Garoa төркөмө әле лә ҡалала популяр булған уның йырҙарын башҡара.

1960 йылдар аҙағынан «Os Mutantes» психоделик рок-төркөмө бөтә ил буйынса танылыу ала. Төркөмдөң уңышын йыш ҡына тропикалия стилдәге башҡа музыканттар менән бәйләйҙәр, әммә уларҙың билдәле бер һыҙаттары һәм үҙ идеялары була. Йыш ҡына уларҙы кейемдә һәм тәртип стилендә «Паулист» тип ҡарайҙар. 1972 йылда яңғыҙ йырсы Рита Лее яңғыҙ йыр карьераһын башлағанға тиклем, Os Mutantes биш альбом сығара. 1990 йылдан төркөм сит илдәрҙә билдәлелек ала (легенда буйынса, Калифорнияла бразилия студенты төркөмдөң яҙмалары менән винил пластинкаһынн онота, ул күршеләренә оҡшай, һөҙөмтәлә төркөм АҠШ-та популярлаша башлай). 2000 йылда Шон Леннон дизайны менән Technicollor төркөмөнөң инглиз телендәге CD-дискыһы сығарыла.

Ибирапуэр аудиторияһы

1980-се йылдарҙа, иҡтисади рецессия осоронда, панк һәм гараж стилдәре музыкаһы ҡалала популярлыҡ яулай, был ғәҙәттә эшһеҙлектең артыуы һәм йәштәрҙең иҡтисади мөмкинлектәре булмауы менән бәйле. Барҙарҙың һәм клубтарҙың рок-төркөмдәренә үҙ ваҡытын көткән эшһеҙ музыканттар менән күпләп йыйыла. Был ваҡытта Ira! һәм Titãs кеүек төркөмдәр популярлыҡ яулай. 11990-сы йылдарҙа DJ Marky, DJ Patife, XRS, Drumagick һәм Фернанда Порту кеүек башҡарыусылары менән билдәле Drum & bass төп музыкаль стиль булып китә. Шулай уҡ ҡалала ҙур металл, мәҫәлән Angra, Antidemon, Torture Squad, Korzus һәм Dr. Sin кеүек күп төркөмдәр барлыҡҡа килә.

Сан-Паулу ҡалаһында классик музыка ла һәр ваҡыт популяр булып ҡала. Ҡалала әле лә Бразилияның бик күп билдәле классик композиторҙары эшләй, мәҫәлән, ҡалала тыуған Амарал Виейра, Освальду Ласерда һәм Эдсон Зампронья. Сан-Паулу ҡалаһында ике билдәле опера театры бар: Сан-Паулу муниципаль театры һәм Сан-Педро театрҙары, ҡайһы бер опера постановкалары Кредикард-Холл кеүек залдарҙа үтә. Урындағы баритон Паулу Сзот 2008 йылда Саут-Пасифик мюзиклындағы роле өсөн «Тони» халыҡ-ара премияһына лайыҡ була. Шулай уҡ Сан-Паулу штатының симфоник оркестры Латин Америкаһында һәм донъяла иң билдәлеләрҙең береһе һанала.

Театрҙар

Сан-Паулу муниципаль театры

Бразилияла тәүге театр постановкаһы Сан-Паулу ҡалаһында булған, тип иҫәпләнә. Ҡалаға нигеҙ һалыусыларҙың береһе булған португал иезуиты Жозе-ди-Анчьета үҙе индеецтар миссияларында ҡуйылған ҡыҫҡа пьесалар яҙа. Әммә иезуит миссиялары ябылғандан һуң ҡала театр һәм дөйөм мәҙәни әһәмиәтен юғалта. XX быуат башында ғына бында, тәү сиратта, Европанан килгән иммигранттар тарафынан, дәүләткә ҡәһүә плантациялары килтергән байлыҡ арҡаһында яңы театр постановкалары ҡуйыла башлай. Ул арала илдә билдәле театрҙар эшләй, атап әйткәндә, Педро II Рибейран-Претуға труппалар саҡыра, Манаус һәм Рио-де-Жанейрола театрҙар эшләй. Әммә Сан-Паулу ҡалаһы авангард хәрәкәте ваҡытында ғына мәҙәни әһәмиәткә эйә була башлай. Нәҡ ошонда Бразилия комедия театры (Teatro Brasileiro de Comédia, TBC) сығыш яһай башлай. 60-сы йылдарҙа илдең иң билдәле постановкаларын ике төркөм ҡуя, шуларҙың береһе Сан-Паулу ҡалаһындағы Театр Арена була. Был театр 1948 йылда Альфредо Мескита нигеҙ һалған драма мәктәбенең (Escola de Arte Dramática) студент театры булараҡ эшләй башлай. 1958 йылда төркөм Джанфрансеско Гуарньериҙың «Eles não usam black tie» («Улар ҡара галстук таҡмай») пьесаһы менән сығыш яһай. Был тарихта ялланған эшселәр тураһында яҙылған тәүге Бразилияның үҙенең драмаһы була.

1964 йылдағы түңкәрелештән һуң театр постановкалары Бразилия тарихына йүнәлтелә башлай. «Арена» театры хәрби хөкүмәт цензураһына ҡаршы көрәш майҙансығына әүерелә. Ул ваҡытта Офисин театры мөһим роль уйнай башлай һәм тап ошонда тропикалия хәрәкәте башлана. Унда ҡуйылған пьесаларҙың күбеһе тарихи ваҡиғалар тураһында һөйләй, мәҫәлән, «O Rei da Vela», «Galileu Galilei» (1968), «Na Sela das Cidades» (1969) и «Gracias Señor» (1972).

Хәҙер ҡалала төрлө жанрҙарҙа пьесалар ҡуйыла, тиҫтәләгән театр эшләй, унда классик музыка, балет һәм авангард пьесалары ҡарап кинәнергә мөмкин.

