Zuera
From Wikipedia, the free encyclopedia
Zuera ye una llocalidá y conceyu español de la provincia de Zaragoza (Aragón). Tien una población de 7 742 habitantes (INE, 2014).
 Zuera | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Aragón | ||
| Provincia |  provincia de Zaragoza | ||
Comarca (es)  | Comarca de Zaragoza (es) | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'Aragón | ||
| Alcalde de Zuera (es) | Antonio Jesús Bolea Gabaldón | ||
| Nome oficial | Zuera (es)[1] | ||
| Códigu postal |
50800 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 41°52′09″N 0°47′17″W | ||
  Zuera Zuera (España) | |||
| Superficie | 332.249586 km² | ||
| Altitú | 280 m | ||
| Llenda con | |||
| Demografía | |||
| Población |
8677 hab. (2023) - 4442 homes (2019) - 4123 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe |
100% de Comarca de Zaragoza (es) | ||
| Densidá | 26,12 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| Llocalidaes hermaniaes |
Trescore Balneario (es) | ||
| ayunzuera.com | |||
 | |||
Amás del cascu urbanu, entiende les entidaes de población d'Ontinar del Salz, el Barriu del Portalgu conocíu tamién como Barriu de la Estación— y les urbanizaciones de Zuera Sur, Les Llombes del Gállego, El Aliagar y Les Galias.[2]
La villa de Zuera ta emplazada en dambes márxenes del ríu Gállego, a 25 km de Zaragoza y a 46 km de Huesca. Perteneciente a la contorna de Zaragoza, ye la cuarta población con más habitantes de la mesma, dempués de la capital, Utebo y Cuarte de Huerva. El términu municipal, de 333,17 km², ye'l quintu más grande de la provincia y la mayor parte de los asentamientos urbanos alcontrar na ribera del Gállego, siguiendo la exa llonxitudinal que marquen l'autovía Mudéxar, la carretera N-330 y la llinia de ferrocarril. Presenta fuertes variaciones topográfiques, dende los 746 msnm de La Lomaza hasta los 279 msnm del cascu urbanu, xunto al ríu.
Conforma xunto coles llocalidaes de San Mateo de Gállego, Villanueva de Gállego, Gurrea de Gállego, La Paúl y El Temple la rexón conocida como So Gállego, magar esta zona nun funcionar como contorna alministrativa.
Edá Antigua
Na llocalidá pudo esistir dalgún tipu d'asentamientu previu a la dómina romana. La rexón topábase integrada en territoriu de los ilergetes y podría tar poblada por vascitanos. Taba emplazaba na zona fronteriza col territoriu de los vasconos, que s'estendíen a lo llargo d'una franxa de norte a sur dende'l Pirinéu hasta'l Ebro. La proximidá a los dominios vasconos y la influyencia qu'éstos pudieren tener nel territoriu de los ilergetes, llevó a dellos autores a sostener que'l topónimu Zuera provién del términu vascu «zubi», qu'en euskera significa «ponte».
Les primeres noticies fidedignes sobre los pobladores de la zona de Zuera provienen de la dómina de la romanización. Casi tolos investigadores asitien nes cercaníes del actual cascu urbanu l'antigua Gallicum, mentada nel Itinerariu de Antonino —redactáu nel sieglu III—, na calzada romana que diba de Cesaraugusta hasta'l Bearne, pasando por Osca. El nome romanu de Gallicum podría proceder del ríu Gállego, consideráu'l pasu obligáu dende les Galias a la Hispania Citerior.[2]
Edá Media
De la dómina del dominiu musulmán daten les primeres noticies, según l'orixe de l'actual Zuera. Foi l'antigua Zufaria, nome árabe que, d'alcuerdu a ciertu autores, significa «guapa»;[2] otros autores sostienen que'l significáu del so topónimu árabe ye «el Peñasquito», apaeciendo citada la llocalidá en documentos medievales como Çuffarie y Çofera.[3]
La reconquista de Zuera tuvo de tener llugar xustu antes de la conquista de Zaragoza en 1118. Alfonsu I el Batallador cuntó cola ayuda de los gasconos Gastón IV de Bearne y Céntulo II de Bigorra, siendo los gascones quien introducieron en Zuera el cultu a San Licer, evanxelizador del Bearne y patrón de la villa. En redol al sieglu XII introducióse'l cultu a la Virxe del Salz, que según les cróniques apaecer a un caballeru de dalguna de les órdenes militares de la dómina.
