İkinci Şıxlı

İkinci Şıxlı — Azərbaycan Respublikasının Qazax rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Düzənlikdədir. 1950-ci ildə r-nun ərazisindəki Sarıvəlli və Dəllər (Hüseynoğlu) kəndlərinin genişlənərək birləşməsi nəticəsində yaranmış bu yaşayış məntəqəsi yaxınlığındakı eyniadlı kəndin adı ilə Şıxlı adlandırılmış, sonralar bu kəndlər birinci və ikinci komponentləri ilə fərqləndirilmişdir. Oykonimin ikinci komponenti etnotoponimdir.^[2]

Kənd
İkinci Şıxlı
41°18′37″ şm. e. 45°06′04″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Region	Gəncə-Qazax
Rayon	Qazax rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Əvvəlki adı	Şıxlı
Sahəsi	52.45[1]
Mərkəzin hündürlüyü	431 m
Saat qurşağı	UTC+4 , yayda UTC+5
Əhalisi
Əhalisi	3,831[1] nəfər
Milli tərkibi	Azərbaycanlılar
Rəsmi dili	Azərbaycan dili
İkinci Şıxlı

Tarixi

İkinci Şıxlı kəndi düzənlikdə yerləşir. 1950-ci ilə qədər mövcud olmuş Sarıvəllı və Dəllər kəndlərinin genişlənərək birləşməsi nəticəsində yaranmış və İkinci Şıxlı adlandırılmışdır. Kənd Gürcüstanla sərhəddə, Qazax rayonu mərkəzindən 34 kilometr aralıqda yerləşir. Gəncə arxeoloji ekspedisiyası tərəfindən aparılan qazıntılar zamanı Kürlə Anaxatır (Xrami) çayının birləşdiyi yerdə qədim şəhərin xarabalıqları aşkar edilmişdir. Arxeoloqların rəyinə görə, xarabalıqlar bu vaxtadək Tovuz rayonu ərazisində lokalizə edilən Xunan şəhərinə aiddir (1↑ В Азербайджане обнаружен старинный город (рус.), Day.Az (18 мая 2011).^[3] Bundan əlavə kənd özü də çox qədimdir. Kənddə mədəniyyət mərkəzləri, mədrəsələr, məscid olub. Lakin Gürcü quldurlarının buraya hücumu və kəndin yayda dağlara (əsasən Dilican ərazisinə) getməsi bu yerlərin dağılmasına səbəb olub. Sovet qoşunları isə olan qopan hər izi silib

Toponimikası

İkinci Şıxlı oyk, mür. Qazax r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də kənd. Düzənlikdədir. 1950-ci ildə r-nun ərazisindəki Sarıvəlli və Dəllər kəndlərinin genişlənərək birləşməsi nəticəsində yaranmış bu yaşayış məntəqəsi yaxınlığındakı eyniadlı kəndin adı ilə Şıxlı adlandırılmış, sonralar bu kəndlər birinci və ikinci komponentləri ilə fərqləndirilmişdir. Oykonimin ikinci komponenti etnotoponimdir.^[4]

Coğrafiyası və iqlimi

İkinci Şıxlı kəndi Gürcüstan və Ermənistan ilə həmsərhəddir. İqlimi Yayı mülayim, qışı sərt keçən iqlimə malikdir. Ən isti günlərin müşahidə olunduğu aylar əsasən 2 iyuldan 30 avqusta kimidir. Kəndin Cənubi Qafqaz dağları ilə əhatə olunduğu üçün day mehi adlandırılan soyuq astasürətli küləklərdə əsir. Kiçik Qafqaz dağlarının yükəsklikləri olan Babaker, Kakel, Yaştağ kənd ərazisində yerləşir

