Remove ads
From Wikipedia, the free encyclopedia
El reinu de Pamplona foi una entidá política creada nel Pirinéu occidental en redol a la ciudá de Pamplona nos primeros sieglos de la Reconquista. El so nome mentar nos Annales regni Francorum.[1] La espresión siguió utilizándose hasta que Sancho VI de Navarra camudó'l so títulu de Pampilonensium rex (n'español, rei de los pamploneses) pol de Navarrae rex (n'español, rei de Navarra). Historiográficamente tamién s'empleguen les espresiones condáu de Pamplona (mientres la dómina de los reis navarru-aragoneses) y reinu de Nájera o reinu de Pamplona-Nájera (a partir de 925, tres la conquista de Nájera, l'afitamientu del reinu de Nájera y el reináu de García Sánchez I de Pamplona).
| ||||
---|---|---|---|---|
estáu desapaecíu | ||||
Alministración | ||||
Capital | Pamplona (de 905 a 1162) | |||
Forma de gobiernu | Monarquía hereditaria | |||
Rey de Pamplona (es) | Sancho Garcés I de Pamplona (es) (dende 905) | |||
Relixón oficial | Ilesia Católica | |||
División |
ver
| |||
Xeografía | ||||
La civitas romana de Pompaelo fuera la principal ciudá del imprecisu territoriu atribuyible al pueblu de los vasconos, hasta la fundación de Victoriacum polos visigodos (581). Mientres el postreru terciu del sieglu VIII, Carlomagno, el rei de los francos, llevó a cabo espediciones nel territoriu surpirenáico pa crear una marca fronteriza meridional (la darréu denomada Marca Hispánica) nel territoriu ente los Pirineos y el Ebro que compensara al emiratu de Córdoba. Tres el fracasu inicial de tales intentos d'espansión, llograr a principios del sieglu IX la creación na parte occidental de los Pirineos d'un condáu que subsistiría unos diez años. A partir d'entós, de nuevu sol control de les autoridaes cordobeses (yá cola denominación d'emiratu de Córdoba), entamar escontra 824 el reinu de Pamplona so la direición d'Íñigo Aresta, el so primer rei, y col sofitu de los sos aliaos muladíes de los Banu Qasi, señores de Tudela, y del obispáu de Pamplona.
Nel sieglu X el reinu de Pamplona rompió con Córdoba y empecipió la so espansión tanto militar como diplomática con aliances sellaes con matrimonios de los monarques y nobles. D'esta forma tenía llazos familiares bien próximos col vecín reinu de Llión. La dinastía Aresta-Íñiga, fundadora del Estáu, terminó con Fortún Garcés (870-905) quien, según la tradición, abdicó y retiróse al monesteriu de Leyre. Foi sustituyida pola dinastía Jimena, qu'empezó con Sancho Garcés I de Pamplona (905-925) y que'l so reinu denominar tantu reinu de Pamplona como reinu de Navarra.[2] Sancho Garcés I y el so fíu, García Sánchez I, desenvolvieron un llabor de repoblación y favorecimiento de les nueves tierres y de los monesterios ellí esistentes. Sancho Garcés II y García Sánchez II el Temblón viéronse obligaos a capitular ante Almanzor y a pagar tributos al califatu de Córdoba.
Con Sancho III el Mayor (1004-1035) el reinu de Pamplona algama la so mayor estensión territorial tomando casi tol terciu norte peninsular. Antes de morrer (1035) estremó los sos territorios ente los sos fíos: el so primoxénitu, García Sánchez III, reinó en Pamplona y heredó delles tierres n'Aragón y Castiella; Fernando I de Castiella llogró gran parte del condáu de Castiella; Ramiro I d'Aragón recibió tierres n'Aragón y Navarra; y Gonzalo en Sobrarbe y otros puntos distantes d'Aragón. D'esta repartida surde la nueva estructura política del sieglu XII colos reinos de Navarra, Aragón y Castiella.
