From Wikipedia, the free encyclopedia
La lliteratura fenicio-púnica ye aquella escrita en feniciu, la llingua de les antigües civilizaciones de Fenicia y Cartago. Toa ella ta arrodiada d'un halo de misteriu polos pocos muertes que se caltuvieron: tou lo que resta ye una serie d'inscripciones, poques de les cualos tienen calter netamente lliterariu[1] (solo dalguna narración histórica, poemes, etc.),[2] monedes, fragmentos de la Historia de Sanjuniatón y del Tratáu de Magón, la traducción al griegu del viaxe de Hannón el Navegante y el testu del Poenulus de Plauto.[3] Sicasí, ye un fechu probáu que tantu en Fenicia como en Cartago hubo biblioteques y que los fenicios tuvieron una rica producción lliteraria heredera del pasáu cananéu, de la qu'obres como les redactaes por Filón de Biblos o Menandro d'Éfesu son una parte ínfima.[4][5]
L'historiador xudíu Flavio Josefo alude a los añales fenicios o tirios que supuestamente consultó pa redactar les sos obres históriques. Tamién Heródoto fala sobre la esistencia d'unos llibros de Biblos y una Historia de Tiru caltenida nel templu de Hércules-Melqart de Tiru.[4] Amás, ye posible atopar dellos retazos de la influencia exercida por ciertos escritos d'Ugarit en dellos llibros bíblicos, como pueden ser el Xénesis o'l llibru de Ruth, nos que se topen restos de composiciones poétiques de temática relixosa, según otres de índole política con un marcáu perfil propagandísticu o de naturaleza filosófica. Rufo Festo Avieno alude coles mesmes a unos vieyos añales púnicos de los qu'estrayería los sos informes sobre'l periplu d'Himilcón.[4] Ello ye que les fontes grecorromanes falen d'unos llibros púnicos salvaos in extremis del saquéu y quema a que foi sometida Cartago mientres dellos díes poles lexón d'Escipión l'Africanu na primavera del añu 146 e.C. Plinio indica nel so Historia natural qu'a la cayida de Cartago munches d'estes obres pasaron a los gobernantes númides y que'l Senáu romanu ordenó la traducción al llatín de dalguna d'elles, en concretu la obra agrícola de Magón, pa lo que se creó una comisión empobinada per Décimu Xunu Pisón.[4]
Agustín d'Hipona, que vivió ente los sieglos III y IV d. C., consideraba'l púnicu como una de les principales llingües «sapienciales», xunto al hebréu, el cananéu, el llatín y el griegu. Sobre la lliteratura en púnicu comentó nuna de les sos cartes: Quae lingua si improbatur abs te, nega Punicis Libris, ut a viris doctissimus proditur, multa sapienter esse mandata memoriae («Si refugues esta llingua, tas negando lo qu'almitieron munchos homes eruditos: son munches les coses que fueron sabiamente calteníes del olvidu gracies a llibros escritos en púnicu»).[6] P'Agustín esta lliteratura nun yera solo antigua, sinón tamién coetanea. Fala de abecedaria y salmos compuestos en púnicu y de que, ello ye que tantu donatistes como católicos neopúnicos escriben llibrinos en púnicu qu'axunten testimonios de les sagraes escritures. Llegóse a pensar qu'una parte importante de la Biblia llegó a traducise al neopúnico.[6]
Ye unu de los campos sobre'l que se tienen más datos, pos se sabe qu'una vegada terminada la III guerra púnica el Senáu de Roma decidió traducir al llatín un tratáu d'agronomía de calter enciclopédicu escritu por Magón, que foi consideráu por Columela como'l padre de l'Agronomía. Esti tratáu taba compuestu por 28 llibros de los que se caltuvieron 66 fragmentos.[7] El so conteníu entiende aspeutos de viticultura, topografía, medicina veterinaria, apicultura y arboristería frutal, arriendes d'indicaciones nes que defende que les propiedaes nun tendríen de ser bien estenses y que'l propietariu nun s'habría d'ausentar del llugar. De toes formes, Magón nun tuvo de ser l'únicu tratadista cartaxinés qu'incidió n'este mesma tema, una y bones Columela indica espresamente qu'esistíen dellos escritores que se centraron nesta cuestión, magar, salvo un tal Amílcar, nun fai nenguna matización sobre quién podíen ser nin sobre la fondura de los sos trabayos.[4]
