Vasili Çuykov

Vasili İvanoviç Çuykov (rus. Василий Иванович Чуйков; 31 yanvar (12 fevral) 1900^[3][4][…], Serebryannıy Prud, Tula quberniyası^[d][5] – 18 mart 1982^[6][7][…], Moskva^[8]) — sovet hərbi xadimi, Sovet İttifaqı Marşalı (1955), iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1944, 1945).^[9]

Vasili Çuykov
rus. Василий Иванович Чуйков
Şəxsi məlumatlar
Ləqəbi	General Şturm[1][2]
Doğum tarixi	31 yanvar (12 fevral) 1900[3][4][…]
Doğum yeri	Serebryannıy Prud, Tula quberniyası[d], Rusiya imperiyası[5]
Vəfat tarixi	18 mart 1982(1982-03-18)[6][7][…] (82 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva, RSFSR, SSRİ[8]
Dəfn yeri	Mamayev kurqan
Vətəndaşlığı	SSRİ
Təhsili	M. V. Frunze adına Hərbi Akademiya (–1925)
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı
Qoşun növü	Qızıl Ordu
Xidmət illəri	1917-ci ildən
Rütbəsi	Sovet İttifaqı Marşalı
Döyüşlər	Rusiyada vətəndaş müharibəsi, SSRİ–Finlandiya müharibəsi (1939–1940), Çin-yapon müharibəsi, Böyük Vətən müharibəsi
Təltifləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Almaniyadakı sovet hərbi kontingentinin baş komandanı (1949-1953), Kiyev Hərbi Dairəsinin komandanı (1953-1960), SSRİ Quru Qoşunlarının Ali Baş Komandanı - SSRİ Müdafiə Nazirinin müavini (1960-1964), SSRİ Mülki Müdafiə Qüvvələrinin rəisi (1961-1972). Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin üzvü (1961-1982).

1942-1946-cı illərdə Stalinqrad döyüşündə xüsusi fərqlənən 62-ci ordunun komandanı olub.

Həyatı

Uşaqlığı

Vasili İvanoviç Çuykov^[10] 12 fevral 1900-cü ildə çoxuşaqlı kəndli ailəsində (8 qardaşı və 4 bacısı olub.) indiki Moskva vilayətinin Serebryannıy Prud kəndində anadan olub.^[11] Milliyyətcə rusdur^[12]. Atası — İvan İonoviç Çuykov (3.03.1865 — 27.06.1958), Serebryannıy Prud kəndində kəndli olub. Anası — Yelizaveta Fyodorovna Çuykova (5.09.1865 — 29.03.1958) Şirobokov kəndində kəndli olub. Vasili Çuykov 4 sinifli kilsə məktəbini (1907–1911) bitirmiş, 12 yaşında Petroqrada getmiş, usta yanında şagird olmuşdur. 1917-ci ildə Kronştadt şəhərində xidmət etmişdir^[13]. 1919-cu ildə Sov.İKP-nın üzvü olmuşdur.

Ailəsi

Vasili Çuykov və həyat yoldaşı Valentina Çuykova, 1926-cı il

Həyat yoldaşı — Valentina Petrovna Çuykova (qızlıq soyadı: Pavlova) (1907–1984). Oğlu — Aleksandr Vasilyeviç Çuykov (1946–2012) heykəltaraş olub, Qızı Nelli Vasilyevna Çuykova (d. 1928). Nəvəsi — Vasili Konstantinoviç Timoşenko-Çuykov.^[14]

Vətəndaş müharibəsi

Rusiya vətəndaş müharibəsi zamanı — 1918-ci ildə Vasili Çuykov atıcı rota komandirinin köməkçisi olmuşdur. 1921-ci ildə polka rəhbərlik etmişdir. Vətəndaş müharibəsi zamanı Vasili Çuykov 4 dəfə yaralandı: 1) 1919-cu ilin mayında Şərq cəbhəsində — əlindən yaralandı; 2) 1919-cu ilin iyulunda Şərq cəbhəsində (Muslimovo kəndində) — ayağından yaralndı; 3) 1920-ci ilin mayında Qərb cəbhəsində — ayağından yaralandı; 4) 1920-ci ilin sentyabrında Qərb cəbhəsində (Ostrov şəhərində) — çiynindən yaralandı.^[15]