La villa perteneció, ente otros, a Don Bolla de Lluna, Señor que castigó a los vecinos por unes supuestes otomíes cometíes en Erla. Ante esti fechu, los vecinos de Zuera acusáron-y ante'l Xusticia d'Aragón, quien-y impunxo una sanción. Dempués d'esti episodiu, Zuera y les aldegues de Leciñena y San Mateo de Gállego reincorporar a la Corona d'Aragón. En Zuera, que tuvo votu en Cortes, terminar en 1285 les que Pedru III empezara n'Huesca.
En 1366, el monarca Pedru IV el Ceremoniosu, obligáu polos gastos de la Guerra de los Dos Pedros, vendió la villa de Zuera y les sos aldegues al Conceyu de Zaragoza, con toles sos posesiones, tributos y derechos, en 170.000 sueldos jaqueses. Los vecinos intentaron ensin ésitu recaldar felicidá suma por que la villa nun fuera dixebrada de la Corona. Alfonsu V, pola mesma causa, vendió a Zaragoza, en 1432, el "Ius luendi" o derechu de redención y carta de gracia de Zuera. Por tou ello, Zaragoza quedó dueña absoluta de la villa y baronía, que naquellos tiempos percibía unu de los cinco peaxes que pagaben les mercancíes que se tresportaben pela ruta de Zaragoza a Francia. Esti orde de coses caltener hasta 1617.[2]
Edá Moderna
L'historiador Xordán de Asso señala qu'a finales del sieglu XVIII, Zuera cuntaba nes márxenes del Gállego con una «dilatada vega de 3.000 cahizadas regables, y otres 1.000 nel monte. Ésti ye bien dilatáu, y vistíu de romerales, del que s'alimenten munchos abeyares, que producen el miel más envaloráu d'Aragón.» Les actividaes agrícola y comercial, motivaes pol tránsitu constante de mercancíes en direición Norte-Sur y procedentes de les Cinco Villes, favorecíen un fácil asentamientu na zona.
Edá Contemporánea
Pascual Madoz, ente 1846 y 1850, recueye de Zuera que «tien 280 cases... distribuyíes en 5 cais anches, rectes y mal empedradas, y una plaza; casa de conceyu, na que tamién ta la cárcel y escuela de primeres lletres, dotada con 2.800 reales... Nel so términu hai un edificiu que foi conventu, llamáu de los Santos, onde antes de la exclaustración de los relixosos en 1835 esistía una comunidá de la orde de Agustinos Descalzos». Establecía la so población en 284 vecinos y 1.350 almes.[4]
Yá nel sieglu XX, el 31 de xunetu de 1915 tuvo llugar una nube d'estraordinaries proporciones que práuticamente afaró la llocalidá de Zuera.[5] La enorme nube de pedrisco, acompañada de vientu huracanado, causó qu'en dellos llugares el xarazo algamara un altor de tres metros. La prensa de la dómina describía asina la magnitú de la catástrofe: «El vientu huracanado tronzó arboles, afaró les mieses y baltó los postes del teléfonu y de la llinia llétrica, quedando la población a escures. Zuera presenta un cuadru apavoriante, y en callar cachos de persianes, texas, lladriyos y otros oxetos, arrincaos pol vientu». Estos tarrecibles sucesos acabaron cola vida de cuatro vecinos.[6]
