Avilés
ciudá y conceyu d'Asturies From Wikipedia, the free encyclopedia
Avilés ye un conceyu, una parroquia y una Villa d'Asturies. El conceyu tien una población empadronada de 75 518 hab. (2023)[1][2], siendo la tercera capital municipal en población d'Asturies, en númberu d'habitantes. El conceyu ye unu de los venti conceyos arrexuntaos que formen l'área metropolitana central d'Asturies.
| Avilés | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Principáu d'Asturies | ||||
| Provincia | Provincia d'Asturies | ||||
| Partíu xudicial | Avilés | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu | ||||
| Capital | Avilés | ||||
| Alcaldesa d'Avilés | Mariví Monteserín (Federación Socialista Asturiana) | ||||
| Nome oficial | Avilés (es) | ||||
| División | |||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 43°33′22″N 5°55′20″W | ||||
 | |||||
| Superficie | 26.81 km² | ||||
| Llenda con | Castrillón, Corvera y Gozón | ||||
| Puntu más baxu | nivel de la mar | ||||
| Altitú media | 139 m | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 75 518 hab. (2023) | ||||
| Densidá | 2816,78 hab/km² | ||||
| Xentiliciu | |||||
| Viviendes | 35 805 (2011) | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| aviles.es | |||||
 | |||||
La bandera y l'escudu d'Avilés vienen definíos nel Manual d'Identidá Corporativa del Conceyu d'Avilés, anque carecen de sanción llegal. La tradición diz que'l so orixe ta na participación del marineru avilesín Rui-Pérez na conquista de Sevilla pol rei Fernandu III en 1248. Diba'l mandu d'un barcu que tenía na proa una sierra cola que frañó les cadenes tendíes ente les Torres del Oru y que nun-yos dexaba pasar pel ríu Guadalquivir.
Avilés ye un conceyu de 25'34 quilómetros cuadraos de superficie que representa'l 0,239% d'estensión d'Asturies, asitiáu nel centru de la costa asturiana y a 26 km d'Uviéu. Llenda cola mar Cantábrica al norte y colos conceyos de Gozón al este, Corvera al sur y Castrillón ya Illas al oeste. Los nucleos de población con más habitantes del conceyu d'Avilés son, per esti orde: Avilés capital, Miranda, Heros, Caliero, Tabliella y Sablera.
Tola so superficie repártese ente la rasa costera y los montes que lu zarren pel sur, anque ye la ría d'Avilés que ta encaxada na rasa, la que continúa al interior del Cabu Peñes y siña la morfoloxía del territoriu. La ría ocupa'l 3% de tola superficie, llegando depués de tres milles de muelles fasta'l centru la ciudá que ta na so oriella occidental que permitió l'asentamientu históricu de la población, yá qu'esta fuexa ye baxa y plana frente a les altures de Carbayedos, Tuñes o L'Estrellín nel llau aviesu.
Tien una población de 84.202 habitantes. N'ella ta'l segundu puertu n'importancia d'Asturies, la so posición central-y da'l privilexáu puestu de tar nel nuedu de comunicaciones, incluyíu l'aeropuertu d'Asturies a 14 quilómetros.
La so capital col mesmu nome que'l conceyu (falar d'Avilés ciudá y Avilés conceyu ye sinónimu), ta asitiada na oriella de la ría, foi tierra de marinería y comerciu y el primer puertu d'Asturies.
La so rápida industrialización traxo una masiva emigración y con ello una gran medra en toles estayes. Avilés ye una de les trés ciudaes asturianes más importantes y la tercera en cuantes a población.
Parroquies[3]
| Nᵘ | Nome | Superficie (km²) |
% superficie Avilés |
Población | % población Avilés |
Densidá (hab./km²) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Avilés | 9,597[4] | 3,57963446475×1093 579 634 464,75% | 73 198, 73 198 | 9 692 885,49 692 885,4% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. |
| 2 | San Cristoba | 4,02 | 14,9914,99% | 2036, 2035 | 26 963,1526 963,15% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. |
| 3 | La Madalena de Corros | 1,702[4] | 6,34837747154×1096 348 377 471,54% | 538 | 0,710,71% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "" non reconocíu. |
| 4 | Miranda | 2,93 | 10,9310,93% | 1499, 1499 | 19 851,5619 851,56% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. |
| 5 | San Xuan de Nieva | n/d | 9, 9 | 0,130,13% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. | |
| 6 | Valliniello | n/d | 905, 905 | 1199,591199,59% | Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu. |
Pre-historia y Dómina Antiguo
Anque hasta que nel añu 741 el rei Alfonsu I nun cartafueyu fala del Castiellu de Gauzón nun se fai referencia dalguna a Avilés (o el so entornu), ya se topen hachos del paleolíticu como l'hachu de Trelles de La Maruca o tres hachos neolíticos topaos na Rocica.