Музейҙар

Паулиста музейы

Бразилия тарихында, сәйәсәтендә һәм иҡтисадында ҙур әһәмиәткә эйә булғанлыҡтан, Сан-Паулу асыҡ һауалағы ғәйәт ҙур музей булып тора, уның күп райондары һәм биналары тарихи әһәмиәткә эйә. Әммә ҡалала бик күп билдәле музейҙар һәм сәнғәт галереялары бар, унда күп һанлы сәнғәт жанрҙары өлгөләре, атап әйткәндә, дини һәм хәҙерге заман сәнғәте өлгөләре, фәнни, сәйәси, дини әһәмиәткә эйә йыйынтыҡтар һәм башҡалар ҡуйылған. Уларҙың иң билдәлеләре:

• Паулиста музейы йәки Ипиранга — Бразилияның бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итеүе айҡанлы төҙөлгән беренсе музей, ул 1895 йылдың 7 сентябрендә «Тәбиғи тарих музейы» исеме аҫтында асыла һәм 1919 йылда тик тарихи музей булып китә. Хәҙер уның коллекцияһында 100 меңгә яҡын экспонат бар, улар иҫәбендә сәнғәт әҫәрҙәре, мебель, кейем-һалым һәм Бразилия тарихының билдәле шәхестәренә, атап әйткәндә, яңы территорияларҙы өйрәнеүселәр һәм императорҙар, ҡараған башҡа әйберҙәр бар. Музейҙа шулай уҡ яҡынса 100 000 томлыҡ китапхана һәм 40 000-гә яҡын ҡулъяҙма менән Тарихи документтар үҙәге (Centro de Documentação Histórica) урынлашҡан.
• Латин Америкаһы мемориалы (Memorial da América Latina) — майҙаны 78 мең м2 ашыу булған музей, Латин Америкаһының бөтә илдәрен, уларҙың халҡын һәм мәҙәниәтен күрһәтеү маҡсатында төҙөлгән. Хәҙерге ваҡытта шулай уҡ музей Латин Америкаһы парламентының (Парлатино) штаб-фатирының береһе булып тора. Бина архитектор Оскар Ниеемер проекты буйынса төҙөлгән һәм ҙур павильонға эйә, унда донъяның төрлө илдәренән даими продукция коллекцияһы, Латин Америкаһы тарихының төрлө яҡтарын асҡан китаптар, гәзиттәр, журналдар, видеояҙмалар һәм документтар тупланған китапхана, 1679 йылға тиклем кешене һыйҙыра алған аудитория бар.

Иммигранттар мемориалы

• Иммигранттар мемориалы (Museu da Imigração и Memorial do Imigrante) — Бразилияға килгән иммигранттарҙың документтарын һәм иҫтәлектәрен йыйыу һәм һаҡлау өсөн асылған музей. Музей ҡаланың иң боронғо биналарының береһендә урынлашҡан, ул 1886—1888 йылдарҙа Браз өйәҙендә иммигранттарҙы ваҡытлыса торлаҡ менән тәьмин иткән ҡунаҡхана булараҡ төҙөлә. 1882 йылдан 1978 йылға тиклем ҡалаға 60-тан ашыу милләт вәкиле килә, был бинала бөтә был төркөмдәрҙең вәкилдәре тора, был мәғлүмәттәр хәҙерге музей документтарында һәм материалдарында сағыла. Ҡунаҡханаға бер юлы уртаса 3 мең самаһы кеше урынлаша алған, әммә билдәле сәбәптәр арҡаһында был һан ҡайһы берҙә 8 меңгә етә. Иммигранттар тураһындағы материалдарҙан тыш, музейҙа элекке Сан-Паулу тимер юлының тергеҙелгән ағас пассажир вагондары өлгөләре лә бар.
• Сан-Паулу университетының археология һәм этнология музейында Америка континентының матди мәҙәниәтенә, тәү сиратта Бразилияға, шулай уҡ Урта диңгеҙ, Яҡын Көнсығыш һәм Африка илдәренә ҡағылышлы боронғо ваҡыттарҙан алып хәҙерге көнгә тиклем 120 000 объект һәм һүрәт тупланмаһы бар.
• Сан-Паулу университетының зоология музейы (Museu de Zoologia da USP) — был музей яҡынса 700 мең м2 майҙанды биләй, бында йыйылған хайуандар — илдең тропик һәм субтропик фаунаһы вәкилдәре, иң тәүгеләренең йәше 50 йәштән өлкән. Музей вестибюлендә университет штабы үткәргән тикшеренеүҙәрҙең төп төрҙәре тураһында мәғлүмәт тупланған. Хайуандар традицион классификация буйынса төркөмләнгән: балыҡтар, амфибиялар, һөйрәлеүселәр, ҡоштар, һөтимәрҙәр, ҡайһы бер умыртҡаһыҙҙар, мәҫәлән, артроподтар, мәрйендәр һәм моллюскылар. Шулай уҡ музейҙа зоология буйынса махсуслашҡан китапхана эшләй, унда белгестәр өсөн дә, дөйөм аудитория өсөн дә тәғәйенләнгән материалдар бар, атап әйткәндә, 73,8 мең әҫәрҙең 8473 исеме китап, 2364 гәзит-журнал, күп диссертациялар һәм карталар һаҡлана.

Сан-Паулу сәнғәт музейы

• Сан-Паулу сәнғәт музейы (Museu de Arte de San Paulo, MASP) — был музейға журналистар Ассис Шатобриан һәм Пьетро Мария Барде нигеҙ һала. Уның 1968 йылда асылған заманса бинаһы архитектор Лина Бо Барди проекты буйынса төҙөлә. Ике колоннада 74 метрлыҡ кубҡа оҡшаған 9200 тонналыҡ бинаны тотоп тора. Музей Латин Америкаһында көнбайыш сәнғәте тарихының иң яҡшы коллекцияларының береһенә эйә, шул иҫәптән Эдгар Дега, Пьер-Огюст Ренуар, Амедео Модильяни һәм Пьер Боннар кеүек күренекле рәссамдарҙың эштәре үҙ иҫәбенә ала.
• Бандейрант һарайы коллекцияһы (Acervo do Palácio dos Bandeirantes) — Кандиду Портинари, Алду Бонаеи, Джанира, Алмейда Жуниур, Виктор Брашере, Эрнесту ди Фиори һәм Алейджадинью кеүек бразилия рәссамдарының мөһим әҫәрҙәре тупланмаһына эйә булған һарай. Бынан тыш, унда колониаль мебель, күн һәм көмөш изделиелар коллекцияһы бар. Музей стеналары эклектик стилдә Сан-Паулу тарихы тураһында һөйләүсе паннолар менән ҡапланған.
• Һүрәттәр һәм тауыш музейы (Museu da Imagem e do Som, MIS) — 1990 йылдың майында асылған был музейҙың төп маҡсаты — музыкаль әҫәрҙәрҙе, киноны, фотографияны һәм график дизайн өлгөләрен, шулай уҡ Бразилияла хәҙерге заман сәнғәтенең башҡа сағылыштарын һаҡлау. Музейҙа 200 меңдән ашыу һүрәттәр тупланмаһы бар, улар тематик коллекцияларға бүленә. Шулай уҡ унда 1600 видеотаҫма, документтар һәм музыкаль йыйынтыҡтар һәм 8 һәм 16 мм таҫмаға яҙылған 12 750 әҫәр бар. Бынан тыш, музейҙа концерттар, кино һәм видео фестивалдәр, фотоһүрәттәр һәм графика күргәҙмәләре үтә.
• Хәҙерге заман сәнғәте музейы (Сан-Паулу).
• Сан-Паулу университетының хәҙерге заман сәнғәте музейы.

