Abruzzo
From Wikipedia, the free encyclopedia
Abruzzo ye una de les venti rexones que conformen la República italiana. La so capital y ciudá más poblada ye L'Aquila. Ta allugada n'Italia central, llindando al norte con Marche, al este col mar Adriáticu, al sur con Molise y al oeste con Lazio. Ye una rexón montascosu na so parte occidental col macizu del Gran Sasso d'Italia.[1] Anque xeográficamente atópese na Italia central, ye culturalmente y económicamente consideráu como parte del sur d'Italia siendo los Abruzos l'últimu territoriu del antiguu reinu de los dos sicilias.[2]
| Abruzzo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  Italia | ||||
| ISO 3166-2 | IT-65 | ||||
| Tipu d'entidá | rexón d'Italia | ||||
| Capital | L’Aquila | ||||
President of Abruzzo (en)  |
Marco Marsilio (Hermanos de Italia (es) ) | ||||
| Nome llocal | Abruzzo (it) | ||||
| División | |||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 42°13′N 13°50′E | ||||
 | |||||
| Superficie | 10831.84 km² | ||||
| Llenda con | Marche, Laciu y Molise | ||||
| Puntu más altu |
Corno Grande (es) | ||||
| Altitú media | 563 m | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 1 308 451 hab. (2019) | ||||
| Densidá | 120,8 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 y UTC+02:00 | ||||
| regione.abruzzo.it | |||||
 | |||||
Abruzos cunta col títulu de "Rexón verde d'Europa" por cuenta de los sos tres Parques nacionales, el so Parque Rexonal y trenta y ocho árees protexíes que representen el 33% de la so superficie[3] (el porcentaxe más altu d'árees protexíes d'Europa[4]). El territoriu amás garantiza la sobrevivencia del 75% de toles especies animales europees. La rexón ye de fechu el llar de delles especies rares, tales como'l chorlito carambolo zancudu, l'águila real, la gamuza Abrucés, el llobu de los apeninos y l'osu pardu de los Apeninos.[5] N'Abruzos tamién s'atopa'l Calderone, el glaciar más meridional d'Europa.
Cuando'l periodista y diplomáticu Primo Levi visitó los Abruzos definió la rexón como “forte y gentile” (fuerte y xentil) que, como él dixo, describía de meyor manera la guapura d'esa rexón y l'ánimu de los sos habitantes. Esa cita volvióse dende entós el lema de la rexón y de los sos ciudadanos.[6]
La pallabra italiana Abruzzo según la hipótesis más acreditada propuesta per vegada primera pol humanista históricu Flavio Biondo na so publicación L'Italia Illustrata derivaría de Aprutium como evolución popular de (ad) Praetutium, esto ye, la tierra de los pretuzos (Praetutii), una antigua población itálica que vivía na zona de lo que güei ye Teramo, la Interamnaes de tiempos romanos. Otra etimoloxía ye de la pallabra llatina "aper" (xabalín) de manera que Aprutium yera la "tierra de los xabalinos" o de "abruptum" (abrupto, inclináu). Una etimoloxía más recién ye la de la espresión llatina "a Bruttiis" (de los Bruttii) refiriéndose a la tierra qu'empezó siendo de los pueblos bruzos, que depués se treslladaron escontra'l sur pa ocupar Calabria.[7][8]
La rexón atopar nel centru de la península italiana, frente al mar Adriáticu, al que sigue a lo llargo de 150 km de sableres y cantiles. Con una superficie de 10 763 km², y arrodiada pel este pol Adriáticu y nel oeste polos Apeninos, ye una de les rexones más montascoses d'Italia, constituyida por un 64% de montes y pol restante 36% de llombes. La llanura ta amenorgada a la estrecha faxa costera. La rexón presenta les más altos cumes de los Apeninos, nos montes Abruzos (Appennino Abruzzese) col Gran Sasso d'Italia con 2914 m y el macizu de la Majella de 2791 m.
