Барҙы районы

Барҙы районы (рус. Бардымский район) — Пермь крайы районы. Районда Тол, Барҙы йылғалары аға. Пермь крайының башҡорттар күпләп йәшәгән районы.

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Барҙы (мәғәнәләр).

Барҙы районы
Бардымский район

Герб (аңлатма) Флаг (аңлатма)
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Урынлашҡан урыны	Пермь крайы
Берләштерә	12 ауыл биләмәһе
Административ үҙәк	Барҙы ауылы
Барлыҡҡа килеүе	4 ноябрь 1926[1]
Хакимиәт башлығы	Ибраев Сергей Миннихан улы
Рәсми телдәр	урыҫ теле
Халҡы (2010)	27 794[2] кеше
Милли состав	башҡорттар — 59,5 %, татарҙар — 32,3 %, урыҫтар — 7,2 %
Майҙаны	2382 км²
Ваҡыт бүлкәте	MSK+2 (UTC+6)
Почта индексы	618150
Автомобиль номерҙары коды	59, 81, 159

Административ үҙәге — Барҙы ауылы.

Тарих

Район биләмәһендә борондан ғәйнә ҡәбиләһе башҡорттары йәшәгән.

1926 йылдаң 4 ноябҙа Урал өлкәһе территорияһында ойошторола, 1938 йылда алып Пермь өлкәһе, 2005 йылдан — Пермь крайы составында.

География

Майҙаны — 2382,3 км².

Халҡы

Халыҡ иҫәбе
2000[3]	2002[4]	2005[3]	2006[5]	2007[5]	2008[3]	2009[3]
28 602	↘27 904	↘27 584	↘27 500	→27 500	↗27 529	↗27 663
2010[6]	2011[3]	2012[7]	2013[8]	2014[9]	2015[10]	2016[11]
↘25 538	↗25 588	↘25 431	↘25 249	↘25 172	↘24 700	↗25 291

Халҡы — 27,8 мең кеше (2010), шул иҫәптән башҡорттар (59,5 %), уларҙың төп өлөшө Пермь башҡорттарына ҡарай. Башҡорттар тупланып йәшәгән иң ҙур ауылдар (2002): Аҡбаш, Аҡлыш, Елпачиха, Күҙемйәр, 1-се Ҡыҙылъяр, Солтанай, Танып, Тонтортамаҡ, Төнгүк һәм башҡалар.

Халыҡ иҫәбе буйынса милли составы:

Йыл	башҡорттар	татарҙар	урыҫтар	Барлығы кеше
1989	85,1 %	4,9 %	8,3 %	29 320
2002	59,5 %	32,3 %	7,2 %	27 904

Иҫәп алыуҙар буйынса башҡорт һәм татар халыҡтары һанының нисбәте:^[12]

Йыл	башҡорттар кеше.	башҡорттар %	татарҙар кеше.	татарҙар %	Барлығы кеше.
1926	29 145	87,7 %	3 415	10,2 %	33 223
1959	28 248	88,6 %	3 625	11,3 %	31 873
1979	27 799	94,7 %	1 556	5,3 %	29 355
1989	24 951	94,5 %	1 459	5,5 %	26 410
2002	16 606	64,8 %	9 025	35,2 %	25 631

Барҙы ауылы «Ғәйнә иле» милли-мәҙәни үҙәге (2006 йылда алып), халыҡ театры, «Дуҫлыҡ» өлгөлө бейеү ансамбле эшләй.

Райондың административ ҡоролошо

Барҙы районының 12 ауыл биләмәһендә 63 торлаҡ пункты иҫәпләнә^[1]:

№	Тораҡ пункттар	Административ үҙәк	Тораҡ пункттар һаны	Халҡы	Майҙаны, км2
1	Барҙы ауыл биләмәһе	Барҙы ауылы	4	10 053[11]
2	Березники ауыл биләмәһе	Березники ауылы	5	1386[11]
3	Бисер ауыл биләмәһе	Бисер ауылы	4	1619[11]
4	Бөрөжлө ауыл биләмәһе	Бөрөжлө ауылы	3	739[11]
5	Елпачиха ауыл биләмәһе	Елпачиха ауылы	4	1901[11]
6	Ҡыҙылъяр ауыл биләмәһе	1-се Ҡыҙылъяр ауылы	3	2274[11]
7	Яңы Башап ауыл биләмәһе	Яңы Башап ауылы	5	412[11]
8	Печмень ауыл биләмәһе	Печмень ауылы	7	1535[11]
9	Сәрәш ауыл биләмәһе	Сәрәш ауылы	7	2462[11]
10	Төнгәк ауыл биләмәһе	Төнгүк ауылы	6	1276[11]
11	Фиҙеркә ауыл биләмәһе	Фиҙеркә ауылы	4	1156[11]
12	Шәрмәйет ауыл биләмәһе	Шәрмәйет ауылы	9	478[11]

