Вьетнам сәйәсмәне, Вьетнам президенты (1945-1969), Вьетнам премьер-министры (1945-1955) From Wikipedia, the free encyclopedia
Хо Ши Мин (вьетн. Hồ Chí Minh, тьы-ном 胡志明, Хо Ти Минь [hôtɕǐmɪɲ] )(вьетн. Hồ Chí Minh, тьы-ном 胡志明, Хо Ти Минь [hôtɕǐmɪɲ] ); төп исеме: Нгуен Шинь Кунгур, Таттар Нгуен Тхань; псевдонимы: «Нгуен Ай Куок», «Ли Цюй», «Иптәш Выонг», «Тхау Тин», «Хо Ши Мин»; (19 май 1890 йыл, Кимльен, Намдан өйәҙе, Нгеан провинцияһы, Француз Һинд-Ҡытайы — 2 сентябрь 1969 йыл, Ханой, Һинд-Ҡытай) — Вьетнам сәйәси эшмәкәре һәм марксизм-ленинизм тарафдары, 1920 йылдан Француз коммунистар партияһы ағзаһы, Коминтерндың күренекле эшмәкәре, Вьетнам Коммунистар партияһына (1930) һәм Һинд-Ҡытай Коммунистар партияһына нигеҙ һалыусы (1930), Вьетмингә нигеҙ һалыусы (1941), август революцияһының етәксеһе (1945), Вьетнам Демократик Республикаһының беренсе президенты (1945) һәм Көньяҡ Вьетнамды азат итеү милли фронтына нигеҙ һалыусы («Вьетконга») (1960).
Хо Ши Мин 1890 йылдың 19 майында Франция Һинд-Ҡытайҙағы вьетнам территорияһында Нгеан провинцияһы Намдан өйәҙенең Кимлиен ауылында тыуған. Тыуған ваҡыттағы исеме (йәки һөт исеме) — Нгуен Шинь Кунг. Атаһы — Нгуен Шинь Шак — Конфуций патриотик партияһы яҡлы була, ауылда иң белемле кеше, маҡтаулы фобанг почетлы исемгә лайыҡ булған (мәғәнәһе буйынса икенсе), һуңынан өйәҙ начальнигы вазифаһына саҡырыла. Әсәһе — Хоанг Тхи Лоан — дүртенсе балаһын тапҡан саҡта 32 йәшендә вафат була.
Вьетнам йолалары буйынса, мәктәпкә барыр алдынан Нгуен Шинь Кунг икенсе (рәсми йәки «китап» исеме) — Нгуен Тат Тхань (вьетн. Nguyễn Tất Thành, «Нгуен-триумфатор») исемен ала[7].
1911 йылда Тат Тхань уйлап сығарылған исем аҫтында пароходҡа матрос булып хеҙмәткә төшә һәм донъя буйлап сәйәхәткә сыға, сәйәхәттән тыуған иленә ул 30 йылдан ғына ҡайта.
Сәйәхәттәренең беренсе йылдарында Нгуен Тат Тхань Америкаға һәм Европаға бара.1916-1923 йылдарҙа АҠШ-та, Бөйөк Британияла, Францияла йәшәй.
Парижда Тат Тхань Нгуен Ай Куок (вьетн. Nguyễn Ái Quốc, тьы-ном 阮愛國, «Нгуен-патриот») псевдонимын ала.
,_délégué_indochinois,_Congrès_communiste_de_Marseille,_1921,_Meurisse,_BNF_Gallica.jpg)
Социалистик хәрәкәтенә уны дуҫы Марсель Кашен йәлеп итә. 1920 йылда Француз коммунистар партияһына инә. 1920-сы йылдарҙан алып— Коминтерн активисы.
1923 йылда Коминтерн саҡырыуы буйынса Париждан Мәскәүгә килә. Конспирация өсөн СССР-ға пропускыһы башҡа исемгә яҙҙырылған була. Германия аша килергә тура килә : Берлинға, унан Гамбургка, 1923 йылдың 30 июнендә пароход менән — Петербургка, артабан поезд менән Мәскәүгә барып етә.
Мәскәүҙә Коминтерндың Башҡарма комитетында (ИККИ) эшләй. Бик ныҡ Ленин менән күрешкеһе килә, әммә совет юлбашсыһы ул ваҡытта ныҡ ауырый һәм тиҙҙән вафат була. Нгуен Ай Куок хушлашыу церемонияһында була.
«Огонек» журналы өсөн Осип Мандельштамға интервью бирә[8].
Көнсығыш хеҙмәтсәндәре Коммунистик университетты тамамлай. Советтар Союзында Нгуен Ай Куок коммунистик лидер булараҡ формалаша.
Нгуен Ай Куок колониаль мәсьәләләре буйынса үҙенең ҡараштарын 1924 йылда Коминтерндың V конгресында асып бирә.