Los ríos, anque numberosos, nun tienen particular llargor nin bayura d'agua, siendo toos estacionales sacante'l mayor, el Pescara y el Sangro. Dambos superen los 100 km de llargor. El ríu Aterno-Pescara ye'l más importante colos sos 145 km de llargor y 3188 km² de cuenca, tien un caudal regular. Naz cerca d'Aringo, baxa escontra Pizzoli y recibe pela derecha les agües de la riega Roio, pela izquierda les de la riega Raiale. Baxa ensin afluentes superficiales hasta Molina Aterno onde tien un caudal mediu entá llindáu. Tallando'l relieve cola gargüelu de San Venanzio desagua cerca de Raiano dempués de recibir les agües del ríu Sagittario pela derecha y les del manantial de Cabu Pescara. El segundu ríu de los Abruzos ye'l Sangro (con un llargor de 117 km y cuenca de 1515 km²). El ríu Sangro naz de les surgencias La Penna a 1370 msnm sol Passo del Diavolo recibe pela derecha al ríu Fondillo. Na desaguada forma'l llagu artificial de Barrea de la que sale travesando'l gargüelu la Foce. Les agües más abondoses proviénen-y del riega Fittola y del ríu Aventino. El ríu percuerre hasta'l mar Adriáticu con un ampio llechu.
Nel estremu del Subapenino Aprutino percuerre'l ríu Vomano (de 75 km. cuenca 764 km.) que naz sol pasu delle Capannelle dal Monte San Franco, y ye llueu alimentáu sobre la derecha peles agües del ríu Chiarino que desagua na cuenca artificial de Provvidenza. El ríu Vomano recibe pela izquierda'l ríu Fucino y pela derecha'l ríu Arno. Tres Montorio recibe les agües del Mavone y percuerre con escasu enclín nun ampliu valle aluvial hasta la Foce. Otros ríos son: el Salinello (44 km), el Vibrata (36 km), el Tronto, el Trigno, el Tordino (mide 60 km), y l'altu cursu del Liri (que tien namái 40 km n'Abruzos) que desagua nel mar Tirrenu. Polo que se refier a los llagos, tienen de señalase'l llagu de Campotosto na Reserva estatal Llagu de Campotosto que ye'l más grande llagu artificial d'Abruzos; el llagu de Bomba y el llagu de Scanno.
El clima ta bien condicionáu pola presencia del macizu montascosu Apenínico-Central, qu'estrema claramente'l clima de la franxa costera y de les llombes sub-apeninnas d'aquelles de los montes del interior más elevaes: mientres les zones costeres presenten un clima de tipu mediterraneu con branos templaos y secos ya iviernos nidios y lluviosos la franxa de llombes presenta carauterístiques climátiques de tipu sublitoral con temperatures qu'escayen progresivamente cola altitú y precipitaciones qu'aumenten, de la mesma, cola mariña (basta citar a tal propósitu Pescara), qu'a cerca de 10 msnm, tien temperatures medies d'alredor de 15 °C y agües añales d'alredor de 700 mm, y Chieti, que, puesta sobre una llomba a 330 msnm, entá presentando temperatures medies similares, rexistra precipitaciones bien bayuroses, con valores añales de cerca de 1000 mm. Enfusándose escontra l'interior, el clima faise más continental hasta convertise nel típicu de monte sobre los relieves más importantes: la provincia que mayormente presenta tales carauterístiques climátiques ye la de L'Aquila siguida poles de Teramo y Chieti. Pel iviernu nes zones interiores, especialmente na cuenca aquilana, la Marsica y, en menor midida, nel valle Peligna, les xelaes son frecuentes, espublizaes ya intenses col termómetru qu'en determinaes cuenques montascoses d'orixe glaciar o cársticu-aluvial como Campu Imperatore, Campu Felice y el pandu de les Cinque Miglia puede baxar repetidamente inclusive hasta los -25 °C. Tamién na llanura del Fucino, en condiciones de nieve nel suelu y foles de fríu particularmente intenses, puede algamar los valores mínimos igualmente bien baxos y cuasi de récor (en 2002 n'Avezzano centru algamáronse -19 °C ente que se rexistraron valores d'hasta -33 °C na llanura axacente lloñe de les islles de calor; nel célebre 1985 -26 °C en Avezzano centru y -32 °C en Telespazio).