Тораҡ пункттар

Тораҡ пункттың исеме төшөрмәһендә муниципаль ҡарамағанлығы күрһәтелгән

Барҙы[13] Н/Д[14] Сәрәш[15] ↘1446[6] Бисер[16] ↗1373[6] 1-се Ҡыҙылъяр[17] ↗1354[6] Елпачиха[18] ↘1341[6] 2-се Ҡыҙылъяр[17] ↗678[6] Төнгәк[19] Н/Д[20] Танып[15] ↘560[6] Аҡбаш[21] ↘540[6] Күчтәнтей[22] ↘496[6] Березники[23] Н/Д[24] Ишем[23] Н/Д[25] Печмень[22] ↘440[6] Байауыл, Күҙмә[23] Н/Д[26] Аҡлыш[19] ↘432[6] Солтанай[15] ↘411[6] Сөжән[27] ↘375[6] Бөрөжлө[27] ↘374[6] Фиҙеркә[21] ↘371[6] Мостовая[13] ↘337[6] Яңы Башап[28] ↘330[6]

Уймыж[21] ↘299[6] Ҡарман[22] ↘290[6] Тонтортүз[18] ↘277[6] 1-се Барҙыбаш[16] ↘261[6] Шәрмәйет[29] Н/Д[30] Ыҫҡыр[18] Н/Д[31] Ҡоҙаш[23] ↘185[6] Шабарка[29] ↘175[6] Шликбаш[19] ↘144[6] Зиязилға[22] Н/Д[32] Түбән Искилде[22] Н/Д[33] Иҫке Саҙы[13] Н/Д[34] Яңы Казанка[19] ↘128[6] Канюки (Әрәмауыл)[18] ↘116[6] Асюл[22] ↘110[6] Батырбай[27] ↘105[6] Башаптүз[15] ↘99[6] Салҡау[13] Н/Д[35] Өсҡул[16] Н/Д[36] Юғары Башап[28] ↘74[6] Йөкшөр[21] ↗62[6]

Шликтүз[28] ↘47[6] Никольск[28] ↘46[6] Иҫке Башап[19] ↘46[6] Антуфьево[29] ↘45[6] 2-се Барҙыбаш[16] ↘45[6] Чувашай[23] ↘38[6] Яңы Саҙы[19] Н/Д[37] Щипа[29] ↘26[6] Әмир[22] ↘23[6] Наратҡы[15] ↘22[6] Толҡанны[28] ↘22[6] Низовское[29] ↘21[6] Зайцево[29] ↘18[6] Ҡарауыл[29] Н/Д[38] Игәт[15] ↘7[6] Шермеинск[29] ↘6[6] Искирский[29] ↘3[6] Усаҡлы[15] →3[6] Үтәй[17] ↘0[6]