1924 йылдың декабрендә Нгуен Ай Куок Кантонға ебәрелә. Был ваҡытта Сунь Ятсен Ҡытайҙың көньяғында революцион Кантон хөкүмәте башында тора һәм, Коминтерндың ярҙамына өмөтләнеп, коммунистар менән хеҙмәттәшлек итә. Шунда уҡ «Ли Цюй» яңы ҡытай псевдонимы менән ҡытай документтарын ала һәм Коминтерндың Вьетнамдағы революцион эмигранттары менән бәйләнештәр булдырыу буйынса эшләй. Эшкә ялланған ҡытай ир-аты сифатында Гоминьдан Үҙәк башҡарма комитетының Баш сәйәси советнигы һәм бер үк ваҡытта Ҡытайҙа Коминтерн вәкиле булған Михаил Маркович Бородиндың тәржемәсеһе булып рәсми рәүештә эшкә урынлаша.
Күпмелер ваҡыт үткәс, Кантонда "Махсус сәйәси әҙерлек комитеты"н ойоштора, бында ул «Иптәш Выонг» псевдонимы аҫтында вьетнамдарҙы ойошҡан революцион көрәш ысулдарына өйрәтә. Тәүге вьетнам революцион демократтарының береһе, милли-азатлыҡ хәрәкәте ветераны Фан Бой Тяу менән осраша.
1925 йылда Шанхайҙа, Фан Бой Тяу ҡулға алынғандан һуң, «иптәш Выонг» Кантонда Вьетнам революцион йәштәрҙең ширҡәтен төҙә, ойошманың үҙ баҫма органы — «Йәштәр» гәзитен, шулай уҡ тағы ла бер нисә революцион ойошма — ҡатын-ҡыҙҙар, крәҫтиәндәр, балалар ойошмаларын булдыра. Күрше илдәрҙең революционерҙары менән ойоштороу эштәрен алып барыу өсөн «Йәберләнгән Азия халыҡтары союзы» революцион ойошмаһын булдыра. Ошо осорҙа уның ҡытай акушеркаһы Цзэн Сюэмин (вьетнамса Танг Тует Минь) менән танышыуы һәм никахлашыуы тураһында ҡайһы бер мәғлүмәт бар. Әммә хәҙерге Вьетнам хөкүмәте был бәйләнеште тулыһынса инҡар итә һәм Хо Ши Мин ревоюция көрәше хаҡына шәхси тормоштан бөтөнләй баш тартҡан тип ныҡыша.
1925 йылда Бородин аша «иптәш Выонг» вьетнам революционерҙарының беренсе төркөмөн Мәскәүгә Көнсығыш хеҙмәтсәндәренең коммунистик университетына уҡыуға ебәреүҙе ойоштора. Ошо уҡ ваҡытта «Революция юлдары» исемле беренсе вьетнам брошюраһын яҙа, брошюрала Һинд-Ҡытайҙың буласаҡ коммунистик партияһы сәйәси программаһын тасуирлай.
1927 йылдың апрелендә, Чан Кай Ши түңкәрелешенән һуң, Бородин аппараты эвакуациялана. «Ли Цюй» эшен юғалта һәм уға ҡулға алыныу ҡурҡынысы янай. 1927 йылдың май айында ашығыс рәүештә Гонконгка ҡасыу яғын ҡарай, әммә унда уны индермәйҙәр, шуға күрә уға Ҡытай төньяғына бик ауыр юл үтеп, СССР территорияһына сығырға тура килә.
Мәскәүгә килгәндән һуң, 1927 йылдың декабрь айында Нгуен Ай Куок эш сәфәре менән Европа илдәренә юллана. Брюсселдә ул яңыраҡ ойошторолған «Антиимпериалистик лигаһы» эшендә ҡатнаша. Артабан Франция, Швейцария аша Италияға күсенә. Италияла Неаполь портынан пароходта Һинд-Ҡытай дәүләте — Сиамға китә.
Сиамда Нгуен Ай Куок вьетнам эмигранттары күпләп йәшәгән урында төпләнә — Удон провинцияһында. «Тхау Тин» яңы псевдонимы аҫтында ул вьетнамдар араһында революцион төркөмдәрен булдырыу эшен башлай. Сиамда был ваҡытта Вьетнам революцион йәштәре ойошмаһы була инде.
1929 йылдың 11 ноябрендә Нгуен Ай Куок Француз Һинд-Ҡытайҙағы вьетнам император суды ситтән тороп уға үлем хөкөмөн сығарғанын белә. Коминтерн төркөмдәрҙе берләштереү буйынса эш ҡуша һәм 1929 йылдың декабрендә ул диңгеҙ юлы менән Сингапур аша Гонкогка юллана.