Социаль һәм мәҙәни ваҡиғалар һәм художестволы акциялар

Ҡалала бик күп иҡтисади һәм мәҙәни саралар үткәрелә, уларҙың теҙмәһен күрһәткән махсус журналдар һәм сайттар бар, мәҫәлән, «Сан-Паулу мәҙәни календары» (порт. Agenda de são paulo Cultural)^[100].

Сан-Паулу сәнғәт халыҡ-ара биенналеһы

Халыҡ-ара сәнғәт биеннале

Сан-Паулу ҡалаһындағы сәнғәт биенналеһы 1951 йылдан алып ике йылға бер үткәрелә, ул, бразилиялыларҙы сит ил сәнғәте менән таныштырыу маҡсатында, Венеция биенналеһы өлгөһө буйынса төҙөлә; сара хәҙер Бразилия һәм башҡа мәҙәниәттәр араһында мәҙәни диалогҡа һиҙелерлек булышлыҡ итә. 2004 йылда 26-сы биенналела яҡынса 2 миллион кеше ҡатнаша.

Гейҙар парады

Сан-Паулуҙа гейҙарҙың донъялағы иң ҙур парадтары үтә. Тәүге тапҡыр 1997 йылда ойошторола, унда 3 миллиондан алып 5 миллионға тиклем кеше ҡатнаша. Парадтың төп өлөшө Авенида Паулиста урамында үтә, халыҡ художество музейына йыйыла һәм проспект буйлап бер нисә сәғәт йөрөй.

Мода аҙналығы

Сан-Паулуҙа мода аҙналығы

Донъяла төп мода аҙналығының береһе (Лондон, Нью-Йорк, Милан һәм Париж менән бергә) — Сан-Паулу мода аҙналығы (SPFW)^[101], ул Ибирапуэра паркында үтә. Был сараға 1996 йылда Morumbi Fashion Brasil исеме аҫтында нигеҙ һалына һәм Латин Америкаһының мода донъяһында иң ҙур ваҡиға булып тора. 2001 йылда хәҙерге исеме бирелә. Бразилия мода индустрияһы был ваҡиғаға ҙур иғтибар бүлә, бында донъяның иң яҡшы топ-моделдәре сығыш яһай

SPFW бразилиялыларҙы мода донъяһы менән таныштырыу маҡсатында ойошторола, һәм хәҙер китаптар, кулинария аш-һыуы һәм башҡаларҙы өҫтәп, бик популяр сараға әүерелә. 2007 йылда сараның төп темаһы булып тирә-яҡ мөхит темаһы тора.

Ғайса хаҡына марш

Ғайса исеме менән марш йыл һайын Корпус Кристиҙың Зона-Норте районында үткән инжил парады булып тора. Марш Христос сиркәүе (Igreja Renascer em Cristo) тарафынан ойошторола. Был 1980-се йылдарҙа булдырылған Пятидесятниктар деноминалының 21-се быуат башында популярлығы һиҙелерлек арта.

2006 йылда, рәсми иҫәпләүҙәр буйынса, маршта яҡынса 3 миллион кеше ҡатнаша^[102]. Маршҡа Сан-Паулу ҡалаһына Бразилияның бөтә төбәктәренән инжилсылар килә, унда христиан музыкаль коллективтары сығыш яһай, ә һуңғы маршта 30-ҙан ашыу төркөм сығыш яһай.

Халыҡ-ара электрон телдәр фестивале

Халыҡ-ара электрон тел фестивален коммерцияға ҡарамаған мәҙәниәт ойошмаһы үткәрә, уның маҡсаты — сәнғәтте, технологияларҙы һәм фәнни тикшеренеүҙәрҙе үҫтереү. Ошо маҡсатта күргәҙмәләр, дебаттар, лекциялар һәм курстар, конференциялар үткәрелә^[103].

Электрон сәнғәт фестивале

Ике йылға бер «Videobrasil» мәҙәни берекмәһе «Халыҡ-ара электрон сәнғәт фестивален» үткәрә, Сан-Паулу ҡалаһына бөтә донъя рәссамдарын йәлеп итә. Фестиваль барышында күргәҙмәләр, мәҙәни экранизациялар, атап әйткәндә, интернет һәм CD-сәнғәт үткәрелә. Сәнғәт күргәҙмәләре, дебаттар һәм осрашыуҙар яңы идеяларҙы пропагандалай, Бразилияла хәҙерге заман сәнғәтенең яңы йүнәлештәрен тәҡдим итә. Фестиваль барышында тармаҡтың күренекле оҫталарының эштәре ҡуйылған. Был сарала Рафаэль Франса һәм Ольар Элетронико кеүек Бразилия пионерҙары, шулай уҡ халыҡ-ара ҡунаҡтар сығыш яһай. Һәр сараның төп темаһы бар^[104].

Спорт

Морумби стадионы

Пакаэмба стадионы

Бразилия Гран-приһын ҡабул итеүсе Жозе Карлус Пасе исемендәге автодром

Бразилияның башҡа ҡалаларындағы кеүек, Сан-Паулу ҡалаһындағы футбол — иң популяр спорт төрө. Ҡаланың иң билдәле командалары — Сан-Паулу, Коринтианс һәм Палмейрас. Шулай уҡ ҡалала тағы ла өс аҙ билдәле команда, шулай уҡ күрше Сантос ҡалаһында «Сантос» уйнай.

Пакаэмбу стадионы киң билдәле, унда йыш ҡына билдәле Пеле — «Бразилия футболы короле» сығыш яһай. Бынан тыш, ҡалала донъялағы иң ҙур стадион — «Морумби» клубы бар, ул 150 000 тамашасыны һыйҙыра ("Маракана"нан һуң икенсе күрһәткес) һәм «Сан-Паулу» стадионы.