La siguiente ye una tabla colos datos climáticos de les principales ciudaes abruceses (los datos conseñaos con un asteriscu tán suxetes a actualización).
| Llocalidá | Llatitú | Temperatures medies ivernices (°C) |
Temperatures medies veraniegues (°C) |
Agües (mm) | Estaciones más lluvioses |
|---|---|---|---|---|---|
| Pescara | 42° 27' | 9,0 | 24,0 | 582 | seronda iviernu |
| Chieti | 42° 21' | 6,6 | 24,5 | 1002 | seronda iviernu |
| Teramo | 42° 21' | 7,5 | 25,0 | 790 | primavera otoño |
| L'Aquila | 42° 21' | 2,5 | 22.1 | 700 | primavera otoño |
| Avezzano | 42° 21' | 4,3 | 21,9 | 817 | seronda iviernu |
| Sulmona | 42° 22' | 5,9 | 24,7 | 600* | seronda |
Un terciu de la rexón ta clasificada como parque nacional o rexonal. Destaquen los 500 km² del parque nacional de los Abruzos, onde pueden trate raros exemplos de flora y fauna mediterránees que sobreviven equí, ente elles una subespecie de llobu llamada Canis lupus italicus ("llobu de los Apeninos"), otra d'osu pardu llamada Ursus arctos marsicanus ("osu pardu marsicano") y otra de gamuza, la Rupicapra pyrenaica ornata ("gamuza de los Abruzos"); tamién hai águiles reales. Otros parques nacionales son el Gran Sasso y Montes de la Laga y P. N. de Majella. Amás, pueden mentase'l parque rexonal Sirente Velino y el llagu de Barrea, un güelga que forma parte del parque nacional de los Abruzos.
| Lazio | Marche | Mar Adriáticu |
| Lazio |  |
Mar Adriáticu |
   | ||
 | ||
| Molise | Molise | Mar Adriáticu |
Los humanos habitaron nos Abruzos dende tiempos neolíticos. Una cadarma de Lama dei Peligni na provincia de Chieti foi datáu radiométricamente en 6,540 bp.[9] Na dómina de los romanos, la rexón conocer con diversos nomes: Picenum, Sabina et Samnium (Piceno, Sabina y Samnio), Flaminia et Picenum (Flaminia y Piceno) y Campania et Samnium (Campania y Samnio).[7] Esta rexón yera conocida como Aprutium na Edá Media según resulta de siquier cuatro fuentes.
Na provincia de L'Aquila atópase la ciudá de Corfinio (conocida como Corfinium na antigua Italia), la principal ciudá de los pelignos, unos 10 km al norte de Sulmona nel valle del Aterno. El llugar de la ciudá orixinal ta ocupáu pol pueblu de Pentima. Posiblemente quedó sometida a Roma nel sieglu IV e.C., anque nun apaez na historia de Roma hasta la guerra social, en que s'adopta de primeres polos aliaos como la capital y sede del gobiernu del so nuevu estáu que fundaron col nome d'Italia (esta forma, non Italica, apaez nes monedes). Apaez tamién na segunda guerra civil de la República romana, pos aguantó l'ataque de Xuliu César mientres una selmana (añu 49 e.C.). La guerra perdióse, pero'l nome d'Italia sobrevivió pa ser a la fin adoptáu pa tola península. Entrando en Corfinio dende l'este, puede reparase una placa conmemorativa, qu'atribúi la designación del nome adoptáu d'Italia pa la península al pueblu itálicu de la rexón. Estos pueblos fueron honraos por César como ciudadanos de Roma.
, L'Aquila, conmemora les aldegues que Federico II axuntó pa fundar L'Aquila.
La rexón vio alteriaos les sos fronteres munches vegaes. La primer mención xurídica de la rexón ta identificada cola creación del justicierato d'Abruzos nel añu 1233. En 1273 el justicierato foi subdividíu en dos territorios, Abruzzo ulteriore, na so mayor parte correspondiéndose a les provincies de L'Aquila y Teramo, y Abruzzo citeriore nel restu de la rexón. Na dómina del Reinu de les Dos Sicilies, el territoriu taba alministráu como Abruzzo Citeriore (Abruzo próximu) y Abruzzo Ulteriore I y II (Abruzo alloñáu I y II), en referencia a que taben más cerca o más lloñe de Nápoles, la capital del reinu.[7] Abruzo próximu sería lo que güei ye la provincia de Chieti. Abruzo alloñáu I entendía les provincies de Teramo y Pescara; Abruzo alloñáu II ye güei la provincia de L'Aquila.