1930 йылдың 3 февралендә Гонконг конференцияһында Нгуен Ай Куок һәм башҡа эмигранттар Франция Компартияһының филиалы итеп "Вьетнам коммунистар партияһы"н (КПВ) булдыралар.
Франция Компартияһы ярҙамы менән (һәм шәхсән Морис Торездың ярҙамы арҡаһында) Нгуен Ай Куок Вьетнам компартияһы ҡанаты аҫтына Һиндҡытай ярымутрауындағы тарҡалған төркөмдәрҙе йыйыуға өлгәшә һәм 1930 йылдың октябрендә ВКП-ның 1-се пленумында «Һинд-Ҡытай Коммунистик партияһы» (КПИК) тип үҙгәртелә, шулай уҡ сәйәси Һинд-Ҡытайҙа буласаҡ буржуаз-демократик революцияның бурыстарын һәм уның социалистик революцияһына әүерелеү юлдарын аныҡлаған партия программаһы ҡабул ителә.
1941 йылда япондар баҫып алған Һинд-Ҡытай хәрби-сәйәси Вьетминь ойошмаһын раҫлай, ойошма оккупанттар һәм колониалистар менән көрәште үҙ алдына маҡсат итеп ҡуя. Көньяҡ Ҡытайға ҡытай коммунистары һәм вьетнам эмигранттары менән бәйләнештәр урынлаштырыу өсөн килгәндән һуң, Гоминьдан хөкүмәте уны ҡулға ала һәм Нгуен Ай Куок төрмөлә йыл ярым үткәрә.
Икенсе бөтә донъя һуғышы аҙағында Хо Ши Мин япондар яҡлы булған хөкүмәткә ҡаршы 1945 йылғы Август революцияһын ойоштора, япондар киткәндән һуң Вьетминь Һинд-Ҡытайҙа власты үҙ ҡулдарына ала.
Вьетнам Демократик Республикаһы һәм «Төньяҡ Вьетнам» премьер-министры (1946—1955) (1946—1969). Вьетнам Демократик Республикаһы һәм «Төньяҡ Вьетнам» президенты (1946—1969) була.
1954 йылдың июлендә Дьенбьенфтағы алышта француздар еңелгәндән һуң, Женева килешеүҙәренә ҡул ҡуйыла, уларға ярашлы Вьетнам территорияһы бойондороҡһоҙлоҡ ала һәм ваҡытлыса ике өлөшкә бүленә, ике арала милитаризацияланмаған зона булдырыла. «Төньяҡ Вьетнам» Хо Ши Мин етәкселегендәге Вьетнам Демократик Республикаһы ҡарамағына күсә һәм, шулай итеп, Азияның Көньяҡ-Көнсығыш төбәгендә беренсе социалистик дәүләт барлыҡҡа килә.
1955—1956 йылдарҙа уның хөкүмәте аграр реформаһын үткәрә, реформа барышында урта синыф шәхси милек институттары бөтөрөлә. Был үҙгәртеүҙәр етештереүҙең кәмеүенә һәм иҡтисади кризисҡа алып килә. Хо Ши Мин булдырған юғары власть, башҡа коммунистик режимдар кеүек, тоталитар идара итеү системаһында була.
«Төньяҡ Вьетнам» Кытай Халыҡ Республикаһынан һәм СССР-ҙан матди һәм хәрби ярҙам ала, шуға күрә республика етәкселеге сәйәсәте был илдәрҙең йоғонтоһо аҫтында була.
1965 йылдың 2 авгусында Вьетнам һыуҙарына законһыҙ ингән Америка эсминецен вьетнам катерҙары утҡа тотоуы арҡаһында АҠШ етәкселеге «Тонкин резолюцияһын» ҡабул итә. Үҙ сиратында, Вьетнам хөкүмәте Женева килешеүҙәренән сығыуы һәм хәрби ғәмәлдәргә әҙерлек башлауы тураһында иғлан итә.
1969 йылда вафат була. Совет белгестәре уның кәүҙәһен бальзамлай. Үҙе Хо Ши Мин васыятнамәһендә мәйетен яндырыуҙы үтенә, көлөн өс керамик урналарҙа илдең өс яғында — төньяҡта, көньяҡта һәм үҙенең тыуған үҙәктә ерләүен һораған[9]. Ханойҙа Бадинь майҙанында Мавзолейҙа ята.
Хәҙерге ваҡытта Вьетнамда илдең сәйәси һәм ижтимағи тормошонда төп етәкселек ролен Хо ШИ Мин идеологияһы уйнай (tư tưởng Hồ Chí Minh), был идеология марксизм-ленинизмдың вьетнамланыуы тип һанала [10]
Хо Ши Мин Президент һарайы музейы дворец (Ханой; бер бағанала ғибәҙәт йорто).
).jpg)
мираҫы» кантатаһын яҙа (нем. Das Testament von Ho chi Minh).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
.svg)