Ҡала футбол командалары

Клуб	Лига	Стадион	Нигеҙ һалынған
Сан-Паулу	A Серияһы	«Морумби» (80 000, рекорд — 138 032)	1930
Коринтианс	A Серияһы	«Арена Коринтианс» (000 48)	1910
Палмейрас	A Серияһы	«Альянц Парк» (700 43)	1914
Португеза Деспортос	C Серияһы	«Канинде» (19 717, рекорд — 25 000)	1920
Жувентус	Икенсе төбәк дивизионы	«Руа-Жавари» (2730, рекорд — 9000)	1924
Насиональ-Атлетико	Өсөнсө төбәк дивизионы	«Николау Алайона» (9650, рекорд — 22 000)	1919

Сан-Паулу биҫтәһендәге Жозе Карлуса Пасе исемендәге автодромындағы «Интерлагос» трассаһына мотоспорт һөйөүселәр ҙур иғтибар бүлә. Интерлагос трассаһы 1939—1940 йылдарҙа төҙөлә, 1990 йылда тулыһынса реконструкциялана. Тректың ҡыҙыҡлы үҙенсәлеге булып трасса буйлап ҡапма-ҡаршы хәрәкәт тора. 2009 йылға тиклем Бразилия Гран-приһы ғәҙәттә Формула-1 класында автоуҙыш буйынса донъя чемпионатын тамамлай.

Ҡалала Анемби Морумби университеты урынлашҡан, ул уйын дизайны буйынса дипломдар биргән беренсе Бразилия университеты.

Морумби стадионы

Ҡала проблемалары

Сан-Паулу муниципаль атласы буйынса ҡала райондары картаһы, 2007 йыл.

XX быуат башынан Сан-Паулу Бразилияның иҡтисади үҙәге була. Бөтә донъя һуғыштары һәм Бөйөк депрессия арҡаһында АҠШ-ҡа һәм Европаға ҡәһүә биреү күләме һиҙелерлек кәмей, шуға ла ҡәһүә магнаттары сәнәғәткә аҡса һала башлай. Һөҙөмтәлә Сан-Паулу илдең иң мөһим сәнәғәт үҙәге булып китә.

Күп һанлы яңы эш урындарының барлыҡҡа килеүе илдең башҡа төбәктәренән, бигерәк тә төньяҡ дәүләттәрҙән иммигранттарҙың көслө ағымына булышлыҡ итә. 1880 йылда яҡынса 32 000 кеше йәшәгән ҡаланан, Сан-Паулу 1900 йылда 250 000, 1940 йылда 1800 000, 1960 йылда 4750 000 һәм 1980 йылда 8700 000 кеше йәшәгән ҡалаға әйләнә.

Ошондай тиҙ үҫеш ҡалала бик күп проблемалар тыуҙыра.

Торлаҡҡа ҡытлыҡ һәм ҡаланың үҙәк райондарынан халыҡтың китеүе

Shopping Light һәм Матараззу бинаһы менән Сан-Паулу үҙәге

2000—2004 йылдар араһында IBGE, SEADE һәм башҡа ойошмалар үткәргән халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, муниципалитетта яҡынса 800 000 торлаҡ берәмеге етешмәй, был 3 миллион кеше йәшәгән ҡаланың торлаҡ фондына тап килә: был һан емерек (ярлы) өйҙәр (фавелалар) һәм күп фатирлы йорттарҙың халыҡ һанына тап килә^[105]. Был дефицит илдә торлаҡ дефицитының яҡынса 10 процентын тәшкил итә (8 миллион торлаҡ берәмеге тип баһалана^[106]). 2006 йылда муниципалитеттың яҡынса 1523 км² майҙанынан 31 км² 2000-дән ашыу емерек (ярлы) өйҙәр биләй.^[107].

IBGE һәм SEADE мәғлүмәттәренән күренеүенсә, торлаҡҡа ҡытлыҡ менән бер рәттән, ҡаланың үҙәк традицион райондарынан һәм уның көньяҡ-көнсығыш райондарынан халыҡтың ситкә китеүе йылына 5 процентҡа етә^[108][109].

Арауыҡ һәм социаль сегрегация

Вила-Сониа районындағы фавела һәм күп ҡатлы биналар

Сан-Паулу ҡалаһы шулай уҡ киңлек һәм социаль сегрегация менән яфалана, был мәсьәләне хәл итеү белгестәр араһында даими бәхәс темаһы булып ҡала. Ҡаланың күп кенә демография тикшеренеүселәре^[110] билдәләүенсә, Пиньейрус, Тите һәм Тамандуатеи йылғалары араһындағы райондар, уларға префектура планлаштырыу йәһәтенән ҙур иғтибар бүлгән һәм инвестицияларҙың күпселегенә йүнәлгән райондар хәҙерге ваҡытта ҡалала иң яҡшы социаль күрһәткестәргә эйә булған райондар булып тора. Әлеге ваҡытта был райондарҙа, инфраструктура һәм социаль хеҙмәтләндереү системаһы үҫешкән булһа ла, ҡалала халыҡ тығыҙлығы иң әҙ^[111]. Ибирапуэра, Кампу-Белу, Вила-Нова-Консейсан, Вила-Олимпия кеүек райондарҙа ғына халыҡ һаны һиҙелерлек артҡан^[112]. Башҡа райондарҙа йәшәү өсөн аҡса түләй алмаған ярлы халыҡ, инфраструктуранан мәхрүм ҡалып, ҡала ситендә төпләнергә мәжбүр була. Шуны ла билдәләп китергә кәрәк: хатта был йылғалар менән сиктәш райондарҙа ла социаль өҙөклөктәр участкалары бар. Бындайҙарға Элиополис фавелаһы ҡарай. Бынан тыш, шулай уҡ йылғаларҙан ситтә лә үҫешкән: Морриби, Жардин-Аналия-Франко, Татуапе һәм Серра-да-Кантарейра кеүек райондар бар.

Сан-Паулу ҡалаһындағы торлаҡ район

Социаль сегрегацияны өлөшләтә аңлатҡан үҙәк-периферия сегрегацияһынан тыш, Морумби кеүек райондарҙа ла һиҙелерлек бүленеш бар, унда абруйлы райондар һәм фавелалар йәнәш йәшәй. Был күренеш ҡаланы планлаштырыу тарихындағы айырым бер мәлдәр арҡаһында барлыҡҡа килә: һуңғыһы Беррини проспектын эшлекле районға әйләндереү була^[113]. Был үҙгәртеп ҡороуҙың бер үҙенсәлеге шунда: Пинхейрус йылғаһы янындағы ерҙең таҙа булмауы арҡаһында Беррини проспектының майҙаны бик аҙ халыҡлы булған. Шуның арҡаһында халыҡ йылғанан алыҫыраҡ, Бруклин районында төпләнеүҙе өҫтөн күрә. Беррини проспекты районына халыҡтың күсеп ултырыуы офис биналарын төҙөүгә ҙур инвестициялар һалыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә, был райондың тышҡы ҡиәфәтен һиҙелерлек үҙгәртә^[114].