Xunida a Molise na rexón Abruzos y Molise, perdió parte del so territoriu cola creación de la provincia de Rieti a la que, en 1927, dexó'l circondario de Cittaducale (17 conceyos, 1362 km² y alredor de 70 000 habitantes).[10][11]
Nel añu 1963, la provincia de Campobasso foi proclamada rexón col nome de Molise.
Demografía
La densidá de población, anque s'amontó a lo llargo de les últimes décades, ta bien per debaxo de la media nacional. En 2008 yera de fechu 123,4 habitantes per km² nos Abruzos, comparáu cola media nacional de 198,8. A nivel provincial, la situación ye bastante variada: Pescara ye la provincia más densamente poblada (260,1 hab./km² en 2008), ente que, nel otru estremu, L'Aquila ye la menos densamente poblada (61,3 hab./km² en 2008), anque tien la mayor superficie. Dempués de décades d'emigración dende la rexón, la principal traza nos años 1980 ye la inmigración dende países del tercer mundu. La medría de la población deber a la tasa de migración neta positiva, pos dende 1991 rexistráronse más fallecimientos que nacencies nos Abruzos (salvu en 1999, cuando'l númberu igualóse).[12] En 2008 el ISTAT calculó quer 59.749 inmigrantes nacíos nel estranxeru vivíen nos Abruzos, lo que ye'l 4,5% de la población total de la rexón.
El más seriu desequilibriu demográficu ta ente les árees montascoses del interior y la franxa costera. La provincia más grande, L'Aquila, ta asitiada por completu nel interior y tien la menor densidá de población. El movimientu de la población de los Abruzos dende los montes hasta'l mar llevó a la mayor urbanización completa de tola franxa costera. Los efeutos sobre l'interior fueron el empobrecimiento y un avieyamientu demográficu, reflexáu por una tasa d'actividá na provincia de L'Aquila que ye la más baxa de les provincies n'Abruzos - acompañada pola degradación xeolóxica como resultáu de l'ausencia de midíes de caltenimientu. Na franxa costera, per otru llau, hai tal amiestu d'acomodación y actividaes que'l mediu ambiente camudó con efeutos negativos. La política d'apurrir incentivos pal desarrollu produció como resultáu l'establecimientu de zones industriales, dalgunes de les cualos (Vasto, Avezzano, Carsoli, Gissi, Val Vibrata, Val Sangro) fixeron progresos xenuinos, mientres otros (Val Pescara, L'Aquila) tuvieron problemes dempués d'un ésitu inicial. Les zones de Sulmona y Guardiagrele resultaron ser más o menos fracasos. Fora d'estes zones les principales actividaes son l'agricultura y el turismu.[12]
La capital ye Aquila o L'Aquila, que cunta con 72 609 habitantes; viose afeutada por un terremotu'l 6 d'abril de 2009, que destruyó gran parte del centru de la ciudá. Les otres capitales de provincia son Pescara, que ye la ciudá más grande de los Abruzos y el so principal puertu, con 123 347 habitantes (2010), Teramo (54 967) y Chieti (54 148). Otres grandes comuñes nos Abruzos son Montesilvano (50 389 hab en 2009), Avezzano (41 737), un centru industrial y d'alta teunoloxía; Lanciano (36 372) y Sulmona (25 217) son dos importantes centros turísticos ya industriales.