Hai autores que falen de que dalgunos de los restos de cerámica prieta atopaos n'Avilés correspuenden a époques prerromanes.
Pal añu 19 e.C. los romanos yá ocupen Asturies, el topónimu d'Avilés tien el so orixe n'Abilius (nome romanu), otros topónimos del conceyu como Llaranes tamién tienen un orixe llatín.
Con testos en llatín apaez una estela antropomorfa en Molleda, asina como delles monedes y restos que sitomaticen la fuerte romanización de la zona.
Nos sieglos V, VI y VII son los visigodos los que pasen a ocupar la zona, si bien la so influyencia nun ye comparable a la de Roma y apenes s'atopen restos.
Edá Media
Nun cartafueyu d'Alfonsu I cítase per primer vegada al castiellu de Gauzón, una fortaleza fecha enriba del Peñón de Raices pa protexer la bocana de la ría. Munchos autores defenden que la defensa databa yá del Imperiu romanu, mientres otros afirmen que foi construyíu pola monarquía asturiana. Lo que sí ye sabío ye qu'Alfonsu III recostrúi'l Castiellu, finando'l sieglu IX, cola fin de defender Avilés d'ataques navales árabes y viquingos. Nel añu 901 emplégase como cárcel pa García I, que dempués quedaríase col reinu de Lleón. Nel añu 905 Alfonsu III manda llevantar una capiella a San Salvador y mándala consagrar por tres obispos. Yá nel añu 908 ye cuando manden facer nel Castiellu la Cruz de la Victoria, xoya de la orfebrería prerrománica y simbolu d'Asturies dende entós.
Güei nun queden más qu'esquicios de los cimientos del Castiellu, y entá sigue ensin escavar. El conceyu de Castrillón amuesa una clara referencia al Castiellu nel so escudu, u pue vese a manzorga'l propiu Castiellu cola la Cruz de la Victoria enriba (a mandrecha ta representáu'l escudu d'armes d'Avilés).
L'asitiamientu de la villa marcó'l so destín tanto por ser el puertu d'Uviéu, a menos d'una xornada de camín fácil, como pola so ría que xebra la ciudá en dos, tanto xeográficamente como económicamente, pesca en Sabugo y comerciu y artesanía na villa amurallada.
En 1085, Alfonsu VI dio-y un fueru a Avilés, onde yá esistía una población dende tiempos romanos. El fueru d'Avilés-y da categoría de Villa de Realengu y a lo llargo de la Edá Media sofitará siempre a la corona castellana, a quien-y paga impuestos. Avilés nunca foi feudu nin tuvo otru tribunal competente que los reales. El fueru d'Alfonsu VI, que se conserva nel Archivu Municipal en pergamín una copia romanceada, xoya histórica, llingüística y xurídica pola que la villa alquier categoría de realengu, ensin sometimientu señorial y con unos privilexos económicos y civiles, guardando una inquebrantable fidelidá a la corona. Nesta dómina, Avilés amosó'l so valir estratéxicu no económicu, col monopoliu del sal, teniendo'l so atroxamientu y distribución. Tamién hai de rescamplar el so comerciu marítimu, que percorría dende los cabos de la mar Cantábrica al comerciu col Norte d'Europa, Portugal, Francia y la Península. El privilexu ye repetidamente confirmáu polos reis, amás d'enantáu y mandáu respetar cuando los porgüeyos señoriales o de les comunidaes trataben d'imponese. El primer documentu perdióse nuna data incierta y el conserváu ye una copia de 1289, según confirmación fecha pol rei Alfonsu VII l'Emperador en 1155. Les fuertes muralles de la villa y la so llei ufríen llibertá y seguranza frente al poder de los señores y de la Ilesia. La llibertá comercial foi dada dende “la mar hasta León”, siendo llueu ampliada por Fernandu IV a tolos reinos de Lleón y Castiella, sacante Murcia, Toledo y Sevilla.