Фавела

Һуңғы ике тиҫтә йылда тартымһыҙ райондарҙың яңырыу, йәки джентрификация, осраҡтары йышая бара, бигерәк тә Жозе Серра һәм Жилберту Кассаб идара иткән осорҙа күҙәтелә. Нова-Луз районын үҙгәртеп ҡороу миҫал булып тора^[115].

Ҡаланың үҙәк райондарының бөлгөнлөккә төшөүе арҡаһында ҡала райондарын деурбанизациялау, ҡайтанан тигеҙләү һәм йәнләндереү процестары башлана. Үҙәк эргәһендә урынлашҡан һәм инфраструктураһы булмаған Капан-Редонда кеүек райондар тарихи яҡтан ярлыларҙы йәлеп итә, әммә хәҙер ҙур иҡтисади күтәрелеш кисерә. Хәҙер улар сауҙаға һәм инфраструктураға инвестициялау үҙәгенә әүерелде.

Ҡайһы бер тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, 1970-се йылдарҙағы ҙур иҡтисади күтәрелеш («иҡтисади мөғжизә» булараҡ билдәле) ҡалаға, күбеһенсә Төньяҡ-Көнсығыштан, яңы мигранттар йәлеп итә; был сегрегация проблемаларын бер аҙ еңеләйтә^[116][117].

Транспорт проблемалары

Консоласан урамында юл тығыны

Сан-Паулу ҡалаһы халҡының яҡынса 6 миллион автомобиле бар. Һөҙөмтәлә ҡалала йыш ҡына юл тығындары пик сәғәттәрҙә бик йыш барлыҡҡа килә. 1996 йылдан алып префектура транспорт шарттарын яҡшыртыу, атап әйткәндә, юлдарҙы төҙөкләндереү, ҡала үҙәгендә булған туҡталҡалар һанын сикләү һәм йөк машиналарын ҡала буйлап йөрөргә мәжбүр итеү буйынса саралар үткәрә. Әммә тығындар ҙур проблема булып ҡала, 2008 йылдың мартында рекордлы 266 километр оҙонлоғонда тығын теркәлә.

Бөгөнгө көндә транспорт шарттарын яҡшыртыу маҡсатында хөкүмәт CPTM ҡала яны поездарын һәм метрополитен системаһын үҫтереүгә, автобус маршруттарын асыуға, Маржиналь-Тиете һәм Маржиналь-Пиньейрус автомобиль юлдарын киңәйтеүгә, ҡулсалы юл төҙөүгә һәм юлда үтеү хаҡы түләү индереүгә ҙур инвестициялар һала.

Енәйәтселек

Ҡалала енәйәтселек һәм көс ҡулланыу кимәле^[118] бик юғары булып ҡала, бигерәк тә периферия райондарында һәм күрше муниципалитеттарҙа. Әммә ҡаланың ҙурлығын һәм матбуғатта яҡтыртылыуын иҫәпкә алғанда, көс ҡулланыуҙы баһалау күп осраҡта арттырып үтәлә. Әйтәйек, Сан-Паулу Бразилияның иң криминаль ҡалалары исемлегендә 493-сө урында тора. Штаттарҙың баш ҡалаһы араһында, 2006 йылға ҡарата, ул, иң криминаль Боа-Виста, Палмас һәм Натал ҡалаларынан ғына ҡалышып, дүртенсе булып тора. Шулай уҡ ҡалала йән башына үлтереүҙәр һаны (йылына 100 мең кешегә 23,7)^[119] Ресифе (90,9), Куритиба (49,3), Белу-Оризонти (49, 2) һәм Рио-де-Жанейро (37,7) кеүек эре ҡалаларға ҡарағанда кәмерәк^[120] Өҫтәүенә, һуңғы 8 йылда енәйәтселек индекстары өҙлөкһөҙ кәмеүен дауам итә.^[121] Шулай итеп, 2007 йылда кеше үлтереү осраҡтары 1999 йыл менән сағыштырғанда 63 процентҡа кәмегән.

Йылына кеше үлтереү осраҡтары^[122]

Ҡара баҙар һәм пират продукцияһы менән сауҙа

25 март урамы — ҡаланың пират продукцияһы менән сауҙа итеү үҙәге

Сан-Паулу ҡалаһы контрабанда, пират һәм ялған продукция менән^[123][124] сауҙа итеү үҙәге булараҡ билдәле, бигерәк тә ҡала үҙәгендәге бер нисә районда, мәҫәлән, 25 Март урамы, Санта-Ифижения урамы һәм метро станциялары янындағы райондарҙа. Бында программа тәьминәтенең, фильмдарҙың һәм альбомдарҙың пират версияларын CD һәм DVD-дискта^[125] һатып алырға мөмкин, йәки төрлө аксессуарҙар һәм кейем-һалым әйберҙәре, мәҫәлән, сумкалар һәм футболкалар, улар билдәле халыҡ-ара компанияларҙың ялған продукцияһы булып тора. Әммә һуңғы йылдарҙа пират продукция менән сауҙа итеү кәмей башлай^[126].

Алтин Арантис һәм Бразилия банкы биналары фонында офоҡ һыҙығындағы газ монары.

Тирә-яҡ мөхиттең бысраныуы

Ҡалала һауаның бысраныуы тәү сиратта ҡалала автомобилдәр күп булыуы арҡаһында ҙур проблема^[127] булып тора.

