From Wikipedia, the free encyclopedia
Boykot — sosial, siyasi, çevrəçilik səbəblərinə görə könüllü şəkildə şəxsin, təşkilatın və ya ölkənin məhsullarını almaq, satmaq və ya mübadilə etməkdən qəsdən yayınması aktına verilən ad. Boykotun əsas məqsədləri isə ekonomik itkiləri bacarılan qədər minimum səviyyəyə qədər aşağı salmaq, mənəvi alçaqlıqları ön plana çəkmək üçün, məqsədəuyğun bir davranışı dəyişdirməyə məcbur etməyə çalışmaqdır.
Bəzi hallarda, boykot istehlakçı aktivizminin bir parçası olur, bəzi hallarda etik tələbçilik adlandırılır. Belə hallar dövlətlərarası xarakter daşıyanda sanksiya adlandırılır.
.jpg)
Bu termin XIX əsrdə yaşamış ingilis Çarlz Boykottun (1832–1897) adıyla bağlıdır. İngiltərə ordusunun istefada olan kapitanı Boykott dolanışıq dalınca baş vurduğu Britaniya müstəmləkəsi İrlandiyada idarəçi mülkədar kimi çalışırmış. Çox tələbkarolan Boykottun elə başına da bu sarıdan iş gəlir.
1880-ci ildə İrlandiyada torpaq islahatları aparmağa çağıran hərəkatın lideri Çarlz Parnell Boykottun əlinin altında işləyən kəndliləri donluqlarını artırmağı tələb etməyə çağırır. Ancaq Boykott nəinki maaşları artırmır, hətta dilini dinc qoymayan kəndliləri işdən qovur. KOnflikt də bundan sonra başlanır: barışmaz irland siyasətçisi Parnellin çağırışları nəticəsində ingilis mülkədar bir də onda ayılır ki, heç kəs əlini ağdan-qaraya vurmaq istəmir. Məcbur olub əkin-biçin sahələrinə ailəsi ilə çıxan Boykottun canı bununla qurtarmır: dükan-bazarda ona mal satmırlar, poçtalyon onun ailəsinə məktub gətirmir, qonşular salamını almır.[1]
Bir neçə il müqavimət göstərən, müflisləşib İrlandiyanı tərk edən Boykottun.[2] başına gələnə "boykot" adı verməksə yerli ruhaninin ağlına gəlir. Bu söz Avropada müxtəlif dillərə keçə-keçə o çağlaracan işlək olan yunan termini "ostrakizm"i əvəzləyir.
Ancaq boykotun tarixi daha qədimdir. Məsələn, hələ bu termin yaranmazdan xeyli əvvəl – 1767-ci ildə Şimali Amerikada çay və bir neçə başqa mala xüsusi rüsum tətbiq edildiyindən Britaniya mallarını almaqdan kütləvi şəkildə imtina olunmuşdu. Boykot nəticə vermişdi – Britaniya ticarəti axsamağa başlamış və ədalətsiz rüsumlar ləğv edilmişdi.
Boykot etirazın qeyri-zorakı formasıdır və istər sosial, istər də siyasi problemlərin dinc həlli vasitəsi kimi qəbul olunur, bəzən hətta böyük siyasətə təsir göstərir. Misal üçün, Fransa ABŞ-nin İraqa müdaxiləsinə qarşı çıxan kimi amerikalılar nümayişkaranə şəkildə fransız mallarını almaqdan imtina etdilər. Hətta bəzi siyasətçilər şəhər, qraflıq və ştatların qanunlarına bu haqda xüsusi dəyişiklik təklifləri verdilər.[3]
XX əsrdə boykotlar çox olub. 1990-cı illərdən onlar daha miqyaslı xarakter alıb ki, bu da yüz milyonlarla insanı dərhal məlumatlandırmağa imkan verən informasiya kommunikasiyalarının inkişafı ilə bağlıdır. Hazırda ekologiya təşkilatlarının neft kompaniyalarını, antiqlobalistlərin transmilli korporasiyaları, ərəb ölkələrinin ABŞ, çinlilərinsə yapon mallarını boykot etməsi təəccüb doğurmur.[4]
Qəzetlər və telekompaniyalardan tutmuş (qərəzli və tərəfkeş materiallarına görə), yataq ağları istehsal edən firmalara (qadınları alçaldan reklamlara görə) qədər ən müxtəlif qurumlar boykot obyekti olur – dərman, avtomobil, məişət texnikası istehsalçıları və s. Vegetarianlar heyvan yağlarından istifadə olunmuş ərzağı, heyvanların hüquqlarını qoruyan təşkilatlar qril bişirən qəlyanaltıları (toyuqlarla ləyaqətsiz davranışa görə) boykot edirlər. Sonuncuların hətta kosmetika firmasını boykot etməsinə də rast gəlinib.
Vətəndaşların öz hökumətlərini boykot etməsi halları da mövcuddur. Ən radikal metodlardan biri vergiləri ödəməkdən boyun qaçırmadır. XX əsrin əvvəllərində Britaniya qadınları Vergi Müqaviməti Liqası yaratmışdılar.[5] Onlar seçmək və seçilmək hüququ əldə etməyin yolunu vergilərdən kütləvi şəkildə imtinada görmüşdülər. Vergi boykotu üsuluna ABŞ-də da tez-tez əl atılır. Müharibəyə Qarşı Liqa adlı pasifist təşkilat İraq müharibəsinin dayandırılması üçün vətəndaşları vergiləri ödəməməyə çağırır. 1990-cı illərdə pasifistlər hətta alternativ vergi komitəsi yaradaraq vətəndaşlara xüsusi deklarasiyalar göndərmiş, yığılan pulu isə dinc məqsədlərə yönəltmişdilər.
Heç kim bəşər tarixində nə qədər boykotun olduğunu deyə bilməz. Amma xüsusi diqqət çəkən və uzunmüddətli nəticələrə gətirib çıxaran, tarixdə iz buraxan boykotları seçib-aramaq mümkündür:
Azərbaycanda siyasi xarakterli lokal boykotlarla yanaşı, kütləvi boykotlar da olub.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