El reinu de Pamplona tuvo incorporáu ente 1076 y 1134 a los territorios aragoneses. Segregar nel reináu de García Ramírez y nel de Sancho VI de Navarra (1150-1194) pasó a llamase reinu de Navarra.
Como recuerda l'hispanista Roger Collins, los testimonios que se caltienen de la dómina son bien escasos, de manera que nun esiste un consensu ente los especialistes pa discernir el númberu precisu de monarques y la duración de los sos mandatos, como tampoco sobre la estensión del so territoriu ya influencia.
Magar el xerme del Reinu de Pamplona ye la resultancia del orixe y cayida del Ducáu de Vasconia. Esti ducáu trescritu tamién en llatín como Wasconiae según les fontes de la dómina, foi una entidá de l'Alta Edá Media constituyida escontra'l 601-602 polos reis francos merovinxos sobre la base territorial de la circunscripción o ducatus de la provincia bajoimperial romana de Novempopulania, na antaño provincia augustiniana de Gallia Aquitania, y que s'estendía dende'l sur del cursu baxu del ríu Garona hasta l'aguada continental de los Pirinéos, siendo'l so primer titular el duce Xenial de Vasconia hasta'l 627.
Dellos historiadores postularon una emigración dende'l territoriu peninsular de los vasconos de la zona navarra dende'l sieglu II, ente qu'otros falen d'una progresiva espansión de los vasconos pirenaicos forzaos polos enfrentamientos colos visigodos de Leovigildo nel 581. Sicasí, dambes teoríes fueron rebatidas y nun tán sofitaes por evidencia histórica sólida.
Na crónica sobre les incursiones vascones cerca de Toulouse asocedíes en 587, por casu, afírmase claramente que les sos huestes retirar de nuevu a los montes con esclavos y bienes. Per otra parte, en nengún momentu afírmase que los habitantes de Novempopulania (anguaño Gascuña) llevantar pa faer frente a la marea vascona, más bien lo contrario.
El Ducáu de Vasconia ye un territoriu fronterizu nel qu'habita un determináu pueblu, el vascu nesti casu, que s'asigna a un duque o mandu militar, tal que s'entendía entós el llabor de los duques (vease los saxones, frisios). Goció de l'autonomía carauterística que concedíen los monarques merovinxos a los territorios gobernaos polos sos oficiales principales hasta que, col cambéu a la dinastía carolinxa, Aquitania y Vasconia pierden la so independencia nuna guerra tarrecible que dura diez años (760-769). A partir del 769, Vasconia, encabezada por un duque propiu, Lope II de Gascuña, dixebrar d'Aquitania, pero va perdiendo soberanía ante l'emburrie colonizador y feudalizador de Carlomagno. Créanse dellos condaos asignaos a representantes d'enfotu de Carlomagno: Toulouse, Fezensac, Burdeos (778) y, a partir del 785, los condaos pirenaicos asociaos a Toulouse, que van constituyir la Marca Hispánica.