Ҡала шулай уҡ һыу сығанаҡтары, атап әйткәндә, уның төп йылғалары — Тиете һәм Пиньейрас бысраныуы менән яфалана. Әле Тиета йылғаһы буйында таҙартыу программаһы бара, ул бер нисә йыл дауам итә. Һыу сифаты насар булыуҙан тыш, һуңғы тиҫтә йылдарҙа урбанизация процесы киң проблемалар тыуҙыра, бигерәк тә үҙәк һәм яңы райондарҙа йәшәүселәргә ҡаланан ситтәге сығанаҡтарҙан һыу алыу ауырға тура килә. Бынан тыш, был райондарҙа йәмәғәт транспортында шәхси транспорт өҫтөнлөк итә, был тирә-яҡ мөхиттең бысраныу кимәлен арттырыуға килтерә.^[128]. Ҡаланы һәм бөтә агломерацияны һыу менән тәьмин итеү проблемаһы муниципаль хөкүмәт мәшәҡәттәренең мөһим проблемаһы булып тора: Сан-Паулуҙың тирә-яҡ райондарында ҙур һыу сығанаҡтары юҡ, был уны алыҫ өлкәләрҙән килтереү талап ителә. Бигерәк тә ҡала киңәйгәнлектән һыуҙың бысраныу проблемаһы бик киҫкен, был иһә перифериялағы ярлы райондарҙы тәьмин итеүҙә ауырлыҡ өҫтәй^[129].

«Эстад ди Сан-Паулу» гәзитенең штаб-фатиры

Гәзиттәр

• «Фолья ди Сан-Паулу»^[130]
• «Эстаду ди Сан-Паулу»