El fueru tien un gran interés llingüísticu, harmonizando romances tan estremaos como l'asturianu y el provenzal, frutu de la estrecha rellación colos puertos de Francia. A diferencia de los fueros d'Estella o Jaca, que tán básicamente en romance provenzal, el fueru d'Avilés amuesa una cierta integración de la población estranxero na ciudá.
Ente los sieglos XII y XVI Avilés vive un momentu d'esplendor mercantil al traviés del tráficu portuariu; nos cais depositábense munches mercancíes destinaes al mercáu d'Uviéu, lo que dio llugar a querelles ente dambes poblaciones pol repartu de tases y tributos. N'Avilés alcontrábase l'alfolí del sal d'Asturies y Lleón, distribuyendo la producción de salines gallegues, portugueses, franceses ya inclusive andaluces. En 1309 Fernandu IV concede al alfolí d'Avilés los conceyos de Gozón, Illas, Carreño, Castrillón y Corvera. La muria qu'arrodiaba la villa foi'l condicionante de más importancia de la distribución urbanística. De los fuertes muros, baltiaos en 1818, namás que queden esquicios visibles amestaos al palaciu de Campouagráu. D'esta dómina conservase'l palaciu de Valdecarzana o casa de Pedro'l Cruel o de la Baragaña, que foi agospiu y rula de dalgún burgués medieval. Nel añu 1479 produzse una gran quema na villa; los Reis Católicos conceden delles mercedes a la villa p'aidar nel so recobramientu, como la concesión del mercáu selmanal de los llunes que sigue celebrándose. N'aquella dómina había manches perllargues de viesques na redolada, que s'emplegaríen pa la construcción de buques pa les naves de l'Armada Invencible, galeones y galeres pal serviciu de los Austries. Munchos marinos avilesinos intervienen en fechos d'armes notables. Suel dicise que Rui Pérez (anque pesquises caberes indiquen que'l nome correutu ye Rui González) capitaneaba ún de los navíos de la escuadra de Ramón de Bonifaz que cola so sierra na proa curtió la ponte de tables de Triana que permitió a los cristianos conquistar Sevilla, fecho que se remembra nel escudu de la villa. Otru marín célebre ye Pedro Menéndez de Avilés, primer adelantáu de la Florida.
Cola Edá Moderna el puertu d'Avilés tan importante, entamó a cayer nuna crisis mercantil, pero otros seutores tomaron el so relevu, como foi sobremanera'l sector agrícola que tuvo grandes meyores nos cultivos tradicionales y tamién rescampla la entrada del maíz. N'aquella dómina de frecuentes engarradielles con ingleses y franceses, el castiellu de San Xuan de Nieva foi atacáu munches vegaes por corsarios d'estes nacionalidaes. Personaxes como Bances Candamo y Carreño Miranda rescamplen nel panorama cultural de la dómina.
Dómina Contemporáneo
En mayu de 1809 avanzó sobre Avilés la brigada napoleónica de Marcognet, a la que trataron d'aparar los vecinos, siendo derrotaos en Valliniello. Prodúxose una carga pela ponte de San Sebastián na que morrieron doscientos homes. Los franceses ocuparon el palaciu de Campusagráu, organizándose la resistencia per aciu d'emboscaes nes cais escontra soldaos aisllaos o en pequeñu númberu. Tan eficaz foi esta estratexa que'l xeneral Kellerman mandó una orde a les autoridaes llocales faciéndo-yos responsables de les vides de los sos soldaos.
Nes guerres carlistes delles partíes pasaron pela villa, como la del xeneral Sanz. Nel sieglu XIX constrúyese la dársena de San Xuan de Nieva, nueves industries como la fundición d'Arnáu y telares, traese'l telégrafu, y el ferrocarril y desécase la ría na zona onde ta asitiáu anguaño'l parque del Muelle, xuniendo'l nucleu marineru de Sabugo y la Villa.
La industrialización entama nel sieglu XIX col allugamientu, ente otres, de la Real Compañía Asturiana de Mines nel conceyu vecín de Castrillón, comerciabense productos gracies al puertu d'Avilés.