İştirak etdiyi döyüşlər

• Rusiya vətəndaş müharibəsi
• Sovet-fin müharibəsi
• Qırmızı ordunun Polşa yürüşü (1939)
• Çin-yapon müharibəsi (1937–1945)^[16]
• İkinci Dünya müharibəsi^[17]
• Stalinqrad döyüşü^{[18][19][20][21]}

İkinci Dünya müharibəsinə qədər

1921-ci ilin iyulundan — 1922-ci ilin yanvarına qədər 4 nömrəli hərbi hissənin rəisi, Smolensk quberniyasının Velij şəhərinin qarnizon rəisi, 1922-ci ilin yanvarından polk komandiri olub. Vasili Çuykov 1918-ci ildə Moskvada hərbi təlimatçı kurslarını^[13], 1925-ci ildə M. V. Frunze adına Hərbi Akademiyanı, 1927-ci ildə Akademiyanın Şərq fakültəsini^[22], o cümlədən, 1936-cı ildə Fəhlə-Kəndli Qızıl Ordusu Mexanikləşdirmə və motorlaşdırma Hərbi Akademiyası yanında akademik kurslarını bitirmişdir. 1927-ci ilin noyabrında — Moskva hərbi dairəsi qərargahı rəisinin köməkçisi olmuşdur.

1927-ci ilin iyulunda — Çində hərbi məsləhətçi olmuşdur.^[23][24] 1939-cu ilin dekabrında Sovet-Fin müharibəsi zamanı ordu komandanı olmuşdur.

Böyük Vətən müharibəsində (1941–1945) iştirakı

62-ci ordunun komandanı Vasili İvanoviç Çuykov və Kuzma Akimoviç Qurov

Vasili Çuykov 1942-ci ilin mayında İkinci Dünya müharibəsi zamanı 1-ci (iyuldan 64-cü) rezerv (ehtiyat) ordunun komandanı olmuşdur. 1942-ci il, 12 sentyabrdan 62-ci orduya komandanlıq etmiş,^[25] Stalinqradın müdafiəsində mühüm rol oynamışdır. Stalinqradın müdafiəsində göstərdiyi igidliyə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü, I dərəcəli Suvorov ordeni ilə təltif edildi.^[26] İkinci Dünya müharibəsi zamanı göstərdiyi rəşadətlərə görə 1944 və 1945-ci illərdə iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adına, o cümlədən çoxsaylı orden və medallara layiq görülmüşdür.^[27]

İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı illər

Vasili Çuykovun döyüş göstəriciləri, 8 noyabr 1942

Vasili Çuykov 1949–1953-cü illərdə Almaniyada sovet qoşunları qrupunun baş komandanı,^[28] 1953–1960-cı illərdə Kiyev hərbi dairəsi qoşunlarının komandanı olmuşdur. Çuykov 1960-cı ildən SSRİ müdafiə nazirinin müavini və quru qoşunlarının baş komandanı, 1961-ci ildən SSRİ Mülki Müdafiə rəisinin müavini, 1964–1972-ci illərdə SSRİ Mülki Müdafiə rəisi, 1972-ci ildən isə SSRİ Müdafiə Nazirliyinin Baş inspektorlar qrupunun baş inspektoru olmuşdur. 1952–1961-ci illərdə Sov. İKP MK üzvlüyünə namizəd, 1961-ci ildən Sov. İKP MK-nın üzvü seçilmişdir. SSRİ Ali Sovetinin (2–10-cu çağırış) deputatı olmuşdur. 9 dəfə Lenin ordeninə layiq görülmüş, SSRİ hərb tarixində dərin iz buraxmış Vasili Çuykov 18 mart 1982-ci ildə Moskva şəhərində vəfat etmişdir.^[29] Özünün vəsiyyəti ilə Stalinqrad döyüşündə həlak olanların, "Ana-vətən" abidəsinin yanında—Volqoqradda Mamayev kurqanında dəfn edilir.^[30]

Hərbi rütbələri

• Briqada komandiri (17.02.1938)
• Diviziya komandiri (23.07.1938)
• Korpus koma diri (9.02.1939)
• General-leytenant (4.06.1940)^[31]
• General-polkovnik (27.10.1943)
• Ordu generalı (12.11.1948)
• Sovet İttifaqı Marşalı (11.03.1955)