Əhalisi

• Əhalisinin sayı 6410 nəfərdir. Əhalisi əsasən əkinçilik, maldarlıqla məşğuldur. Meşələrə yaxın olduğu üçün ovçuluqda geniş yayılmışdır. Bununla birgə, yaxınlıqdan axan Xram çayı balıqçılığın da məşhurlaşmasına gətirib çıxarıb. Milli tərkibinə görə isə kənd əhalisinin 89% ni Qarapapaq türkləri, 6% ni Oğuzlar, 4% ni Avarlar, 1% ni isə Ruslar, Gürcülər və Ermənilər təşkil edir. Əhalinin danışdığı dil Azərbaycan Türkcəsinin qərb dialektidir.
• 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kəndə 3679 nəfər əhali yaşayır. Əhalinin 1804 nəfəri kişilər, 1875 nəfəri qadınlardan ibarətdir.^[5]

Görkəmli şəxsləri

• Əliağa Şıxlinski (1865-1943) — Rusiyanın və Azərbaycanın tanınmış hərbçisi, artilleriya generalı. Artilleriya general-leytenantı, Azərbaycan Demokratik Respublikasının Hərbi nazirinin müavini, "Rus artilleriyasının Allahı" adı ilə məşhurdur. Görkəmli hərb alimi, Milli hərbi lüğətimizin banisi, ilk hərbi memuarlarımızın müəllifi, ilk hərbi jurnalımız olan "Hərbi bilik" dərgisinin və Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyətinin yaradıcısıdır. Artilleriya tarixində ilk dəfə topların gözlə görünməyən hədəfə atəş açmaq texnikasını işləyib hazırlamışdır. Generallar arasında ən yaxşı hərb alimi, ən məşhur artilleriya generalı olmuşdur. Anası Şahyəmən xanım Mirzə Məhəmməd qızı Qayıbova Molla Vəli Vidadinin qız nəvəsidir. Nigar Şıxlinskayanın (Qayıbova) həyat yoldaşıdır. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Aşağı Salahlı (Qazaxlı) kəndində anadan olub.
• İsmayıl Şıxlı (1919-1995) — Azərbaycanın xalq yazıçısı, alim-pedaqoq, nasir, ədəbiyyatşünas, publisist, ssenarist, filologiya elmləri namizədi (1954), Azərbaycan komsomolu mükafatı laureatı,(1976), ictimai-siyasi xadim, Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin deputatı (1986, 1990), 1949-cu ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri (1986-1987), Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Ağsaqqallar Şurasının sədri seçilmişdir (1991), M.F.Axundov adına ədəbi mükafat laureatı (1991).
• Mehdi Hüseyn (1909-1964) - Azərbaycanın xalq yazıçısı (1964). Görkəmli yazıçı-dramaturq, nasir, tənqidçi, 1943-cü ildən AYB-nın üzvü, SSRİ Dövlət mükafatı laureatı (1950), Stalin mükafatı laureatı (1950), "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordenli, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin birinci katibi, SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin katibi (1958-65), 1941-cı ildən Sov.İKP üzvü.
• Osman Sarıvəlli (1905-1990) - Azərbaycanın xalq şairi. 1937-ci ildən ildən AYB-nin üzvü, , Azərbaycan EA Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun müdir müavini, "Oktyabr İnqilabı" ordenli.
• Cavad bəy Şıxlinski (1876-1940) — Rusiyanın, İranın və Azərbaycanın tanınmış hərbçisi, general-mayor, diviziya komandiri, Gəncə üsyanının əsas təşkilatçılarından biri. “Müqəddəs Georgi” və “Müqəddəs Vladimir” ordenli. Əliağa Şıxlinskinin qardaşı oğlu, Rüstəm Şıxlinskinin qardaşıdır, Hüseyn Əfəndi Qayıbovun nəvəsi, yazıçı İsmayıl Şıxlının dayısıdır. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Aşağı Salahlı kəndində anadan olub.
• Mustafa ağa Arif (Şıxlinski) (1774-1845) — Azərbaycanın xalq şairi. Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatının ilk nümayəndələrindən biridir.