Carlomagno, col proyeutu de defender y dilatar el pueblu cristianu, realizó una espedición col enfotu de ocupar Zaragoza y debilitar al emiratu de Córdoba emir cordobés. Esta espedición foi un fracasu y na so torna destruyó los murios y la ciudá de Pamplona[3] por que non pudiera remontase. Al pasar pol Pirinéu, la so retaguardia foi sorprendida y aniquilada polos vasconos na llamada batalla de Roncesvalles el 15 d'agostu del 778. L'emir cordobés coles sos fuercies armaes recuperó'l so poder en Zaragoza nel 781, depués na contorna de Calahorra, dirixiéndose a tierres vascones y en Pamplona foi acatáu por Jimeno el Fuerte. Nel 806 l'aristocracia pamplonesa foise entamando n'oposición al califatu ya incorporándose al Imperiu carolinxu de Ludovico Pío, ensin conocer los términos d'esta mutación política. La marca hispánica carolinxa de la "Navarra nuclear" yera un condáu d'unos 4000–5000 km² y namái debió de tener un únicu conde, Velasco al-Yalasqí, yá que nel 816 producióse l'esbarrumbamientu d'estes marques nel Pirinéu occidental, siendo por tantu efímera y ensin cambeos fondos. Mientres, Álava entró na órbita de la monarquía asturiana cuando'l príncipe Fruela I venció a los rebeldes vasconos, prindó a la que sería la so futura esposa, Munia y convirtió esti territoriu nel baluarte oriental de la monarquía asturiana y calteniendo la descripción de vasconos pa los sos habitantes.[4]
Tres la enérxica reacción sarracena, volvió instaurase'l sistema d'obediencia indireuta a Córdoba, considerándose que s'establez el Reinu de Pamplona col so primer rei Íñigo Aresta, que cuntaba col sofitu de los Banu Qasi de la ribera. Tenía De tributar al Emiratu de Córdoba emir de Córdoba, pero caltenía'l so propiu gobiernu y la relixón cristiana.[5] Nos testimonios árabes presentar como «señor, conde o príncipe de los vasconos (bashkunish)» y, por tanto, ye dudosu que fuera consideráu na dómina como rei (al igual que los sos dos descendientes primeros), yá que el territoriu yera pequeñu, como'l d'un condáu, y con una única sede episcopal.[6] Esta sumisión yera caltenida por aciu espediciones armaes punitives, ensin intención, al paecer, de querer caltener una ocupación permanente.[5] El territoriu yera d'unos 5000 km² ente los cumes del Pirinéu occidental y les llendes que daben les sierres esteriores. Nel 824, tres la "Segunda batalla de Roncesvalles", Navarra y los territorios al sur del Pirinéu dixébrense definitivamente del Ducáu y empecipien el so propiu percorríu. N'encalorando les revueltes de les fuercies nobiliaries en Gascuña, el poder carolinxo unvia les sos tropes a Pamplona encabezaes por dos de los sos condes, al envís de restaurar la so soberanía sobre'l territoriu. Na torna de la so misión fueron sorprendíos y prindaos nos Pirineos en perdiendo a la so guardia armada de vasconos o gascones a manes de los "zaguinos montañeses" (vasconos cispirenaicos). El conde Eblo foi unviáu a Córdoba como troféu, y el conde Aznar foi puestu en llibertá por ser gascón y ser consideráu consanguíneu. En 853, el duque de Vasconia va xurar per última vegada llealtá a un soberanu carolinxu, empecipiando darréu una dinámica rexonal fora de los poderes centrales carolinxos. Los títulos de duque de Vasconia y Aquitania axuntáronse definitivamente na figura de Guillermu VIII d'Aquitania a partir de 1063.