Anque nun se tien apenes constancia, paez probable que s'escribieren escritos de tema filosófica, yá que se sabe que tantu en Cartago como en Gadir hubo escueles de corte platónicu y pitagóricu, corrientes que paecen gociar d'una amplia aceptación nel ámbitu feniciu colonial. Solo conocemos escritos de Moderato, de la escuela gaditana, qu'escribía en griegu.[4] A Sanjuniatón atribúyese-y un tratáu sobre filosofía del que nun queda más constancia que la simple mención.[8]
Los fragmentos que se caltuvieron de la obra de Sanjuniatón conformen el testu relixosu más estensu conocíu sobre la mitoloxía fenicia: una especie de Teogonía qu'inclúi pasaxes de cosmogonía, hestories heroiques, vida de los dioses y usu de rituales con culiebres.[9] Esiste amás una alusión de Plutarcu al respective de una serie de pergaminos de conteníu sagrao que fueron rescataos Cartago y escondíos so tierra, anque la veracidá d'esta información nun pudo ser confirmada.[4] Per otra parte, sábese que la lliteratura relixosa fenicia influyó fondamente'l rellatu bíblicu de Job.[10]
Polibio, nes sos Hestories fala claramente d'historiadores cartaginenses y Salustio afirma habese documentáu colos llibros púnicos del rei númida Hiempsal.[4] La obra histórica de Sanjuniatón, considerada la más estensa producida en feniciu, traducir al griegu nel sieglu II e.C., anque solo se caltuvo un llargu fragmentu que trata principalmente de temes relixoses.[8][9] Con tou, l'autenticidá de los testos atribuyíos a Sanjuniatón foi delles vegaes puesta en dulda, ensin que se llegara a un consensu claru.[7] Na lliteratura griega atopar hasta dempués del sieglu III e.C. abondoses alusiones a una Cosmogonía escrita por Mosco de Sidón nel sieglu XIV e.C.[7] Señalóse tamién la probable esistencia de biografíes sobre Aníbal; según Polibio y Titu Liviu, este fixo grabar en feniciu y griegu tales xestes l'añu 205 e.C. nel templu de Hera en Lacinio, siendo abondo probable que se llindara a siguir con una antigua tradición en función de la cual los xenerales cartaxineses solíen escribir les sos fazañes faciendo entrega de les mesmes a un santuariu por que les caltuviera.[4] Otru exemplu d'esti tipu de lliteratura ye una inscripción sobre tomar d'Agrigento nel añu 406 e.C., de la que se caltién un pequeñu fragmentu d'un testu que tuvo de ser mayor:[2]
| 𐤅𐤉𐤋𐤊 𐤓𐤁𐤌 𐤀𐤃𐤍𐤁𐤏𐤋 𐤁𐤍 𐤂𐤓𐤎𐤊𐤍 𐤄𐤓𐤁 𐤅𐤇𐤌𐤋𐤊𐤕 𐤁𐤍 𐤇𐤍𐤀 𐤄𐤓𐤁 𐤏𐤋𐤔 𐤅𐤕𐤌𐤊 𐤄𐤌𐤕𐤀𐤉𐤕 𐤀𐤂𐤓𐤂𐤍𐤕 𐤅𐤔𐤕 𐤄(𐤌)𐤕 𐤔𐤋𐤌 𐤃𐤋 𐤁𐤏𐤋 𐤍𐤅𐤎 | |
| wylk rbm ʾdnbʿl bn grskn hrb wḥmlkt bn ḥnʾ hrb ʿlš wtmk hmt ʾytʾgrgnt wšt h[m]t šlm dl bʿl nws | |
| El xeneral Idnibal, fíu de Gisco el Grande, y Himilcón, fíu de Hannón el Grande, partieron a l'amanecida, y tomaron Agrigento; y ellos [los agrigentinos] rindiéronse, incluyíos aquellos que fuxeren. | |
Atopáronse fragmentos de poemes fenicios qu'indiquen qu'ente otros xéneros, cultivábase la prosa rimada retórica y la narración poética de ritmu yámbico.[2]
Badnim garasth is on,
mysyrthim, bal serm ra;
sab siben Mycne,
is ab syth sath syby;
in aab sa[l]y(m) lo sal:
«un ath ab[dach]a!»De Adnim saqué al compañeru malváu,
de los Sirthis, a él, de mala fama;
(cuando) el nuesu exércitu arrodió Micne,
entós fixi a esi enemigu [el mio] cautivu;
L'enemigu pidió piedá pa sigo:
«¡Perdona al to esclavu!»