La posterior Guerra Civil Española tuvo importantes repercusiones na llocalidá. Antes del so entamu, tres les eleiciones xenerales d'España de 1936, socedió que'l 13 de marzu de 1936 tirotióse'l Casín Repúblicano dende'l Casino Monárquicu, al sentise la derecha local amenazada pol trunfu del Frente Popular. L'ataque saldar con un muertu, dellos mancaos y más de 60 derechiegos deteníos. Zuera ye consideráu unu de los pueblos aragoneses que más careció la violencia de la guerra,[7] una y bones el primer gran bombardéu qu'hubo n'Aragón foi nesta llocalidá, rexistrándose nél ocho muertos, ente ellos seis neños. La represión tamién foi especialmente dura. Anque al españar el conflictu, al paecer tan solo unu de los vecinos aguantar a los siguidores de Franco, en menos d'un añu fueron fusilaes polos sublevaos más de 180 persones, de les que 23 yeren muyeres.[8]
Más apocayá, el 5 d'agostu de 2008, declaróse un quema por causa de un accidente d'automóvil nel Altu de San Sebastián y, por cuenta de los fuertes vientos, el fueu arrobinar hasta quemar más de 2.200 hectárees. El llugar onde asocedió l'accidente ta a escasos quilómetros del Cuetu de la Palombera, onde en 1995 tamién amburaron 4.200 hectárees.[9]
Nel censu de población de 1495, Zuera figura con 151 «fueos» (cases),[10] lo qu'equival a unos 650 habitantes. Mientres el sieglu XVI la población de Zuera siguió creciendo y nel censu de 1610 cuntaba con 250 fueos.[2] Nel sieglu XX, la crecedera demográfica foi constante: 2 597 habitantes de 1900, 5 230 habitantes en 1960 y 7 742 en 2014.[11]
| Gráfica d'evolución demográfica de Zuera ente 1900 y 2014 |
 |
|
Población de fechu (1900-1991) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal (dende 2001 d'equí p'arriba) del INE. |
Últimos alcaldes de Zuera
| Fecha | Alcalde | Partíu Políticu | |
|---|---|---|---|
| 1979-1983 | Andrés Cuartero Moreno[12] | PSOE | |
| 1983-1987 | Javier Puyuelo Castillo | ||
| 1987-1991 | |||
| 1991-1995 | |||
| 1995-1999 | José Manuel Larqué Gregorio | PP | |
| 1999-2003 | Javier Puyuelo Castillo | PSOE | |
| 2003-2004 2004-2007 | Javier Puyuelo Castillo Francisco Gracia Marcuello | ||
| 2007-2011 | José Manuel Larqué Gregorio | PP | |
| 2011-2015 2012-2015 | José Manuel Larqué Gregorio Antonio Bolea Gabaldón | ||
| 2015-2019 | Luis Zubieta[13] | PSOE |
Resultaos eleutorales
| Partíu | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 |
| PSOE | 8 | 8 | 6 | 7 | 7 | 6 | 6 | 5 |
| PP | 2 | 4 | 5 | 6 | 6 | 6 | 4 | |
| SomosZuera | 2 | |||||||
| PAR | 4 | 2 | 3 | 1 | - | 1 | 1 | 1 |
| FIA-PILL | 1 | |||||||
| CHA | - | |||||||
| IX | 1 | 1 | - | |||||
| AP | - | |||||||
| PTE | - | |||||||
| Total | 13 | 13 | 13 | 13 | 13 | 13 | 13 | 13 |
La principal base económica de Zuera ye l'agricultura, con 18.012 hectárees de llabor d'alcuerdu al Censu Agrícola de 1972, de les qu'una quinta parte correspuende a regadíu. El regadíu no fondero del valle recibe l'agua d'acequies derivaes del Gállego y de la Canal de la Violada. Los productos principales son el maíz, l'alfalfa, el trigu, delles praderíes y cultivos hortícolas.[3]
L'actividá industrial foi progresivamente adquiriendo mayor protagonismu. Ente les industries instalaes destaquen les alimentarias, testiles, construcción y otres. El despegue industrial de Zuera empezó a finales de la década de 1960, al inaugurase'l polígonu «El Campillo». Na actualidá, el polígonu industrial «Los Llanos de la Estación», construyíu por SEPES —Entidá Pública Empresarial de Suelu— a iniciativa municipal, cuenta con un eleváu nivel d'ocupación.