El fíu d'Íñigo Aresta, García Iñiguez (851-882) y el so nietu, Fortún Garcés (882-905), caltuvieron el mesmu territoriu ensin realizar conquistes.[7]
N'arrampuñando'l poder a Fortún Garcés, Sancho Garcés I (905-925), fíu de Dadilde, una hermana del conde de Pallars Ramón I, y de García Jiménez, alzóse como rei,[8] rompió los compromisos con Córdoba y estendió los sos dominios peles tierres de Deyo, el cursu del ríu Ega hasta'l Ebro y más allá les contornes de Nájera y Calahorra, éstes cola ayuda del rei lleonés Ordoño II que producieron la decadencia de la dinastía Banu Qasi. La respuesta del emir cordobés Abderramán III foi inmediata y realizó dos espediciones cola victoria na batalla de Valdejunquera. Anque nun pudo llegar a la cuenca de Pamplona, sí llogró ocupar casi tol territoriu de la Rioja (923). Na siguiente campaña del emir en 924 llegó y afaró Pamplona. El territoriu de Calahorra axudicóse íntegramente a Sancho Garcés, y por esi motivu casó a la so fía Sancha con Ordoño II. Sol so tutela tamién quedaron los condaos de los valles de los ríos Aragón y Gállego hasta llegar al Sobrarbe.[9] La llende occidental yera col reinu uvieín d'Álava y Castiella. Tou ello conformaba un territoriu d'unos 15 000 km².[10]
A la so muerte asocedió-y García Sánchez I (925-970), menor d'edá y tuteláu por Jimeno Garcés, hermanu del monarca y maríu d'una hermana de Toa, la reina viuda. Estableciéronse llazos matrimoniales col reinu de Llión, una y bones la reina Toa casó a la so fía Oneca col rei Alfonso IV (924-931) y depués a Urraca con Ramiro II. Per otra parte, l'enllaz matrimonial de García Sánchez I con Andregoto enllazaba'l condáu d'Aragón. Sicasí, esti matrimoniu foi eslleíu por parentescu (primos hermanos), anque Andregoto siguió ostentando'l títulu de reina. Tres la rotura, García Sánchez I casóse con Teresa Ramírez, posiblemente fía de Ramiro II de Llión. Tamién se emparentaron con families de nobles de los territorios dependientes del de Llión (Castiella, Álava y Vizcaya), como'l conde castellanu Fernán González casáu primeru con una fía de Sancho Garcés I y depués en nueves nupcias con Urraca Garcés, fía de García Sánchez I; y Urraca Fernández, vilba de los reis Ordoño III y Ordoño IV, que se va casóse col primoxénitu y futuru herederu del reinu.[11]
El so herederu Sancho Garcés II (970-994) tuvo asistíu pol so hermanascu Ramiro. Siguió la política matrimonial cola dinastía gascona col matrimoniu d'Urraca Garcés, yá viuda, col conde Guillermo Sánchez, y pa frenar les incursiones d'Almanzor a una de les sos fíes en 982.[12] Al rematar el sieglu X, Almanzor llanzaba incursiones nos reinos cristianos y siquier en nueve causes entraron en territoriu pamplonés. Nel 966 volver# a entamar los enfrentamientos, cola perda de Calahorra y el valle del ríu Cidacos. Sancho Garcés II en coalición coles milicies del Condáu de Castiella sufrió una derrota en Torrevicente (981), y tres ellos intentó axustar col fin de roblar la paz, primero apurriendo a una de les sos fíes y darréu al so fíu. Tres el fallecimientu de Sancho Garcés II, en 994, Pamplona tuvo que rindise en realizando'l califatu una espedición. Otres incursiones producir col so socesor García Sánchez II (994-1000), como la efectuada nel 999 en que Pamplona foi dafechu esfarrapada,[13] y nuna d'elles produciría'l so muerte, posiblemente nel añu 1000.[14]
La socesión foi pal primoxénitu d'unos ocho años d'edá Sancho Garcés III (1004-1035), y ésta posiblemente tuvo tutelada pol Califatu.[12] Los primeros años paez que'l reinu foi dirixíu pol so tíos Sancho, y García Ramírez de forma socesiva,[13] y yá nel 1004 asumiría'l tronu col asesoramientu de la so madre Jimena Fernández. Les rellaciones con Castiella fuéronse fortaleciendo por aciu llazos familiares. La muerte d'Almanzor en 1002 y del so socesor Abd al-Malik en 1008 empecipiaron la decadencia del Califatu de Córdoba cola so división en taifas que Castiella aprovechó p'aumentar el so territoriu, ente que Sancho aseguró les posiciones na frontera de la taifa de Zaragoza, nes contornes de Loarre, Funes, Sos, Uncastillo, Arlas, Caparroso y Boltaña.[15][16]