Organización territorial
La rexón ta compuesta por cuatro provincies:
| Provincia | Superficie (km²) | Población | Densidá (hab./km²) |
|---|---|---|---|
| Provincia de Chieti | 2588 | 396 190 | 153,1 |
| Provincia de L'Aquila | 5034 | 308 876 | 61,3 |
| Provincia de Pescara | 1225 | 318 701 | 260,1 |
| Provincia de Teramo | 1948 | 308 769 | 158,5 |
Hasta hai unes poques décades, los Abruzos yera una rexón, que la so economía básase nel ganáu lanar y vacunu, según l'agricultura. Sicasí, nes últimes décades del sieglu XX, desenvolver hasta'l puntu de qu'escapó de la espiral de subdesarrollu pa convertise nuna rexón de la potencia del centro-sur d'Italia. Esto confirma'l so papel esencial nel sistema económicu nacional. Dende los años cincuenta, los Abruzos tuvieron un crecedera económica constante. En 1951, la renta per capita de los Abruzos o PIB yera'l 53% del de la Italia septentrional, la rexón más rica del país. Pal añu 1971, los Abruzos teníen el 65% y, pa 1994, los ingresos per capita yeren del 76% d'ingresu per capita del norte d'Italia, dando a los Abruzos la mayor renta del sur d'Italia, superando la crecedera del restu de rexones d'Italia. La construcción d'autovíes de Roma a Teramo (A24) y de Roma a Pescara (A25) abrieron un fácil accesu a los Abruzos, la inversión estatal y privao na rexón amontóse, y los Abruzos consiguieron unos niveles d'educación cimeres, y mayor crecedera de la productividá que'l restu de la Italia meridional. Como resultáu d'ello, el sector industrial de los Abruzos se expansionó rápido, especialmente n'inxeniería mecánica, l'equipu de tresporte y telecomunicaciones.[13] Nel añu 2003, el PIB per capita yeren 19 506 euros, esto ye, el 84% de la media nacional de 23 181 euros y destacando enforma sobre la media del sur (15 808 euros).[14]
La estructura de la producción na rexón reflexa'l tresformamientu de la economía de l'agricultura a la industria y los servicios. L'agricultura, qu'implica pequeñes parceles, trunfó a la de modernizase y ufiertar productos d'alta calidá. Producen vinu, ceberes, remolacha azucrera, pataques, aceitunes, hortolices, frutes y productos lácteos. Los productos tradicionales son el azafrán y regaliza. Anque la industria desenvolvióse fuertemente, caltién puntos débiles por cuenta de la esistencia de namái unos pocos negocios de gran tamañu al pie d'un enorme texíu de pequeñes y medianes industries.
Tanto la investigación pura como l'aplicada, llevar a cabu na rexón, onde hai grandes institutos y fábriques implicaes na investigación nos campos de la farmacia, biomedicina, electrónica, la aeroespacial y la física nuclear. La infraestructura industrial ta esvalixada por tola rexón en zones industriales que yá se mentaron, los más importantes de los cualos son Val Pescara, Val Sangro, Val Trigno, Val Vibrata y Conca del Fucino.
Una actividá adicional que merez destacar ye'l turismu de mar y monte, que ye de considerable importancia pa la economía de la rexón.[15] Los turistes vienen de la mesma Italia y otros países d'Europa. La riqueza de castiellos y ciudaes medievales, especialmente cerca de la ciudá de L'Aquila, valió-y el llamatu de "Abruzzoshire", por analoxía col llamátigu de "Chiantishire" que dacuando s'emplega pa referise a la contorna de Chianti na Toscana, pero los Abruzos entá queden un pocu apartaos del turismu de mases d'Italia.
La rexón tien 21 estaciones d'esquí con 368 km. de percorríos, toos a poques hores de Roma. La estación más desenvuelta ye Roccaraso, siguida per Campu Felice, y Campu Imperatore. Allugada na rexón más alta de los Apeninos, estes zones d'esquí tán a altores cuasi comparables a munches estaciones alpines. Por cuenta de la so proximidá al Adriáticu y les pautes de precipitaciones pel iviernu, de cutiu tienen más nieve que los Alpes. Los Abruzos son tamién populares pal esquí de travesía, especialmente na alta llanura de Campu Imperatore nel Gran Sasso según la Piana Grande na Majella.
El macizu del Gran Sasso tien el puntu más altu de la Península Italiana, Corno Grande, y el glaciar más meridional d'Europa, Il Calderone. El Corno Grande y el so vecín Corno Piccolo apurren una serie d'oportunidaes d'esguilaes, que van dende les más sencielles pa los novatos hasta los grandes espertos. Los picos menos conocíos de los Abruzos, especialmente les fasteres más sueves de la Majella, ufierten a los escaladores la oportunidá de xubir en solitariu.
La mariña de los Abruzos apurre munches sableres populares, ente elles Vasto na mariña meridional de los Abruzos; na mariña central tán Silvi Marina, que les sos arenes tán consideraes ente los meyores d'Italia, Giulianova, Francavilla al Mare y Pineto, y na mariña septentrional tán Alba Adriatica y Martinsicuro.
Nel pasáu, la rexón de los Abruzos yera bien conocida pola alzada, el movimientu migratoriu de les oveyes principalmente al sur escontra la rexón de Puglia mientres los fríos meses ivernizos.