Mükafatlar və adlar

1999-cu ildə V. İ. Çuykovun 100 illiyi şərəfinə buraxılmış poçt markası

SSRİ mükafatları

• İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (19.03.1944, 6.04.1945)^[32]
• 9 dəfə Lenin ordeni (1943, 1944, 1945, 1950, 1960, 1970, 1975, 1978, 1980)
• "Oktyabr inqilabı" ordeni (22.02. 1968)
• 4 dəfə Qırmızı Bayraq ordeni (1920, 1925, 1944, 1948)
• 3 dəfə Suvorov ordeni (1943, 1944, 1945)
• Qızıl fəxri silah (şaşka) (1968)
• 16 SSRİ medalı:
• "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı
• "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illiyi" yubiley medalı
• "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illiyi" yubiley medalı
• "Moskvanın müdafiəsinə görə" medalı
• "Stalinqradın müdafiəsinə görə" medalı
• "Yaponiya üzərində qələbəyə görə" medalı
• "Berlinin alınmasına görə" medalı
• "Varşavanın azad edilməsinə görə" medalı
• "SSRİ Silahlı Qüvvələri veteranı" medalı
• "Döyüş əməkdaşlığını möhkəmləndirməyə görə" medalı
• "Xam torpaqlardan istifadə edilməsinə görə" medalı
• "Fəhlə-Kəndli Qırmızı Ordusunun XX illiyi" yubiley medalı
• "Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi" yubiley medalı
• "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 40 illiyi" yubiley medalı
• "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 50 illiyi" yubiley medalı
• "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 60 illiyi" yubiley medalı
• "Moskvanın 800 illik xatirəsinə" medalı
• "Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı

Xarici medallar

• "Xalqlar dostluğu ulduzu" ordeni (ADR)
• "Qrünvald xaçı" ordeni (PXR)
• "Hərbi rəşadətə görə" (Virtuti Militari) qızıl xaçı (PXR)
• Suxe-Bator ordeni (MXR)
• "Çin-Sovet dostluğu" medalı
• Çinin 2 ordeni

Fəxri adlar

• Volqoqradın fəxri vətəndaşı
• Berlinin fəxri vətəndaşı (8 may 1965-ci ildən 29 sentyabr 1992-ci ilə qədər).
• Zaporojyanın fəxri vətəndaşı
• Ulan Udenin fəxri vətəndaşı

Xatirəsi

Volqoqradda Vasili Çuykovun heykəli

• Moskva vilayətinin Serebyannıy Prud şəhərində Vasili İvanoviç Çuykovun memorial ev-muzeyi,^[33]
• Serebryannıy Prud şəhərində abidəsi (müəllifi — heykəltaraş Yevgeni Vuçetiç)
• Serebryannıy Prud şəhərində büstü (müəllifi — oğlu heykəltaraş Aleksandr Çuykov)
• Volqoqradın Mamayev kurqanında məzarı,
• Volqoqradda 62-ci ordu dənizkənarı parkında heykəli (müəllifi — oğlu heykəltaraş Aleksandr Çuykov)^[34]
• Zaporojyanın Dneprovski rayonunda büstü^[35]
• Zaporojya vilayətinin Smorodino kəndində xatirə nişanı^[36]
• Polşanın Poznan şəhərində memorial lövhə
• Rusiyanın bir çox şəhərlərində (Moskva, Volqoqrad, Kazan, Çelyabinsk, Zaporojya, Nikolayev və s.), o cümlədən, Ukrayna və Belorusda adına küçə vardır.
• Moskvadakı 479 №-li və s. kimi məktəblər onun adınadır.^[37][38]
• Perm hərbi institutu onun adınadır.

Ədəbiyyat

• Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. X ҹилд: Фрост—Шүштәр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. С. 383.
• "Ташкент" — Ячейка стрелковая / [под общ. ред. А. А. Гречко]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1976. — 690 с. — (Советская военная энциклопедия : [в 8 т.] ; 1976–1980, т. 8).
• Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
• Великая Отечественная война 1941–1945. Энциклопедия / под ред. М. М. Козлова. — М.: Советская энциклопедия, 1985. — 832 с. — 500 000 экз.
• В. А. Егоршин "Фельдмаршалы и маршалы". М., 2000.
• Маршалы Советского Союза: личные дела рассказывают. М., 1996.
• Сталинградская эпопея. М.: Наука, 1968.
• Коллектив составителей и редакторов. Военный совет при народном комиссаре обороны СССР. 1938, 1940 гг.: Документы и материалы.. — М.: РОССПЭН, 2006. — 336 с. — 1000 экз. — ISBN 5–8243-0694-X.
• Ларин М. Ю., Хватов А. В. Неизвестные войны России. — М.: ООО "Дом Славянской книги", 2012. — 480 с.