Antes de 1011 casóse con Muniadona, fía del conde de Castiella Sancho García.[17] En 1016 realiza col so tíu y suegru Sancho García un alcuerdu tocantes a llendes ente'l Condáu de Castiella y el Reinu de Pamplona y los ámbitos d'espansión, quedando para Pamplona la espansión escontra'l sur y l'este, la zona oriental de Soria y el valle del Ebro, incluyíes les contornes zaragozanes.[18] Nun hai documentación direuta tocantes a estes llendes exactes.[19] El territoriu heredáu del reinu de Pamplona (regnum Pampilonense) taba formáu por 15 000 km² de Pamplona, Nájera y Aragón con dos círculos de vasallos reales los señores pamploneses y los aragoneses tradicionalmente estremaos.[20]
En 1017 sofitó a la so tía la condesa Mayor de Ribagorza en pleitos col so antiguu home'l conde de Pallars, que-y aseguró los dominios y espandióse escontra la Ribagorza. En 1025, la condesa arrenunció al títulu, trespasándo-ylo al rei pamplonés, ya ingresó nun monesteriu.[18] Tres la muerte del conde Sancho García, Alfonso V de Llión intentó restablecer la so autoridá na franxa de los ríos Cea y Pisuerga. Sancho III realizó un arbitraxe casando a la so hermana Urraca con Alfonso V (1023). En 1029 foi asesináu'l García, conde de Castiella y sobrín de Muniadona, polo que Muniadona fíxose depositaria del condáu castellanu que sería gobernada pol so maríu Sancho III. L'heriedu del reinu de Llión foi pa un menor d'edá, Bermudo III (1028), qu'implicó a Sancho III na gobernabilidad d'esti reinu, interponiéndose ente les discordias esistentes ente'l condáu de Castiella y el Reinu de Llión, por aciu alcuerdos matrimoniales. Asina una fía de Sancho III, Jimena, casóse col rei lleonés, ente que la hermana d'ésti, Sancha casóse con Fernando, segundu fíu de Sancho III y el que tenía encamentáu'l condáu castellanu.[21] P'ayudar nesta gobernabilidad tuvo mientres l'añu 1034 en tierres lleoneses.[18]
Na reorganización del reinu, supónse que creó'l vizcondáu de Labort,[22] ente 1021 y 1023, con residencia del vizconde en Bayonne y el de Baztan escontra 1025, magar nun hai constancia documental d'ello, yá que nun hai nenguna mención nin alusión al vizcondando de Labort o a les tierres de la Baxa Navarra na documentación expedida por Sancho'l Mayor.[23] José María Lacarra escribía esto sobre esta teoría:
Pero tengo de confesar que pa esta teoría tan bien forxada, nun atopo nenguna base documental. Magar los nomes de los primeros vizcondes de Labourd pueden ser teníos por navarros, nun ta comprobáu'l so entronque con nenguna familia conocida de "seniores" navarros; nin nos documentos de Pamplona cítase nunca'l vizcondáu de Labourd o de Bayonne, nin nos documentos d'estes tierres fai nenguna alusión a les "tenencies" o gobiernos que pudieren tener los sos vizcondes nel reinu de Pamplona. En resume, nin hai pruebes de que Sancho'l Mayor sofitara militarmente al duque de Gascuña contra'l conde de Tolosa, nin que depués-y desaposiara del vizcondáu de Labort p'apurri-y lo al so mayordomu, nin de qu'en vida de Sancho Guillermo realizara'l menor actu d'hostilidá contra él nin s'atribuyera autoridá dalguna sobre'l ducáu de Gascuña. Les rellaciones ente dambos tuvieron de ser d'amistá, más estrecha que col conde de Barcelona, daos los antecedentes y los llazos de parentescu que los xuníen.[24]
Dellos autores defenden que, a la muerte del duque Sancho Guillermo, duque de Gascuña, el 4 d'ochobre de 1032, estendió la so autoridá sobre l'antigua Vasconia ultrapirenaica entendida ente'l Pirinéu y el Garona, como empezó a ser mentáu nos sos documentos.[25] Otros autores, como José María Lacarra, Gonzalo Martínez Díez o Armando Besga opinen lo contrario[26]
Pel Norte, la frontera del reinu pamplonés ta clara, los Pirineos (casu d'estendese l'autoridá de los reis navarros hasta'l Baztán, lo que ye lo más probable, pero que nun se puede acreitar hasta'l 1066), y nun se modificar. Nun ye ciertu, magar toles vegaes que se dixo, que Sancho III llograra'l dominiu de Gascuña (la única Vasconia d'entós, esto ye, el territoriu ente los Pirineos y el Garona, nel que la población que podemos considerar vasca pola so llingua namái yera una minoría). El rei navarru namái pretendió asoceder en 1032 al duque de Gascuña Sancho Guillermo, muertu ensin descendencia, lo que bastó por qu'en dellos documentos cite reinándose-y en Gascuña. Pero la verdá ye que l'heriedu recayó en Eudes
Puede dicise que Sancho III realizó'l primer Imperiu Hispánicu[ensin referencies] y foi denomináu Rex Ibericus y Rex Navarrae Hispaniarum.