En 1891 instálase l'allumáu llétricu, siendo, daquella villa burguesa, ún de los primeros llugares del estáu en disponer d'esti serviciu. En 1893 el Doctor Claudio Luanco crea la fiesta del Bollu, que sigue celebrándose anguaño con gran aceutación. El sieglu XX marca l'esporpolle industrial d'Avilés, con socesives ampliaciones del puertu, amás d'ello, asocedíos como la Revolución Asturiana de 1934 y la Guerra Civil Española dexaron el so niciu de muerte n'Avilés.
El complexu industrial d'Avilés consolidóse nos años cincuenta cola instalación en dambes márxenes de la ría grandes plantes productives, como la siderúrxica d'Ensidesa (1951), que llueu llamaríase CSI, Aceralia y anguaño Arcelor-Mittal, o les pertenecientes a Cristalería Española (1952), a la Empresa Nacional d'Aluminiu (1958), llueu llamada Inespal y darréu Alcoa, a Asturiana de Zinc (1959), o a la reconvertida Real Compañía Asturiana de Mines, n'Arnáu, absorbida col tiempu pola anterior. A éstes añadiéronse-y perpoques más hasta los últimos años de los ochenta, periodu nel que, a la crisis de les grandes plantes productives, socedió-y una notable diversificación del sector industrial, anque non tan amplia como yera d'esperar.
La tercera etapa entama cola apaición de la famosa "Reconversión Industrial", ye dicir, otra miente de llamar al pieslle d'industries y a los amenorgamientos masivos de plantíes.
Por mor de la medra industrial la ciudá convirtióse nuna trampa pa la salú. Los valores guiya almitíos pa delles sustancies yeren y, entá son, rebasaos de formes espeutaculares. N'avientu de 1979 los valores en materies sedimentables superaben en 300 vegaes el valor máxime permitíu. En xineru de 1981, Avilés foi declarada Zona d'Atmósfera Contaminao. Yera la ciudá del estáu más contaminada, lo que producía un altu númberu d'enfermos d'asma. Namás que yera superada en niveles contaminantes pola ciudá polaca de Katowice.
Anguaño la ciudá, col recobramientu medioambiental de la ría y del cascu históricu, trata de recobrar la so vocación marinera tradicional.
Centru Cultural Internacional Oscar Niemeyer
L'arquiteutu brasilanu Oscar Niemeyer (creador de la ciudá de Brasilia y ún de los mitos de l'arquiteutura universal) recibió'l Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes en 1989, siendo ésto l'orixe de la rellación del arquiteutu col Principáu d'Asturies. Años más tarde, Niemeyer donó un gran proyeutu al Principáu. El so diseñu convirtióse nun de los referentes culturales internacionales, un espaciu asociáu a la escelencia dedicáu a la educación, la cultura y la paz. Ye la única obra d'Oscar Niemeyer n'España y, según les sos propies pallabres, la más importante[5] de toles que fizo n'Europa. Ésta tamién foi la razón pa que'l Centru Cultural Internacional reciba'l nome del so creador.
El Centru Niemeyer conviértese nun elementu fundamental pa la reconversión d'Avilés, dau l'aumentu del númberu de turistes que produz que pola so plaza pasaren altes personalidaes del mundiu de la cultura y l'espeutáculu dende la so apertura[6].
Política
El partíu políticu que tien gobernaes más vegaes n'Avilés dende 1979 ye'l PSOE. Namás qu'hebo una llexislatura na que nun gobernó: foi la de 1995-1999, na que gobernó'l PP, con Agustín González Sánchez como Alcalde. (Ver llista d'alcaldes d'Avilés). Anguaño, tres les eleiciones del 27 de mayu de 2007 gobierna el PSOE xunto con IX siendo alcaldesa Pilar Varela que socede nel cargu al tamién socialista Santiago Rodríguez Vega. Nestes eleiciones, l'Agrupación Social Independiente d'Avilés (ASIA) presentó un recursu nel recuentu al considerar que dos votos del Partíu Popular que se consideraren válidos habríen ser nulos por tener la siña d'una cruz. Con esos dos votos asignaos al PP, ASIA cuntaba con un conceyal menos. Dempués de que la Xunta Eleutoral Central y el Tribunal Superior de Xusticia d'Asturies refugaren los plantegamientos d'ASIA, el Tribunal Constitucional español consideró que teníen razón. D'esta miente llograben el cuartu conceyal al empar que modificaben una interpretración de la llei en toa España.