• Kazım ağa Salik (Şıxlinski) (1781-1842) — Azərbaycanın xalq şairi. Molla Pənah Vaqif ənənələrini öz şerlərində yaşatmaqdır.
• Teymur Bünyadov – (1928) akademik, AMEA Humanitar və İctimai Elmlər bölməsinin akademik-katibinin müavini, əməkdar elm xadimi, tarixçi-etnoqraf. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin I çağırış deputatı.^[6], eyni zamanda Milli Məclisin Elm və Təhsil Məsələləri Daimi Komissiyasının sədri, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi yanında Toponimika komissiyasının sədr müavini, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının “Arxeologiya” və “Etnoqrafiya” ixtisasları üzrə dissertasiyaların müdafiəsi şurasının sədri, Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliyinin üzvü, “Şöhrət” ordenli.
• Ənvər Şıxlinski (1911 - 1992) — coğrafiya elmləri doktoru, professor, əməkdar elm xadimi, Azərbaycan EA–nın müxbir üzvü, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Univer­sitetinin Coğ­rafiya fakültəsinin dekanı, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Coğrafiya İnstitutunun direktoru, iqlimşünas alim, Azərbaycan Hidrometeoroloji Xidmət İdarə­sinin iqlim şöbəsinin rəisi, Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı. SSRİ Coğrafiya Cəmiyyətinin xüsusi diplomlarına layiq görülmüşdür. Azər­baycanın, Dağıs­tanın və Xəzər dənizinin iqliminə dair ilk məlumat kitab­çaları məhz Ə.Şıxlinskinin iştirakı və rəhbərliyi ilə çap olunmuşdur. Res­pub­lika ərazisinin fiziki-coğrafi rayonlaşdırılmasını vermiş (V.Q.Zavriyevlə birlikdə) və bunu “Azərbaycan SSR-in coğrafiya atlası”nda (1949) çap etdir­mişdir. Qırmızı Əmək Bayrağı, ikinci dərəcəli Vətən müharibəsi ordenləri və medallarla təltif edilmişdir. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Qazaxbəyli kəndində anadan olub.
• Rüstəm Şıxlinski (d. 1878 - ö. 1920) — Hərbçi. Polkovnik, “Müqəddəs georgi” və “Müqəddəs Vladimir” ordenləri ilə təltif edilmişdir. General Əliağa Şıxlinskinin qardaşı oğlu, Cavad bəy Şıxlinskinin qardaşı, Hüseyn Əfəndi Qayıbovun nəvəsi, yazıçı İsmayıl Şıxlının dayısıdır. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Aşağı Salahlı kəndində anadan olub.
• Çingiz Alqazax (Şıxlinski) (d. 1938 - ö. 1992) — Hərbi təyyarəçi, albay (polkovnik), Paraşüt-desant idmanı üzrə Avropa çempionu, Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin aviasiya hərbi eskadrilyasının komandiri. Qiyas bəy Şıxlinskinin oğludur. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Türkiyənin İğdır şəhərində anadan olub.
• Telman Nəbiyev (1934-2012) - Tanınmış neftçi mühəndis. 1999-cu ilə qədər Azərbaycan Dovlət Neft Şirkətində müxtəlif rəhbər vəzifələrdə çalışmış, "Xəzərdənizneftgaz" İstehsalat Birliyinin baş direktor müavini olmuşdur.
• İsa Muğanna (1928-2014) - Azərbaycanın görkəmli xalq yazıçısı, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi, ssenarist və kinoredaktor, "Nəsimi" mükafatının ilk laureatı (2012). İkinci Şıxlı kəndindəndir, Muğanlı kəndində anadan olub.
• Eldar Nəsibli Sibirel (1952-2010) — Azərbaycan şairi, publisist. Vəli Xramçaylının qardaşıdır.İkinci Şıxlı kəndindəndir, Rusiyanın Tomsk vilayətinin (Qərbi Sibirdə) Baxçar rayonunun Çernişovka kəndində anadan olub.
• Qurban Musayev (d. 1926 – ö. 1997) - Şair, yazıçı, pedaqoq. Məmməd Musayevin atasıdır.