A la so muerte en 1035 el reinu de Pamplona algamara la so máxima estensión. Realizó un testamentu que tuvo un gran discutiniu historiográficu, considerando que partió tol territoriu en tres reinos. Sicasí Sancho III el Mayor siguió la tradición socesoria acutando al primoxénitu García el reinu de Pamplona, col títulu real con tol so patrimoniu a él anexu hasta entós, Pamplona, Aragón y tierres de Nájera. El legáu de la so esposa Muniadona deber d'apurrir de forma partida ente los fíos llexítimos. D'esta forma García tamién recibió'l territoriu nordés del Condáu de Castiella (Castella Vetula, la Bureba, Oca...) y el condáu d'Álava (les tierres vizcaines, duranguesas y alaveses). Per parte del heriedu maternu para Fernando, que yá tenía encamentáu'l condáu de Castiella, recibió'l restu d'esti territoriu; Gonzalo el de Sobrarbe y Ribagorza, que tuvo de tar supeditáu al hermanu primoxénitu, procedentes de los derechos de familia materna y de conquistes del so padre; y, a lo último, pal hermanascu Ramiro el condáu d'Aragón y ciertes poblaciones esvalixaes pola xeografía pamplonesa, supeditáu a García. La muerte precoz y poco esclariada de Gonzalo fizo que los territorios correspondientes pasaren a Ramiro. Poro, el patrimoniu qu'ostentaba al xubir al tronu concentrar nel primoxénitu García, ente que'l restu, heriedu de la so esposa Mayor o derechu de conquista, yera de más llibre disposición.[27][28][29]
La política esterior del reinu de Pamplona con García Sánchez III (1035-1054) tuvo marcada pola rellación colos sos hermanos. El conflictu armáu del so hermanu Fernandu I, al que sofitó, col so cuñáu Bermudo III de Llión produció la muerte d'esti postreru na batalla de Tamarón consiguiendo Fernandu I la corona lleonesa. Esta collaboración caltener mientres dellos años. Col hermanascu Ramiro I d'Aragón foi meyor y caltuvo la dependencia teórica del pamplonés, sacante un mal conocíu enfrentamientu en Tafalla en 1043 y que foi favorable a García. L'alianza ente ellos, y con Ramón Berenguer I, foi eficaz pa primir a la taifa de Zaragoza. Tres tomar de Calahorra en 1044, la frontera pasó a un periodu pacíficu nes que s'empecipiaron rellaciones comerciales cola estremada taifa.[30]
Al consiguir Fernandu I el reinu de Llión, convirtió teóricamente a García Sánchez III vasallu del so hermanu no relativo a los territorios del condáu de Castiella que fueren partíos per parte del heriedu maternu. Sicasí, el pamplonés probablemente interpretó qu'esos territorios pasaren a ser una estensión del so reinu, asitiando a distintos tenentes del so círculu nobiliariu, moviendo a los locales que teníen intereses rellacionaos con Fernandu I, amás de realizar otres midíes polítiques.[31] Les rellaciones deteriorar hasta'l puntu d'enfrentase los dos hermanos na batalla d'Atapuerca en setiembre de 1054, onde morrió'l rei de Pamplona.[32] La derrota nesta batalla fixo perder a Pamplona les tierres de Castella Vetula, la Bureba y parte de la cuenca del Tirón.[33]