| PR | PSOE | DMR | PRR | Independientes | Agrarios Independientes | Otros | Total | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1931 | 89 | 7 | 7 | 3 | 3 | 1 | 0 | 110 |
1936-1939  Guerra civil española |
||||||||
1939-1975  Dictadura franquista |
||||||||
| PSOE | UCD | AP/PP | CDS | PCA/IX-BA-LV | ASIA | URAS | Total | |
| 1979 | 10 | 11 | 0 | - | 4 | - | - | 25 |
| 1983 | 17 | - | 6 | 0 | 2 | - | - | 25 |
| 1987 | 10 | - | 5 | 6 | 4 | - | - | 25 |
| 1991 | 12 | - | 7 | 1 | 5 | - | - | 25 |
| 1995 | 9 | - | 11 | 0 | 5 | - | - | 25 |
| 1999 | 12 | - | 8 | - | 4 | - | 1 | 25 |
| 2003 | 10 | - | 10 | - | 4 | 1 | 0 | 25 |
| 2007 | 11 | - | 8 | - | 2 | 4 | 0 | 25 |
Con una población de 84.202 habitantes el conceyu d'Avilés ye'l terceru d'Asturies, dempués de Xixón y Uviéu.
Nun primer momentu la so economía básase nos seutores tradicionales, los agrarios y artesanales. El so procesu industrial despega d'una manera lenta nel sieglu XIX, nel que rescampla la Real Compañía Asturiana de Mines con capital belxicano que foi enantando la so influyencia, pasando pel sector metalúrxicu y químicu, rescamplando amás el so puertu, y la construcción de la dársena de San Xuan de Nieva, esixencia de los nuevos buques de vapor. Apaez el Ferrocarril del Norte qu'aporta en 1890 y esto acelera la so industrialización, xurden fábriques de vidru, texíos, curtidores. En 1890 cúntase con teléfonu y yá hai corréu diariu, constrúyese la ponte nueva de San Sebastián con material de fierru pa baltiar el de los Pilares col envís d' encauzar la ría y el puertu llocal.
Nel sieglu XIX realícense munches otres obres, como la Cámara de Comerciu, l'Agospiu de Vieyos, los primeros Xuegos Florales, la Escuela d'Artes y Oficios y munches otres que configurarán l'Avilés del sieglu XX.
Yá nel XX, la villa llogra'l so grandecimientu cultural y económicu. La so rodelada ye ocupá poles naves de factoríes, viviendes pa les families obreres qu'acuden a trabayar nes mines y nes industries, esixéndose una nueva infraestructura, na qu'hebo muncho d'improvisación, pero que se va superando con nueves cais, alcantarilláu y agua al traviés de la canal del Narcea. Tamién instálense nueves industries de metalurxa y de vidru, de les que ya gociaba de cierta tradición nel sieglu anterior.
El tráficu portuariu alquier nuevu ritmu, yá que pasa de puertu carboneru a mineraleru y de productos acabaos procedentes de la industria de la zona. En tou hai de rescamplar el cambéu social que tamién se produxo. Variando la so emigración a les Amériques, por colapsu, de magar los años cincuenta, pola arribada en masa de persones emigrantes veníes de toa España, que fai que la tendencia que tuviera Avilés demientres años camudara, xorreciendo y anovando la so población. Esti fenómenu ye ún de los más destacables en tola historia contemporánea d'Avilés, yá que la so consecuencia foi un procesu d'industrialización y españíu demográficu xabaz, que traxo unes secueles difíciles d'analizar anguaño.
Evolución de la población nos caberos años (INE)
| Añu | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 |
| Población | 83.930 | 83.553 | 83.511 | 84.182 | 83.899 | 83.855 | 83.538 | 83.320 | 83.517 | 84.242 | 84.202 |
| Númberu de trabayadores | Tantu per cientu | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| TOTAL | 29.060 | 100 | |||
| Agricultura, ganadería y pesca | 396 | 1,36 | |||
| Industria | 6.950 | 23,92 | |||
| Construcción | 1.548 | 5,33 | |||
| Servicios | 20.166 | 69,39 | |||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI | |||||
| Usu | Superficie (km²) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Tierres de llabrantíu | 0,61 | ||||
| Praderíes | 2,83 | ||||
| Terrenu forestal | 3,20 | ||||
| Otres superficies | 0,30 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI | |||||
| Ganaderíes de bovín | 448 | ||||
| Cabeces de ganáu bovín | 920 | ||||
| Cabeces de ganáu ovín | 80 | ||||
| Cabeces de ganáu cabrín | 0 | ||||
| Ganaderos con cuota llechera | 8 | ||||
| Quilos de cuota llechera | 2.490.240 | ||||
| Metros cúbicos de madera valtao | 6.670 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI | |||||
Arte
El so arte va del románicu al modernismu, dexando les más variaes escueles la so güelga, tanto nel estilu relixosu como nel civil.