Иҫкәрмәләр

1. https://pt.wikipedia.org/wiki/São_Paulo
2. http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
3. https://www.britannica.com/place/Sao-Paulo-Brazil — 2020.
4. https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2021/05/16/morre-bruno-covas-veja-frases-do-politico.ghtml
5. https://www.ibge.gov.br/estatisticas/sociais/populacao/22827-censo-demografico-2022.html?edicao=37225
6. (unspecified title) (билдәһеҙ)
7. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-14471-de-10-de-julho-de-2007
8. https://primariaclujnapoca.ro/cultura/oras-infratit/sao-paulo-brazilia/
9. https://www.cm-coimbra.pt/areas/viver/a-cidade/cidades-geminadas/sao-paulo-brasil
10. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-16230-de-29-de-junho-de-2015
11. https://www.anmp.pt/anmp/pro/mun1/gem101l0.php?cod_ent=M3330
12. https://www.munlima.gob.pe/la-municipalidad/hermanamientos/
13. https://www.lisboa.pt/atualidade/noticias/detalhe/sao-paulo-e-lisboa-assinam-acordo-de-cooperacao-e-amizade/
14. https://www.comune.milano.it/aree-tematiche/relazioni-internazionali/city-to-city-cooperation/gemellaggi/san-paolo
15. Sao Paulo, Brazil & Miami Dade County, Florida
16. https://www.monterrey.gob.mx/pdf/portaln/PPOA/Programa_Operativo_Anual_2018_de_la_Secretaria_de_Desarrollo_Economico.pdf
17. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-16664-de-18-de-maio-de-2017
18. http://documentacao.camara.sp.gov.br/iah/fulltext/leis/L16664.pdf
19. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-15132-de-15-de-marco-de-2010
20. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-16270-de-15-de-setembro-de-2015
21. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-17269-de-14-de-janeiro-de-2020
22. OpenStreetMap (билдәһеҙ) — 2004.
23. Агентство связи Бразилии Resolução Anatel nº 263, de 8 de junho de 2001 — 2001.
24. Сан-Паулу / Е. В. Баранчиков // Румыния — Сен-Жан-де-Люз. — М. : Большая российская энциклопедия, 2015. — С. 364—366. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 29). — ISBN 978-5-85270-366-8.
25. Ҡалып:Por«IBGE Área Territorial Oficial», Orcamento e Gestão, Accessed Sep 16 2006
26. Brazilian Departamento de Águas e Energia Elétrica, «International Competitive Bidding Tender Announcement»  (билдәһеҙ). Архивировано 25 апрель 2002 года. 2002 йыл 25 апрель архивланған.
27. Empresa Paulista de Planejamento Metropolitano S.A. 2007 йыл 30 май архивланған.
28. São Paulo 451: Cronologia
29. A cidade da diversidade racial  (билдәһеҙ). Архивировано 13 ғинуар 2009 года. 2009 йыл 13 ғинуар архивланған. SP 450
30. A capital paulista tem sotaque italiano  (билдәһеҙ). Архивировано 23 июнь 2008 года. 2007 йыл 26 ноябрь архивланған. SP 450
31. Mais de três milhões de portugueses moram na cidade  (билдәһеҙ). Архивировано 7 апрель 2010 года. 2010 йыл 7 апрель архивланған. SP 450
32. O gigante em traje de gala  (билдәһеҙ). Архивировано 2 ноябрь 2010 года. 2010 йыл 2 ноябрь архивланған. Coluns.com.br
33. O estilo japonês de Sampa  (билдәһеҙ). Архивировано 10 май 2008 года. 2008 йыл 10 май архивланған. SP 450
34. Bolivianos são o grupo mais atingido pela tuberculose em São Paulo  (билдәһеҙ). Архивировано 30 август 2009 года. 2009 йыл 30 август архивланған. Eni-Cidade
35. Coreanos no Brasil Laboratório de Estudos Urbanos
36. Tabela 2094 — População residente por cor ou raça e religião
37. São Paulo — Quatro séculos e meio  (билдәһеҙ). Архивировано 29 июнь 2008 года. 2008 йыл 29 июнь архивланған. SP 450
38. Большой словарь географических названий (урыҫ) / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 555. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
39. http://cidades.ibge.gov.br/painel/populacao.php?lang=&codmun=355030&search=sao-paulo|sao-paulo|infogr%E1ficos:-evolu%E7%E3o-populacional-e-pir%E2mide-et%E1ria
40. Population by municipality
41. Перепись населения Бразилии (2010)
42. http://www.ibge.gov.br/home/presidencia/noticias/noticia_visualiza.php?id_noticia=1766&id_pagina=1
43. http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/estimativa2009/POP2009_DOU.pdf
44. http://cidades.ibge.gov.br/xtras/perfil.php?lang=&codmun=355030&search=sao-paulo|sao-paulo
45. Population estimates for July 1st, 2015
46. https://cidades.ibge.gov.br/xtras/temas.php?codmun=355030&idtema=130
47. https://www.ibge.gov.br/estatisticas/sociais/populacao/9103-estimativas-de-populacao.html
48. https://www.ibge.gov.br/estatisticas/sociais/populacao/9103-estimativas-de-populacao.html?edicao=31451
49. PELOS CANTOS DA CIDADE: MÚSICA POPULAR EM SÃO PAULO NA PASSAGEM DO SÉCULO XIX AO XX (порт.) (PDF). Дата обращения: 7 сентябрь 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 14 март архивланған.
50. Jornal Mercado Paulista  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 15 июль 2009 года. 2009 йыл 15 июль архивланған.
51. Diário do Comércio — Especiais — Locarno 2008 йыл 23 март архивланған.
52. ELB
53. IBGE | Brasil em Síntese
54. IBGE :: Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística
55. FERREIRA, João Sette Whitaker; The myth of the global city , presented thesis of doutorado to the FAUUSP, 2003
56. informal economy (порт.). — São Paulo, Brazil: IETS, 2006. — ISBN 85-240-3919-1. Архивированная копия  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано из оригинала 16 март 2008 года. 2008 йыл 16 март архивланған.
57. São Paulo advertising goes underground  (билдәһеҙ). // ft.com. Дата обращения: 28 март 2014.
58. Events in São Paulo  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 27 май 2009 года.
59. Oscar Freire Street — 8th most luxurious street in the world  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 5 март 2010 года. 2010 йыл 5 март архивланған.
60. BM&F Bovespa: About us  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 5 июнь 2008 года.
61. «Rodoanel Mário Covas»  (билдәһеҙ). Архивировано 28 сентябрь 2007 года. 2007 йыл 28 сентябрь архивланған. Dersa
62. Офіційний сайт компанії DERSA  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано из оригинала 12 июль 2013 года. 2013 йыл 12 июль архивланған.
63. «Rodoanel Mário Covas»  (билдәһеҙ). Архивировано 28 сентябрь 2007 года. 2007 йыл 28 сентябрь архивланған. Dersa
64. Офіційний сайт компанії DERSA  (билдәһеҙ). Архивировано 12 июль 2013 года. 2013 йыл 12 июль архивланған.
65. «Brazil May Take Bids On Rio-To-São Paulo High-Speed Rail Link» Nasdaq, 2007
66. Secretaria dos Transportes Metropolitanos do Estado de São Paulo «PPP for construction of Guarulhos Airport Express railway»  (билдәһеҙ). Архивировано 26 декабрь 2007 года. 2007 йыл 26 декабрь архивланған., retrieved 05 Jun 2007
67. Схема метро Сан-Паулу (pdf) 2007 йыл 15 март архивланған.
68. Главные проекты развития метро и CPTM на Metrô website 2008 йыл 17 май архивланған. and сайте CPTM 2014 йыл 6 июнь архивланған.
69. История трамваев Сан-Паулу: на сайте Tramz 2013 йыл 12 апрель архивланған.
70. High above São Paulo’s choked streets, the rich cruise a new highway The Guardian
71. Brazil’s Elites Fly Above Their Fears 2010 йыл 5 март архивланған. Ҡалып:Архивировано Washington Post article dated June 1, 2002.
72. Израиль стал первым государством в мире, запретившим продажу меха животных «Новая газета» 10 июня 2021 г.
73. Где на региональном уровне действует запрет на торговлю мехом? «aif.ru» 11.06.2021
74. IBGE Cidades  (билдәһеҙ). Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года.
75. IBGE Cidades  (билдәһеҙ). Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года.
76. IBGE Cidades  (билдәһеҙ). Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года.
77. Ranking decrescente do IDH-M dos municípios do Brasil  (билдәһеҙ) (недоступная ссылка — история). Programa das Nações Unidas para o Desenvolvimento (PNUD). Дата обращения: 29 май 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
78. Analfabetismo na cidade do Rio de Janeiro  (билдәһеҙ). Governo do Estado do Rio de Janeiro (июнь 2002). Дата обращения: 5 август 2008. Архивировано 30 май 2012 года.
79. Rio e São Paulo são as cidades com mais analfabetos do País  (билдәһеҙ). UOL Notícias da Educação (5 июнь 2003). Дата обращения: 5 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
80. No IDEB, 'pior' cidade raspa nota zero; maioria tira menos de 5  (билдәһеҙ). UOL Educação (26 апрель 2007). Дата обращения: 5 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
81. As 20 melhores escolas do país no ENEM 2007  (билдәһеҙ). Portal G1. Дата обращения: 5 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
82. Virada Social leva serviços gratuitos ao Jardim Elisa Maria  (билдәһеҙ). Governo do Estado de São Paulo. Дата обращения: 8 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2011 йыл 6 июль архивланған.
83. Estrutura  (билдәһеҙ). Instituto de Pesquisas Tecnológicas (IPT). Дата обращения: 6 август 2008. Архивировано из оригинала 7 июль 2007 года. 2008 йыл 26 сентябрь архивланған.
84. Estrutura  (билдәһеҙ). Instituto de Pesquisas Tecnológicas (IPT). Дата обращения: 6 август 2008. Архивировано из оригинала 7 июнь 2008 года. 2009 йыл 27 май архивланған.
85. Estrutura  (билдәһеҙ). Instituto de Pesquisas Tecnológicas (IPT). Дата обращения: 6 август 2008. Архивировано из оригинала 7 июль 2007 года. 2008 йыл 26 сентябрь архивланған.
86. Quem somos  (билдәһеҙ). Instituto de Pesquisas Energéticas e Nucleares (IPEN). Дата обращения: 5 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
87. Quem somos  (билдәһеҙ). Instituto de Pesquisas Energéticas e Nucleares (IPEN). Дата обращения: 5 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
88. Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]  (билдәһеҙ).
89. Apresentação  (билдәһеҙ). Instituto Butantan. Дата обращения: 6 август 2008. Архивировано из оригинала 11 ноябрь 2007 года.
90. Unidades de pesquisa  (билдәһеҙ). Instituto Butantan. Дата обращения: 6 август 2008. Архивировано из оригинала 11 ноябрь 2007 года.
91. Quem somos  (билдәһеҙ). Instituto Biológico. Дата обращения: 6 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
92. Quem somos  (билдәһеҙ). Instituto Biológico. Дата обращения: 6 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
93. Menu  (билдәһеҙ) (недоступная ссылка — история). Instituto Pasteur. Дата обращения: 7 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 10 ғинуар архивланған.
94. Menu  (билдәһеҙ) (недоступная ссылка — история). Instituto Pasteur. Дата обращения: 7 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 10 ғинуар архивланған.
95. Sobre o IMTSP  (билдәһеҙ). Instituto de Medicina Tropical de São Paulo (IMTSP). Дата обращения: 8 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 9 сентябрь архивланған.
96. Sobre o IMTSP  (билдәһеҙ). Instituto de Medicina Tropical de São Paulo (IMTSP). Дата обращения: 8 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 9 сентябрь архивланған.
97. Sobre o IMTSP  (билдәһеҙ). Instituto de Medicina Tropical de São Paulo (IMTSP). Дата обращения: 8 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 9 сентябрь архивланған.
98. Sobre o IMTSP  (билдәһеҙ). Instituto de Medicina Tropical de São Paulo (IMTSP). Дата обращения: 8 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 9 сентябрь архивланған.
99. O Instituto  (билдәһеҙ). Instituto Florestal. Дата обращения: 8 август 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 10 февраль архивланған.
100. Agenda Cultural
101. SP Fashion Week 2010 йыл 14 июль архивланған.
102. March of Jesus in SP
103. FILE — Festival Internacional de Linguagem Eletrônica 2014 йыл 18 декабрь архивланған. official website.
104. Video Brasil website
105. В городе насчитывается 3,4 млн жителей домов с перегревом, 1,6 млн жителей нелегальных построек, 1,2 млн жителей фавел и 600 тыс. многоэтажных домов.
106. Luiza Bragion. Déficit habitacional exige medidas urgentes  (билдәһеҙ) (недоступная ссылка — история). ComCiência. Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 21 июнь 2013 года.
107. Metrópole  (билдәһеҙ). O Estado de S. Paulo. Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 21 декабрь 2007 года. 2007 йыл 21 декабрь архивланған.
108. Periferia de São Paulo cresce mais que o centro, aponta Seade  (билдәһеҙ). Último Segundo. Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года.
109. São Paulo tem queda no crescimento populacional  (билдәһеҙ). Terra Notícias. Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года.
110. Villaça, 1998; Maricato, 1996; Rolnik, 2003
111. Segundo Nobre, Eduardo; lares.org.br/SL4G_nobre.pdf Novos instrumentos urbanísticos em São Paulo: limites e possibilidades  (билдәһеҙ) (недоступная ссылка — история).(недоступная ссылка)
112. Histórico Demográfico do Município de São Paulo  (билдәһеҙ) (недоступная ссылка — история). Prefeitura de São Paulo. Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2013 йыл 12 декабрь архивланған.
113. Fix, Mariana; Parceiros da exclusão; São Paulo: Boitempo, 2001; ISBN 85-85934-68-9
114. Histórico Demográfico do Município de São Paulo  (билдәһеҙ). Prefeitura de São Paulo. Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2013 йыл 12 декабрь архивланған.
115. См. детали в KARA JOSÉ, 2007
116. Maria Rejane Souza de Britto Lyra. A rota clandestina de ônibus sugerindo redes migratórias entre Pernambuco e São Paulo  (билдәһеҙ). São Paulo em Perspectiva. Дата обращения: 25 ноябрь 2008.
117. Carta: Paraisópolis, zona Sul  (билдәһеҙ). Repórter Brasil. Дата обращения: 30 сентябрь 2011. 2020 йыл 23 сентябрь архивланған.
118. Economist.com «No end of violence», опубликовано 12 апреля 2007, проверено 19 июля 2007.
119. Mapa da Violência dos Municípios Brasileiros 2008  (билдәһеҙ). Rede de Informação Tecnológica Latino Americana (RITLA) (29 ғинуар 2008). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано из оригинала 28 май 2009 года.
120. Mapa da Violência dos Municípios Brasileiros 2008  (билдәһеҙ). Rede de Informação Tecnológica Latino Americana (RITLA) (29 ғинуар 2008). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано из оригинала 28 май 2009 года.
121. Estatísticas  (билдәһеҙ) (недоступная ссылка — история). Secretaria de Segurança Pública website. Дата обращения: 14 ғинуар 2008.(недоступная ссылка)
122. Estatísticas  (билдәһеҙ). Secretaria de Segurança Pública website. Дата обращения: 14 ғинуар 2008.(недоступная ссылка)
123. http://www.estadao.com.br/estadaodehoje/20081111/not_imp275573,0.php 2011 йыл 17 август архивланған.
124. Estadão.com.br — Portal de notícias de O Estado de S. Paulo(недоступная ссылка)
125. Ultimo Segundo  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 сентябрь 2011. Архивировано 27 май 2009 года.
126. Prefeitura destrói 1,5 milhão de CDs e DVDs piratas e contrabandeados  (билдәһеҙ). Архивировано 7 июнь 2009 года. Префектура Сан-Паулу
127. Air pollution and children's health in Sao Paulo (1986-1998) (инг.) // Soc Sci Med. : journal. — 2003. — Т. 53. — № Dec.
128. Carros de R$ 6 mil antecipariam apagão no trânsito
129. Whately, Marussia; Blauth, Fernanda; Weiss, Bruno; «Haverá água para todos?» in Le Monde Diplomatique Brasil, edição de janeiro de 2008; São Paulo: Instituto Pólis
130. Folha | Издание | ИноСМИ — Все, что достойно перевода