Sancho Garcés IV (1054-1076) foi proclamáu rei y reconocíu pol so tíu Fernandu I, rei de Llión, nel mesmu campu de batalla d'Atapuerca. Tenía catorce años y foi tutelada nel gobiernu pola so madre Estefanía, que tenía gran habilidá política, y paez que tamién polos sos tíos Fernando y Ramiro. Cuando morrió la madre en 1058 empezó a destacar el difícil calter del soberanu que-y ganó la enemistá de la nobleza que pa 1061 provocó un conato de rebelión. La muerte de Ramiro I d'Aragón producir en 1063, y el so fíu Sancho Ramírez empecipió un progresivu alloñamientu del rei de Pamplona, faciéndose vasallu del papa en 1068, rompiendo, d'esta forma, la soberanía del reinu de Pamplona, pa darréu proclamase rei. Mentanto Sancho Garcés IV aliar con Al-Muqtadir de Zaragoza.[32] Finalmente producióse una intriga que llevó al asesinatu de Sancho Garcés IV al ser espeñáu en Peñalén, xunto a Funes, el 4 de xunu de 1076, per parte del so hermanu Ramón y la so hermana Ermesinda. Nel mesmu tamién debieron de participar los dos reinos vecinos.[34] Hasta'l momentu de la so muerte'l reinu de Pamplona cuntaba colos territorios de Vizcaya, Álava y la Tierra Najerense.[33]
Darréu dempués el reinu partir los sos dos vecinos. El rei de Llión y Castiella Alfonso VI, primu de toos ellos, pasó a controlar La Rioxa; el Señoríu de Vizcaya, atrayéndose a Lope Iñiguez, en cuenta de aceptar el señoríu hereditariu de Haro;[35] Álava; el Duranguesado; una gran parte de Guipúzcoa y la vera derecha del baxu Ega, al paecer col sofitu de los llinaxes de la zona.[36] Pela so parte el rei aragonés, Sancho Ramírez, primu tamién per llinia bastarda, fixo lo propio col restu del territoriu pamplonés, col sofitu de la nobleza nuclear pamplonesa que lu aceptó como rei. D'esta forma, el ríu Ega foi la frontera na que quedó estremáu'l reinu.[34] Les pretensiones d'Alfonso VI que s'afalaron cola conquista de Toledo (1085), fueron frenaes pola derrota na batalla de Zalaca (1085) contra los almorávides, lo que lu llevó a reconocer al so primu Sancho Ramírez como rei de Pamplona, consiguiendo que-y emprestara vasallaxe por un territoriu del nucleu orixinariu del reinu, denomináu "condáu de Navarra". Sancho Ramírez centróse entós n'espandise al territoriu musulmán na zona de Ribagorza y con tomar d'Arguedas (1084), col que controlaba gran parte de les Bardenas. A la muerte de Sancho Ramírez, paso'l reinu a Pedro I (1094-1104) que siguió cola presión al Islam, tomando'l Somontano, en cuanto al territoriu aragonés, y en cuanto al pamplonés caltuvo l'acoso a Tudela con tomar de Sádaba (1096) y de Milagru (1098).[37]
El so socesor, Alfonso I el Batallador (1104-1134), rápido llevó la frontera col Islam al ríu Ebro. En 1109 se esposó cola fía d'Alfonso VI de Castiella, Urraca, col enfotu de un gobiernu conxuntu de los reinos alcordáu nes capitulaciones matrimoniales. La incompatibilidá de calteres de los cónyuges condució a una guerra civil en Castiella. Urraca y los sos partidarios fixéronse fuertes en Galicia y na parte occidental, coronando en 1111 al primer fíu del primer matrimoniu d'ésta, Alfonso Raimúndez. Gran parte de la nobleza castellana sofitó a Alfonso'l Batallador que, al ver que yera imposible unificar los dos reinos, retiróse calteniendo los territorios que-y sofitaron, como fueron Vizcaya, Álava (aconceyaos na xunta d'Argote[38]), Rioja y otros de Burgos.