La villa tien declarada, zona d'Interés Artísticu Monumental, el cascu vieyu pol conxuntu d'edificios, palacios, cais, pórticos ya ilesies. D'ente elles podemos rescamplar:
L'actual ilesia de San Nicolás de Bari, construyida nos sieglos XII y XIII. Rescampla la so portada principal románica na qu'hai dellos capiteles primitivos identificables. Esti templu sufrió fonderos remociques que fadiaron la obra primitiva, en 1499 construyóse a encargu de Pedro Solís una capiella adosada a la muria norte de la nave, ye una obra gótica influyida pola catedral d'Uviéu.
La capiella de los Alas, un edificiu funerariu independiente del sieglu XIV, del periodu de transición del románicu al góticu. El so elementu más carauterísticu ye la bóveda con una cadarma cubierta.
La ilesia vieya de Sabugo, escomenzada nel sieglu XIII, tardó abodo en finase, ye una ilesia románica, con dos portaes, una al sur perteneciente al románicu tardíu y otra principal del protogóticu definíu. En 1740 sustituyóse la cubierta de madera pola bóveda actual.
Dientro del so estilu civil podemos rescamplar delles cases y palacios.
- Casa de Baragañas. Ye l'únicu testimoniu de l'arquiteutura civil medieval, la so fachada ye la clásica d'un allugamientu mercantil abiertu haza la cai con grandes arcos apuntaos.
- L'actual edificiu de la Casa Conceyu del sieglu XVII, que sigue na so construcción la pauta postherreriana, ta asitiáu nun triángulu formáu pola Casa Conceyu, la casa de García Pumarino y el palaciu del marquesáu de Ferrera.
- El palaciu de Ferrera, construyíu nos sieglos XII y XIII, edificiu de gran sobriedá nel que rescampla la irregular planta de la torre, que ye d'escuadra, tamién la so fachada principal, con balcones adintelaos y l'escudu d'armes del marqués.
- El palaciu de García Pumarino, edificiu del sieglu XVII caltién una harmonía de fachada cola Casa Conceyu, foi construyíu pol indianu avilesín Rodrigo García Pumarino. Incorpora al soportal siete arcos haza la cai y ventana sobre caún d'ellos, los llaterales acueyen un balcón nel pisu cimeru. Anguaño agospia les sales cinematográfiques "Marta y María".
Otros edificios notables son: la ilesia de Santu Tomas de Cantorbery en Sabugo, d'estilu neogóticu diseñada por Luis Bellido, el teatru Palacio Valdés, edificiu neobarrocu de Manuel del Busto, la escuela d'Artes y Oficios y el Gran Hotel, dambes d'Armando Fernández cueto, o l'Hospital de Caridá obra de Manuel del Busto y Tomás Acha.
Tamién rescampla la colonia d'emigrantes de Villalegre obra d'Arturo Fernández Cueto, nesta colonia de cubanos/es desperdigáronse delles residencies bayuroses, resultes del so trunfu ultramarín, toa esta colonia apaez tapecía en tol desendolcu urbanísticu de los años sesenta.
Tamién paga la pena l'edificu de la Curtidora fechu baxo l'estilu arquiteutónicu industrial, ye un edificiu d'estilu neorrománicu que combina materiales y ornios, dando una estética non reñida con una actividá industrial, yá que la so fachada yera la meyor publicidá pa la fábrica.
Destacar equí'l diseñu contemporaneu del Centru Niemeyer, una obra del arquiteutu brasilanu Oscar Niemeyer, que'l so impacto na ciudá marcó un enantes y un dempués, integrándose col restu de l'arquiteutura d'Avilés
Conxuntu Histórico-Artísticu
El so cascu vieyu ta declaráu Conxuntu Histórico-Artísticu en 1955, na villa alcuéntrense obres perinteresantes de calter tanto relixosu como civil, cais como Galiana, Rivero, La Ferrería y San Francisco atestigüen la so historia con magníficos edificios y soportales.
