Көҫәпәй

Көҫәпәй (рус. Кусепеево) — Башҡортостандың Салауат районындағы ауыл, Мәсетле ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 250 кеше^[2]. Почта индексы — 452482, ОКАТО коды — 80247840003.

«Айыҡ ауыл» конкурсы еңеүсеһе

Ауыл
Кусепеево башҡ. Көҫәпәй
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Салауат районы
Ауыл биләмәһе	Мәсетле ауыл Советы
Координаталар	55°21′11″ с. ш. 57°58′06″ в. д.HGЯO
Халҡы	↘250[1] кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452482
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 247 840 003
ОКТМО коды	80 647 440 111
Кусепеево

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Малаяҙ): 27 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Мәсетле): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Кропачёво): 56 км

Көҫәпәй Йүрүҙән йылғаһы ҡушылдығы Муҡшы йылғаһы (11 км) буйында, район үҙәге Малаяҙ ауылынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 27 километр һәм Кропачёво станцияһынан (Силәбе өлкәһе) 56 километр алыҫлыҡта урынлашҡан^[3].

Тарихы

Көҫәпәй ауылына XVIII быуаттың 2-се яртыһында Себер даруғаһы Мырҙалар улусы биләмәһендәге Мәсетле ауылы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған^[4].

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	10-сы йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Мырҙалар улусы	Өфө өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	Мырҙалар улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	Мырҙалар улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Мырҙалар-Мәсетле ауыл советы	Малаяҙ районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Мәсетле ауыл советы	Салауат районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Мәсетле ауыл советы	Салауат районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

Көҫәпәй ауылы Мәсетле ауылынан күсеп сыҡҡан кешенең исеме йәғни антропоним менән бәйле яңы ауыл булған.

1795 йылда Көҫәпәй ауылында 22 хужалыҡта 140 кеше йәшәгән.

1816 йылда ике ауылда — 342, 1834 йылда 628 кеше йәшәгән.

1849 йылдың октябрендә был ауылдар тураһындағы бер документта былай тип яҙылған: «Башҡорттарҙың бер өлөшө Мырҙалар-Мәсетле ауылынан Йүрүҙән аръяғына күсеп сыҡҡан, һәм ауылды Көҫәпәй тип атаған».

Ике ауыл бергә иҫәпкә алынғанлыҡтан, игенселек торошо тураһында мәғлүмәт юҡ тиерлек. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, XIX быуат аҙағына игенселек хаҡында ҡайһы бер мәғлүмәт бар. Игенселек системаһы әлегә ныҡлы урынлашмаған, ҡалдаулынан (аралаштырылған) өс баҫыулыға күсмәгән, була. Ҡара тупраҡҡа арыш, һоло, бойҙай сәскәндәр. Муҡшы йылғаһы буйындағы һыу тирмәнен йылына 15 һум менән 12 йылға ҡуртымға биргәндәр.

1842 йылда 22 хужалыҡта 167 ат, 116 һыйыр, 54 һарыҡ, 3 кәзә аҫыралған. Малды йәй буйы көтөүҙә йөрөткәндәр. Бесәнлектәр Йүрүҙән йылғаһының һыубаҫар туғайҙарында ла, таусыҡтарҙа ла урынлашҡан булған. 30-ға яҡын кеше һәр береһе 6 һум эш хаҡына яҡын-тирә ауылдарға ураҡҡа ялланған. Яҙ көндәрендә Балашевтың урман дачаһында 20 кеше, һәр береһе айына 4 һум ялына, урман ҡырҡҡан һәм ағас яндырып күмер эшләгән^[5][6].

1865 йылда (Мырҙалар-Мәсетле ауылы халҡы менән бергә) 83 йортта 587 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, ситкә китеп эшләү (отходничество) менән шөғөлләнгәндәр. Һыу тирмәне була.

1906 йылда мәсет теркәлгән^[7][8].

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

1920 йылда Көҫәпәйҙә 63 хужалыҡта 332 кеше йәшәгән. Әлеге ваҡытта Көҫәпәй ауылында төп мәктәп, фельдшер-акушер пункты бар^[9].

Халыҡ һаны

Көҫәпәйҙә башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	229
1920 йыл 26 август	332
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	226
1959 йыл 15 ғинуар	243
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	207
2002 йыл 9 октябрь	241
2010 йыл 14 октябрь	250	128	122	51,2	48,8

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

• Нуриев Дамир Әхмәт улы (18.03.1941), ғалим-философ, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Философия фәндәре докторы (1996), профессор. Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәр биреү хеҙмәткәре (1998), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004).
• Әхтәров Урал Нурит улы (5.07.1940), урман хужалығы хеҙмәткәре, «Почёт Билдәһе» һәм III дәрәжә Хеҙмәт даны ордендары кавалеры^[10].

Көҫәпәйҙә тыуып-үҫкәндәр

Хәтер

Урамдары

• Совхоз урамы (рус.  Совхозная (улица)
• Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица)
• Соколов урамы — (рус.  Соколова (улица)
• Үҙәк урам (рус.  Центральная (улица)^[11]

.

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Таусыҡтар, түбәләр:

Йылғалар, күлдәр:

• Йүрүҙән
• Муҡшы

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Башҡа урын-ер атамалары:

1917 йылғы ауыл хужалығын иҫәпкә алыу карточкалары

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Мырҙалар

Ҡушаматтар

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 104—105 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.)
• tv-rb.ru/teleproekty/poznavatelno-razvlekatelnye/bashkorttar/

Һылтанмалар

• Көҫәпәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Иҫкәрмәләр

1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
3. Көҫәпәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
4. Көҫәпәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
5. Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 104—105 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7
6. Көҫәпәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
7. Көҫәпәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
8. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
9. Көҫәпәй // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
10. Ветеран лесного хозяйства Башкортостана Урал Ахтаров отмечает 70-летний юбилей (рус.)
11. Карта д. Кусепеево. Улицы