[39] Diego López I en 1116 va remontar contra Alfonso I pola tenencia de Nájera y calteniendo de nuevu una posición pro castellana. Alfonso I designara a Fortún Garcés Cajal pa retener dicha plaza en 1112, que la caltuvo hasta 1134. De nuevu'l señor de Vizcaya, Diego López I, xunto col conde Lladrón Lladrón Íñiguez, remontar en 1124, polo que'l rei sitió Haro y Diego López I se exilió a Castiella, ente que'l Lladrón Íñiguez reconciliar col Batallador convirtiéndose en señor d'Álava. Cuando morrió Diego López I, el so fíu, Lope Díaz, en 1126 reconoció al nuevu rei de Castiella, Alfonso VII, que taba reivindicando los territorios vascos y la Rioja.[40]
Per otra parte tomóse Zaragoza (1118) con sofitu de nobles y tropes procedentes del Mediudía francés y de tol territoriu del reinu pamplonés, incluyíos los territorios occidentales, y aragonés. Darréu dempués cayó Tudela, el 25 de febreru de 1119, y Tarazona, y depués Calatayud y Daroca.[41]
Tres el fallecimientu de Urraca en 1126, el so fíu Alfonso VII concentró les sos pretensiones nel territoriu d'Alfonso'l batallador. En 1127 por aciu mediación alcordóse'l Pactu de Támara, col fin d'evitar l'enfrentamientu de les tropes de Pamplona y Aragón coles castellanu-lleoneses. Nesti pactu Alfonso'l Batallador arrenunciaba al títulu d'emperador y se delimitaron les fronteres ente los reinos de Castiella y los de Pamplona y Aragón con devolución de dalgún de los territorios a Castiella, retirada ésta qu'Alfonso I efectúo con lentitú.[42] Nesti pactu quedaba en territoriu pamplonés los de Vizcaya, Álava, Guipúzcoa, Belorado, Soria y San Esteban de Gormaz.[43]
Asedió Bayonne, que taba en manes d'Inglaterra, nos años 1130-1131 ensin llegar a tomala. Per otra parte, n'Aragón en conquistando Mequinenza (1132) centrar en tomar de Fraga, que fracasó tres un asediu d'un añu de duración, gravemente mancáu retiróse y morrió dos meses dempués por entueyos de les firíes, el 7 de setiembre de 1134. El territoriu por él controláu pasara de 24 000 km² a unos 52 000 km², d'ellos 8 000 ante Castiella pa la monarquía pamplonesa y más de 20 000 km² a los almorávides. La muerte ensin fíos llexítimos y con un testamentu que dexaba a les órdenes militares los dos reinos, yera daqué imposible de cumplir tantu pola nobleza aragonesa como pola pamplonesa.[38]y esto marcaría la separación de nuevu ente'l reinu de Pamplona y Aragón.[41] N'Aragón coronar a Ramiro II, un hermanu d'Alfonso'l Batallador, ente que nel territoriu pamplonés la nobleza optó por García IV Ramírez (1134-1150), renuevu de la dinastía Jimena. García Ramírez tuvo que sometese al vasallaxe del rei castellanu, pero'l so fíu Sancho VI de Navarra aprovechó la minoridad d'Alfonso VIII de Castiella pa solmenase'l vasallaxe y se intituló como Rex Navarre.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.