Ente les sos obres arquiteutóniques relixoses rescamplen: la parroquia de San Nicolás, la de Santa María Madalena de Corros, la ilesia vieya de Sabugo o la de Santu Tomas de Cantorbery.
Ente les sos obres civiles varios palacios: el de Valdecarzana del sieglu XV, conocíu como casa de Baragaña, el de Campusagráu, el de Ferrera y la casa de Rodrigo García-Pumarino, más conocíu por palaciu de Llano Ponte, estos de los sieglos XVII y XVIII. Del sieglu XVIII son tamién la Casa Conceyu, la Plaza Mayor, los Caños de San Francisco, el teatru Palacio Valdés, el palaciu de Balsera y el palaciu de Maqua.
Museos y centros culturales
- Centru Cultural Internacional Oscar Niemeyer del Principáu d'Asturies.
- Muséu de la Historia Urbana d'Avilés[7]
- Muséu de cerámica prieto.
- Centru d'Estudios del Alfoz de Gauzón.
- Muséu Alfercam
- Casa Municipal de cultura (y biblioteca pública "Bances Candamo)
- CMAE: Centru Municipal d'Artes y Exposiciones
Gastronomía
Nel conceyu les especialidaes gastronómiques tán arreyaes a la repostería; el bollu de pascua (mategáu y escarcháu), el mantegáu pumacenu y les marañueles, de carauterístiques estramaes a les de Carreño y Gozón. Colos productos de mar gracies a la rula más importante d'Asturies asitiada nel conceyu faense platos como la llariega merluza a la avilesina, que se fai a la cazuela acompañada de morciones. Nes carnes ye famosa la xata guisada con arbeyos.
Medios de comunicación
Periódicos
- La Voz de Avilés
- Eco de Avilés (desaparecíu)
- La Nueva España de Avilés
Emisores de radio
- Onda Corvera (107.4 FM)
- Onda Luz (88.9 FM)
- Onda Suanzes (¿?)
- Radio Activa (107.0 FM)
Cadenes de televisión
- Canal 21 (Nun emite)
- TeleAvilés (desaparecía)
- Corvera Televisión (desaparecía)
- Canal 6 (desaparecía)
Clubes deportivos
- Real Avilés (Club de fútbol)
- Belenos Rugby Club
- Club natación Avilés
- Asociación Atlética Avilesina
- Avilés Hollywood (Club de Futbol Sala)
- Club Pedro Menéndez de natación sincronizada
- Histórico Carbayedo (Club de fútbol)
- Navarro Club de Fútbol
- Club Deportivo Quirinal (Club de fútbol)
- Miranda C.F. (Club de fútbol)
- Agrupación Deportiva La Curtidora
- Club de Gimnasia Rítmica Versalles
- Club Patín Virgen de La Luz
- ADBA (Club de baloncesto femenino)
- Real Club de Tenis de Aviles (Club de Tenis y Padel)
- El Forcon (Club Hípico y de Padel)
Fiestes
Ente les sos fiestes rescamplen:
- Xineru: la Cabalgata de los Reis Magos.
- Febreru: Antroxu d'Avilés, esta folixa ye declarada d'Interés Turísticu, ente los sos actos rescampla'l que se celebra'l sábadu: El Descensu Internacional y Fluvial de la Cai de Galiana, onde los vecinos rieguen a los participantes y les embarcaciones que compiten baxen eslizándose pela cuesta de Galiana per un mar d'espluma, el martes tien llugar el Desfile d'Antroxu.
- Marzu-abril: celébrase la Selmana Santa, dende'l martes fasta'l sábadu, siete cofradíes saquen los sos pasos procesionales, teniendo especial relevancia, les procesiones del Santu Alcuentru, la del Santu Entierru y la de la Soledá. El domingu y el llunes de Pascua son les fiestes del Bollu, declaraes d'Interés Turísticu Estatal ya Internacional, celebrando'l so centenariu con una xinta na cai, qu'enllena con meses y manteles tol centru históricu pa que coman unos diez mil avilesinos en cada edición, apiques de los Guinnes nel 2001 con unes once mil persones. Nesta xinta, tástiase'l famosu bollu escarcháu que ye una peculiar especialidá avilesina.