• Afaq Şıxlı (d.1969) - Həkim, şairə, publisist, tərcüməçi, Beynəlxalq Yazıçılar və Publisistlər Assosiasiyasının, Avrasiya Yazarlar Birliyinin, Rusiya Yazarlar Birliyinin və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Rusiya Poeziya Akademiyasının müxbir üzvü, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. 2015-ci ilin yanvar ayından AYB Moskva bölməsinin məsul katibi vəzifəsinə təyin olunmuşdur. Arif Şıxlinskinin qızıdır. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Bakı şəhərində anadan olub.
• Mübariz Əhmədov (alim) (1945) — Azərbaycanın alimi, texniki elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü, Azərbaycan EA-nın Qeyri-üzvi və Fiziki Kimya İnstitutunun direktoru (1996-2002), "Şöhrət" ordenli. Alim tərəfindən ilk dəfə əlvan metallurgiya və qaz sənayesinin kükürd tərkibli zərərli qazlardan metan və onun konversiya məhsulları ilə reduksiya etməklə qiymətli xammal olan sərbəst kükürdün alınması texnologiyası işlənib hazırlanıb və SSRİ Dövlət Elm və Texnika Komitəsinin qərarı ilə Norilsk metallurgiya kombinatının mis zavodunda tətbiq edilib. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanları ilə “Böyük Vətən Müharibəsi qələbəsinin 20 illik” Yubiley medalı və “Əmək veteranı” medalı ilə təltif olunub.
• Rüstəm Kamal (1962) - tənqidçi, ədəbiyyatşünas, esseist, filologiya elmləri doktoru, professor, Rusiya Pedaqoji və Sosial Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü (2010). Azərbaycanın müxtəlif ali məktəblərində kafedra müdiri, dekan işləmişdir. Prezident təqaüdçüsü (2001, 2011), "Qızıl Kəlam" mükafatı laureatı olmuşdur. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Rustavi şəhərində anadan olub.
• Babək Qurbanov (d.1939) - Fəlsəfə elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunda “Estetika və Etika” şöbəsinin müdiri, Azəbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi” kafedrasının rəhbəri. Osman Sarıvəllinin oğludur.
• Akif Süleymanov (1951) — texnika elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Texnologiya Universitetinin rektoru.
• Bilal İsmayılov (d. 1940) - Filologiya elmləri doktoru , professor, Azərbaycan Dillər Universitetinin Həmkarlar təşkilatının rəhbəri (1992-2001). Azərbaycanda roman dilçiliyi üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə edən ilk mütəxəssisdir.
• Elçin Şıxlı (1957) – tanınmış jurnalist, "Ayna"-"Zerkalo" qəzetlərinin təsisçisi və baş redaktoru, 1989-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü, 2006-cı ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin sədridir. Yazıçı İsmayıl Şıxlının oğludur. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Bakı şəhərində anadan olub.
• Fərrux Şıxlinski (1962) — Rəssam, jurnalist, Ayna" - "Zerkalo" qəzetlərinin məsul katibi (2001-ci ildən). Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının oğlu, Elçin Şıxlının qardaşıdır. İkinci Şıxlı kəndindəndir,Bakı şəhərində anadan olub.
• Ziya Şıxlinski (d.1951) - Kinorejissor, ssenarist, Azərbaycan Respublikasının "Əməkdar İncəsənət Xadimi. Ənvər Şıxlinski oğludur. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Bakı şəhərində anadan olub.
• Kamran Nəbizadə (d.1971) - Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin V çağırış deputatı, Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədr müavinidir, Azərbaycan-Litva parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupun rəhbəridir. ATƏT-in Parlament Assambleyasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvüdür. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Bakı şəhərində anadan olub.