Билдәле шәхестәр

Шәхестәр:Барҙы районы

• Алдаров Альберт Тәүфиҡ улы — академик, медицина фәндәре докторы.
• Батырҡай Иткинин — 1773—1775 йылдарҙағы Е. И. Пугачёв етәкселегендәге Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, Пугачёв полковнигы, йөҙбашы^[39], ихтилалда ҡатнашыусы ғәйнә башҡорттарының етәкселәренең береһе^[40].
• Ибраев Ғабдулла Ҡасим улы — техник фәндәр докторы, профессор.
• Йөрөшбаев Нәсүр Әндәрйән улы — Германияла йәшәүсе журналист, сценарист һәм кинорежиссёр.
• Йәғәфәров Илдар Рәшит улы — Ҡазан ҡалаһында йәшәүсе кинорежиссёр, Рәсәй кинематографистар берлеге ағзаһы.
• Каҙанбаев Шәрифйән Ғабдрахман улы — Советтар Союзы Геройы.
• Кузаева Дамира Нәзмийән ҡыҙы — Татар АССР-ның халыҡ артисы, Татар АССР-ның Ғ.Тукай исемендәге Дәүләт приемияһы лауреаты.
• Ҡәнзи Абдулов — 1773—1775 йылдарҙағы Е. И. Пугачёв етәкселегендәге Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, Емельян Пугачёв полковнигы.
• Мөхәммәтғата Мансуров — дин һәм йәмәғәт эшмәкәре, ишан, мәғрифәтсе, эшҡыуар һәм меценат, башҡорт кенәздәре тоҡомо вәкиле.
• Моҡатанов Әсхәт Хәтмулла улы — биология фәндәре докторы, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре, Башҡортостан Республикаһының фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт приемияһы лауреаты.
• Сурағол Миңлебаев — 1755—1756 йылдарҙағы башҡорт ихтилалы етәкселәренең береһе^[41].
• Сәйфулла Сәйҙәшев — Башҡортостанда 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, «пугачёв полковнигы».
• Тулвинский (Зәйнин) Шәйхулла Сибәгәтулла улы — шағир.
• Әбдей Абдуллов — 1773—1775 йылдарҙағы Е. И. Пугачёв етәкселегендәге Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, ихтилалда ҡатнашыусы ғәйнә башҡорттарының етәкселәренең береһе^[40].
• Әҙел Әшмәнев — Башҡортостанда 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, «пугачёв поход старшинаһы».
• Әҙиғот Темәсов — Башҡортостанда 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, «пугачёв полковнигы».
• Әминев Зариф Хурамша улы — Дан орденының тулы кавалеры.
• Юлышев Ирек Ғәли улы — профессор, ауыл хужалығы фәндәре докторы.

Иҫкәрмәләр

1. Бардымский муниципальный район в энциклопедии «Пермский край»
2. Численность населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2010 года
3. Статистический ежегодник Пермского края.2013
4. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более  (билдәһеҙ). Архивировано 3 февраль 2012 года.
5. Оценка численности постоянного населения Пермского края в разрезе муниципальных образований на 1 января 2006 (погрешность 150 человек) и 2007 (погрешность 50 человек) годов  (билдәһеҙ). Дата обращения: 25 ғинуар 2015. Архивировано 25 ғинуар 2015 года.
6. ВПН-2010. Численность и размещение населения Пермского края  (билдәһеҙ). Дата обращения: 10 сентябрь 2014. Архивировано 10 сентябрь 2014 года.
7. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
8. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)  (билдәһеҙ). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
9. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
10. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
11. Численность постоянного населения Пермского края по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года и в среднем за 2015 год  (билдәһеҙ). Дата обращения: 30 март 2016. Архивировано 30 март 2016 года.
12. А. В. Черных. «Народы Пермского края. Культура и этнография» — Пермь: Издательство «Пушка», 2007
13. Барҙы ауыл биләмәһенә керә
14. Барҙы (Пермский край) > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
15. Сәрәш ауыл биләмәһенә керә
16. Бисер ауыл биләмәһенә керә
17. Ҡыҙылъяр ауыл биләмәһенә керә
18. Елпачиха ауыл биләмәһенә керә
19. Төнгәк ауыл биләмәһенә керә
20. Төнгәк (село) > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
21. Фиҙеркә ауыл биләмәһенә керә
22. Печмень ауыл биләмәһенә керә
23. Березники ауыл биләмәһенә керә
24. Бирҙнәк, Ҡайынауыл > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
25. Ишем > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
26. Күҙмә > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
27. Бөрөжлө ауыл биләмәһенә керә
28. Яңы Башап ауыл биләмәһенә керә
29. Шермейка ауыл биләмәһенә керә
30. Шермәйет (ауыл) > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
31. Ыҫҡыр (деревня) > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
32. Зиязилға > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
33. Түбән Искилде > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
34. Иҫке Саҙы > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
35. Салҡау > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
36. Өсҡул > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
37. Яңы Саҙы > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
38. Ҡарауыл (Пермский край) > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
39. Батыркай Иткинин
40. Мы — гайнинские башкиры 2016 йыл 4 март архивланған.
41. Башҡорт энциклопедияһы(недоступная ссылка)

Һылтанмалар

• Информационный сайт Бардымского района 2012 йыл 13 август архивланған.
• Официальный сайт Бардымского района 2013 йыл 20 май архивланған.
• Бардымский район на портале Правительства Пермского края 2013 йыл 9 июнь архивланған.
• Барҙы районы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.