- Mayu-xunu: el martes siguiente al séptimu domingu depués de Pascua, ye la folixa del Pucheru en Villalegre, onde una pareya de novios vistida de mena tradicional, fraña un cántaru y bésense tantes vegaes como cachinos heba, ye una ufierta a la fertilidá que tien una antigüedá de doscientos años.
- Xunu: a medianueche del 24 ye la Danza Prima de San Xuan, miles d'avilesinos aconceyen alredor d'una gran foguera na Plaza de San Xuan. Al rodiu del 29 ye la verbena de San Pedro. A medianueche baillase la Danza Prima de San Pedro, qu'entama na plaza'l parche y fina na capiella de San Pedro.
- Xunetu: al rodiu del 16 son les Fiestes del Carmen, a medianueche baillase la Danza Prima del Carmen, qu'entama col cantu de la Salve Marinera na cai Galiana y desciende hasta la plaza'l parche. El día 22 ye la Fiesta de Nuesa Señora de la Madalena nel barriu del mesmu nome. El 26 a medianueche, baillase la Danza Prima de Santa Ana na plaza de la Mercé. Na segunda quincena de Xunetu celebrase'l Festival Intercélticu d'Avilés, que cada añu cobra más importancia a nivel internacional, cola participación de grupos de les naciones celtes de Galicia, Asturies, Gales, Escocia, Bretaña ya Irlanda.
- Agostu: hai una bayura folixes n'estremaos barrios como'l de Llaranes, Miranda (el primer vienres celébrase tolos años la tradicional Arrozada, preparada polos Xagós, pallabra que significa Amigos na xíriga Bron, faláu polos caldereros) de Carbayéu. Nesti mes son les Fiestes de San Agustín (28 d'agostu) cuando tola ciudá tien actividá enforma, pa festexar al so patrón. Demientres la selmana del 21 al 27 d'agostu establezse'l Festival de la Cerveza, onde pue esfrutase de cásique cualesquier tipu d'esta bébora y acompáñala d'un bocadín.
Ciudaes hermaniaes
- San Agustín (
Florida - 
Estaos Xuníos d'América) - Saint-Nazaire (
Países del Loira - 
Francia) - L'Aaiún (
Sáḥara Occidental - 
Marruecos) - Cárdenas (
Cuba)
Avilesinos y avilesines célebres
- Pedro Menéndez de Avilés (1519-1574), marín, primer gobernador asturianu de Florida.
- Juan Carreño de Miranda (1614-1685), pintor.
- Francisco Bances Candamo (1662-1704), escritor y dramaturgu.
- Pedro de Lucuce (1692-1772), militar, matemáticu y científicu.
- Domingo Álvarez Acebal (1846-1924), matemáticu.
- Armando Palacio Valdés (1853-1938), escritor y críticu lliterariu, nacíu n'Entralgo y fíu adoutivu de la villa.
- Juan Ochoa y Betancourt (1864-?), poeta.
- Nicanor de las Alas Pumariño (1870-1935), abogáu y políticu.
- Constantino Suárez Fernández (1890-1941), escritor conocíu como l'Españolito (españolín).
- Julián Orbón (1925-1991), músicu.
- Fernando Morán López (1926-), diplomáticu, escritor y políticu, ex-Ministru d'Asuntos Esteriores d'España.
- Leonidas Gardósil Naserro(1938-), escritor y periodista.
- Enrique Castro, Quini (1949-), delanteru del C.D. Ensidesa, del Real Sporting de Xixón, del F.C. Barcelona y de la Seleición española de fútbol.
- Jesús Castro González (1951-1993), porteru del C.D. Ensidesa, del Real Sporting de Xixón y de la Seleición española de fútbol.
- Alicia Castro Masaveu (1952-), política, diputada nacional formó parte de la comisión del 11M.
- Antonio Trevín Lombán (1956-), políticu, ex-presidente d'Asturies, y anguaño delegáu del Gobiernu español n'Asturies.
- Xune Elipe (1962-), cantante del grupu Dixebra y productor musical.
- Yago Lamela (1977-2014), atleta.
- Rubén Garabaya Arenas (1978-), xugador de balonmano
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