Arte
Ente les munches ciudaes históriques de los Abruzos tán Sulmona al pie del macizu de Majella y conocida pol famosu poeta de l'Antigüedá, Ovidio; Scanno, una ciudá sobre una llomba al pie d'un llagu; Atri un pintorescu centru artísticu, y les ciudaes sobre llombes de Penne, Lanciano y Loreto Aprutino. Al norte de L'Aquila atópense les ruines de la ciudá romana d'Amiternum, onde nació l'historiador Salustio. Los dos museos más destacaos son el Muséu Nazionale d'Abruzzo en L'Aquila y el Muséu Cívicu de Sulmona.
Gastronomía
El platu de pasta más famosu de los Abruzos son los espaguetis o macarrones (maccherone) alla chitarra, que se faen con un preséu de cuerdes metáliques que dan forma a la pasta. Na mariña predominen los platos de pexe, como'l brodetto di pesce. Nel interior son más frecuentes los platos de carne de gochu o de corderu. Ente éstos atopen los arrosticini, una especie de pinchos morunos con carne d'oveya cortada en tacos.
Platos duces son el parrozzo, pastel con almendres y cubiertu de chocolate y los confeti típicos de Sulmona, que son almendres recubiertes por azucre.
Polo que se refier a los vinos, los Abruzos son famosos por producir el Montepulciano d'Abruzzo Colline Teramane; otros vinos de la rexón son el Trebbiano d'Abruzzo, el Montonico, el Tollum, el Controguerra, y tros vinos con indicación xeográfica típica. Ente los llicores atopamos el centerba, el Ratafià, el llicor al azafrán, el mostu cotto, l'Aurum llicor de Pescara fechu con aguardiente y peladura de naranxa, l'amaro de genciana, y el vino cotto. Otru potente llicor ye'l Cent'erbe, que se produz nos montes y ye de color verdosu.
Siendo una rexón de fuerte tradición pastoral, nun pueden faltar los quesos. Ente los principales tán Cacio di vacca bianca o caciotta di vacca, el Caciofiore aquilano o la Caciotta vaccina frentana. Tamién hai caciocavallo, pecorino y scamorza de lleche de vaca, de los Abruzos; tamién el marcetto: quesu pecorino esmagayáu y macerado en lleche d'oveya.
Un estudiu de la organización italiana Confesercenti nomó los Abruzos como la rexón italiana onde se come meyor según los xuicios de los turistes estranxeros que visitó Italia nel 2013.[16]
Dialeutos
Los dialeutos que se falen na rexón de los Abruzos pueden estremase en dos grupos principales:
- Dialeutu sabín, na provincia de L'Aquila (dialeutos del italianu central)
- Dialeutu abruzo (dialeutos del italianu meridional), que de la mesma s'estrema en: dialeutu adriáticu abruzo, na provincia de Teramo, Pescara y Chieti, que s'abandonó virtualmente na provincia d'Ascoli Piceno y el dialeutu occidental abruzo, na province de L'Aquila.
Universidaes
Hai trés universidaes nesta rexón: Universidá de L'Aquila, Universidá de Chieti (universidá G. D'Annunzio de Chieti y Pescara) y la Universidá de Teramo.
Deporte
Delfino Pescara 1936 ye l'únicu equipu de fútbol d'Abruzos que xubió a la Serie A d'Italia. Nos seis temporaes qu'apostó, salvar del descensu per única vegada en 1987/88, al acabar nel 14ᵘ puestu. Anguaño xuega na Serie B xunto a Virtus Lanciano.
Los Xuegos Mediterráneos de 2009 celebrar en Pescara. En tantu, la Interamnia World Cup ye un tornéu de balonmano que se realiza en Teramo dende 1972, onde compiten equipos infantiles y xuveniles de tol mundu.
La Gamuza Abrucés
San Vito Chietino
Caparina Apollo nel Gran Sasso
Campu Felice
Macizu de la Maiella
El Llagu de Scanno
Gran Sasso
Ortona
Prati di Tivo
Jabalies Abruceses
Monteferrante
Rocca Calascio
Fonte de les 99 Cannelle en L'Aquila
San Bernardino Basílica en L'Aquila
Basílica de Lanciano
Ilesia d'Annunziata in Sulmona
Sulmona
La fortaleza de Civitella ye'l monumentu más visitáu de los Abruzos[17]
Celano
Guardiagrele
Ortona
El Santuariu de Gabriel de la Doliosa
Monteodorisio
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