Һылтанмалар

• • São Paulo Official Tourism Home Page Официальная страница туризма в Сан-Паулу (ингл.). Дата обращения: 16 декабрь 2019. Архивировано из оригинала 15 март 2013 года.
  • São Paulo Official Home Page Официальная страница Сан-Паулу (ингл.). Дата обращения: 9 июль 2007. Архивировано из оригинала 11 июль 2007 года. 2007 йыл 11 июль архивланған.
  • São Paulo Official Tourist Agency Site Сайт официального туристического агентства Сан-Паулу 2006 йыл 26 июнь архивланған. (порт.))
  • São Paulo City Hall Website Сити-холл Сан-Паулу (порт.))
  • São Paulo Metro Underground Official Website Метро Сан-Паулу 2008 йыл 17 май архивланған. (инг.)
  • Bovespa — São Paulo Stock Exchange Website Биржа Сан-Паулу 2007 йыл 27 сентябрь архивланған. (инг.)) (порт.)) (недоступная ссылка)
  • VisitSP — São Paulo travel guide with hotels, restaurants, bars and news 2007 йыл 27 август архивланған. (инг.))
  • The New York Times São Paulo´s Travel Guide (инг.))
  • Maplink — Путеводитель по улицам Сан-Паулу (порт.). Архивировано из оригинала 21 август 2008 года. 2008 йыл 21 август архивланған.
  • Виртуальные открытки (ингл.). Архивировано из оригинала 5 июль 2007 года. 2007 йыл 5 июль архивланған.
  • Небоскрёбы (инг.))
  • Фотогалерея железнодорожной системы Сан-Паулу (ингл.). Архивировано из оригинала 27 апрель 2006 года. 2006 йыл 27 апрель архивланған.