• Məmməd Musayev (d. 1955) - iqtisadi elmlər namizədi, Azərbaycan Sahibkarlar Konfederasiyasının Prezidenti, "Aqrarkredit" Səhmdar Kredit Təşkilatının İdarə Heyətinin Sədri, Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının Rəyasət Heyətinin üzvüdür.
• Şahin Şıxlinski (1966) - Avropa Azərbaycanlıları Konqresinin vitse-prezidenti, Ümumrusiya Azərbaycan Konqresinin (ÜAK) vitse-prezidenti, ÜAK-ın Ural Dairə Şurasının sədri, Ümumdünya Azərbaycan və Turkiyə diaspor təşkilatlarının Koordinasiya Şurasının üzvü, Sverdlovsk vilayətinin Qubernatoru yanında Milli məsələlər uzrə Məsləhət Şurasının üzvü. Azərbaycan Respublikasının tərəqqi medalı (2006), Sverdlovsk vilayətinin Dovlət mukafatı (2008), Yekaterinburq şəhərinin qurulmasının 285 illiyi” medalı ilə təltif olunmuşdur.
• Leyla Şıxlinskaya (1947) - Azərbaycan kino aktrisası, baletmeysteri, xoreoqrafı və pedaqoqu, Azərbaycanın xalq artisti, sənətşünaslıq elmləri doktoru, SSRİ Kinematoqrafçılar İttifaqının üzvü, 1990—1992-ci illərdə "Dyagilev-balet" truppasının baletmeysteri, "biznes-woman". 1992-ci ildən Moskvada özünün təşkil etdiyi "Şeyla" eksperimental balet yaradıcılıq mərkəzinin bədii rəhbəri, Azərbaycanda ilk şəxsi klinikalardan biri olan Leyla Şıxlinskayanın Klinikasının təsisçisi (1999). İkinci Şıxlı kəndindəndir, Moskva şəhərində anadan olub.
• Həmidə Ömərova (1957) - Azərbaycan kino və teatr aktrisası, televiziya aparıcısı, Azərbaycanın xalq artisti, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü (2006), dosent. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "Kinoşünaslıq" kafedrasına rəhbərlik edir. İkinci Şıxlı kəndindəndir, Bakı şəhərində anadan olub.
• Arif Şıxlinski (1929-1995) - Neftçi-geoloq, Azərbaycan Respublikasının əməkdar mühəndisi. “Azərneft” İstehsalat Birliyinin baş direktor müavini – baş geoloqu. SSRi-nin bir sıra medalları, “Neft sənayesi əlaçısı” döş nişanı ilə təltif olunmuşdur.
• İslam Qarayev (1940-2015) - iqtisad elmlər doktoru ,professor, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin rektoru (1994-2000).
• Aşıq Dərya Məhəmməd (d. 1905 – ö. 1984) - Azərbaycan aşıqı.
• Qəhrəman ağa Şıxlinski (1887-1956) — Maarifçi-pedaqoq, Lenin ordeni ilə təltif edilmişdir.
• Halay bəy Şıxlınski - Qazaxın qəza rəisi (1918).

Həmçinin bax

• Qazax rayonu

Xarici keçidlər

• Azərbaycan Respublikasi Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti. Bələdiyyələr

İstinadlar

1. "Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Qazax rayonunda hərbi təcavüzün nəticələri barədə MƏLUMAT". Qazax Rayon İcra Hakimiyyəti. 2019-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 noyabr 2016.
2. Azərbaycan toponimlərinin Ensiklopedik lüğəti I cild, Bakı “Şərq-Qərb”, 2007
3. "Arxivlənmiş surət". 2015-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-05.
4. Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
5. Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
6. Birinci çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları haqqında seçildikləri tarixə olan qısa MƏLUMATLAR. meclis.gov.az Arxivləşdirilib 2018-02-13 at the Wayback Machine  (az.).