Arquiteutura relixosa
El templu más reconocíu na llocalidá ye la Ilesia parroquial de San Pedro, con fábrica primitiva mudéxar de los sieglos XII y XIII, anque con importantes alteraciones, sobremanera a partir del sieglu XVI. La torre, destruyida por un rayu nel sieglu XIX, reconstruyir a finales de la década de 1990 n'estilu neogóticu. Mientres distintes obres de restauración, ye de destacar que salió a la lluz un arcu románicu y restos de pintura mudéxar que pueden datar del sieglu XII. Nel so interior caltién un retablu platerescu de 1548. Igualmente interesante ye la sacristía, de planta rectangular y cubierta con cuatro tramos de bóveda de lunetos, que'l so autor pudo ser Ventura Rodríguez.
La Ermita de la Virxe del Salz, patrona de la villa, falta nueve km del conceyu. Paez ser que'l so orixe foi un castiellu o asentamientu defensivu d'orixe musulmán.
Arquiteutura civil
Ye interesante'l cascu urbanu en redol a la cai Mayor y plaza d'España.
Amás, na redoma del conceyu atopa'l curiosu Arcu de la Mora, obra hidráulica construyida en dómina islámica. Créese qu'esta construcción foi un intentu fallíu de los árabes de construyir una gran acequia, pa lo que se llevantó l'arcu que salva'l ribayu y escaváronse les galeríes que llevaríen el calce pel interior de les roques. Posiblemente la obra nun llegó a acabase nunca. L'acueductu, anguaño restauráu, presentaba semioculto un arcu de sillería de grandes piedres que pudiera ser de dómina romana.
De recién construcción ye'l Parque fluvial, creáu col fin de promover l'acercamientu al patrimoniu natural y cultural del ríu Gállego nel so tramu zufariense.
Patrimoniu natural
Ente los términos municipales de Castejón de Valdejasa, Gurrea de Gállego y Zuera, atópense los Montes de Zuera, una singular zona de relieves alomados y ribayos de fondu planu. Los ecosistemes esistentes, compuestos por pinares, zones esteparias y sotos de ribera, tán incluyíos dientro de la declaración de la Rede Natura 2000, como LIC (Llugar d'Interés Comuñal) y ZEPA (Zona d'Especial Proteición pa l'Aves).[15] Na zona noroeste atopa un maxestosu pinar, nel qu'abonda la variedá de Pinus halepensis; dientro d'esti espaciu, esiste un exemplar únicu pol so porte y edá, que recibe'l nome de «Pinu de Valdenavarro».[16]
- El día 23 d'abril celebra la festividá de San Jorge. Pela tarde tien llugar una torna taurina.
- 50 díes dempués de la Pascua de Resurrección, en Pentecostés, realízase la romería a la Ermita de la Virxe del Salz.
- Del 25 al 30 d'agostu tienen llugar les Fiestes Patronales Mayores, n'honor a San Licer, patronu de Zuera.
- El segundu fin de selmana de setiembre celebra la Fiesta del Cristu.
Tocantes a tradiciones, el «danze» de Zuera foi recuperáu apocayá, tres la so última interpretación na década de 1950. Celébrase'l día de la Virxe na Ermita de la Virxe del Salz y nél tán representaos cristianos y moros. Destaca la so interpretación musical, siendo unu de los dances anguaño interpretaos por gaita de boto aragonesa xunto con dulzaina.
- En fútbol, l'equipu de la llocalidá, C.D. Zuera, compite en Rexonal Preferente.
- En baloncestu, el Club Baxu Gállego Baloncestu Zuera representa a la villa.
- En atletismu, el ADA Zuera representa a la villa a nivel autonómicu.
- Hai una asociación d'esguilada y alpinismu, el G.M. Boira.
- El ranchu» ye un tipu de caldereta a base de coneyu y costiella de gochu. Ye común comer el ranchu'l día de San Jorge, patrón d'Aragón, y el día de la Virxe del Salz, patrona de la villa.
- El postre típicu ye'l «zufarico». Tamién tán los encanelaus, tortas de canela rellenes de pelo d'ánxel, pases o nueces.
- Odón de Bon (1863 - 1945). Naturalista, políticu y publicista que sentó les bases de la oceanografía española. Fundó l'Institutu Español d'Oceanografía y llogró convencer a los poderes públicos ya intelectuales de la importancia y futuru de tales estudios. Ye consideráu unu de los principales introductores del darvinismu n'España. Los restos del pernomáu científicu reposen en Zuera nel mausoléu dedicáu a la so memoria.[17]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