| 𐤋𐤀𐤋𐤀𐤌 𐤄𐤒𐤉𐤃𐤔 𐤋𐤔𐤀𐤕 𐤀𐤇𐤕 𐤔𐤌𐤌 𐤁𐤎𐤅𐤁 𐤌𐤋𐤊 𐤇𐤈𐤓 𐤌𐤉𐤎𐤊𐤓 𐤓𐤆𐤍 𐤉𐤌𐤌 𐤁𐤏𐤋 𐤇𐤓𐤃𐤕 𐤏𐤋 𐤂𐤁𐤓𐤕𐤌 | lilīm iqqiddīs laset ot semim Biswb mūlek Ḥṭr, Meskar rūzen yammīm Bal aradot al gubūratim |
| ¡Apondera'l nome del dios sagráu! Ḥṭr, rei del territoriu; Mescar, gobernante de los mares, el qu'inspira medrana por causa del so poder. | |
Nun se sabe apenes nada sobre la conocencia gramatical de los mesmos fenicios. Un manuscritu llatín, el Berne codex 123 indica que'l feniciu tenía 12 partes de la oración, los ocho tradicionales (sustantivu, pronome, verbu, axetivu, alverbiu, preposición, conxunción ya interxeición) más l'artículu, la manera impersonal», l'infinitivu y el xerundiu».[11] Per otra parte, Eusebio de Cesárea atribúi a Sanjuniatón l'autoría d'un tratáu tituláu Sobre l'alfabetu feniciu.[9]
Magar la fama de navegantes y esploradores de los fenicios, los dos únicos escritos que llegaron hasta l'actualidá son los rellatos de Hannón el Navegante y Himilcón. El rellatu orixinal de Hannón nun paez ser anterior al sieglu II e.C., siendo asina qu'inclusive llegó a plantegase si nun foi realizáu al destruyise Cartago. Ye interesante constatar que la historiografía griega y llatina paez desconocer per completu este viaxe antes de la cayida de la capital púnica. El periplu de Himilcón solo conozse por dellos comentarios que fai Avieno y que, según él, vendríen de antiguos añales púnicos a los qu'aportaría. Plantegóse tamién que'l rei Juba II basó les sos conocencies xeográfiques sobre les fontes del Nilu en llibros púnicos que caltenía na so corte, como recueye Amiano Marcelino, fontes qu'indicaben que l'orixe d'esti calce fluvial atopar nun monte de Mauritania. Daqué similar asocede colos saleos qu'esti monarca llevaría a cabu supuestamente nel archipiélagu canariu, espedición que recoyería Plinio: anque pola forma na que'l testu pliniano describe les islles queda claro qu'esistió un viaxe real hasta estes agües, na actualidá alderica si esta espedición atlántica foi llevada a cabu por Juba II o si, en realidá, esti monarca llindar a recoyer una serie de datos qu'atopó nos llibros cartaxineses qu'heredara de los sos antepasaos.[4] Pela so parte, Marín de Tiru, que vivió nel sieglu I d. C., foi consideráu por yá na so dómina como'l primera xeógrafu dignu de recibir l'apellativu de científicu.[12] A pesar de que la so obra orixinal sumió, Claudio Ptolomeo utilizar estensamente na redaición de la so Geographia.[12]
Nun hai noticies direutes al respeutu, pero sábese que los trataos internacionales que Roma robló con Cartago caltener nel Capitoliu en tables de bronce y débese suponer que los púnicos caltener igualmente. Sábese que'l tratáu realizáu l'añu 215 e.C. ente Aníbal y Filipo V de Macedonia redactar en griegu y púnicu y nél faía alusión a distintes divinidaes cartaxineses de tala forma que recuerda'l tratáu suscritu enforma sieglos antes ente Asarhadon y el rei de Tiru, lo que foi interpretáu como un signu de conservadorismu estatal que solo se puede esplicar pol caltenimientu a lo llargo de los sieglos d'estos documentos.[4]
Bastantes autores clásicos ya inclusive dellos contemporáneos defendieron la idea de que na Antigüedá solo los romanos desenvolvieren la so cultura lo suficiente como pa entender y traducir les obres grieges.[13] Paradóxicamente, ye precisamente na obra Poenulus del comediógrafu Plauto unu de los pocos sitios onde queda constancia de traducciones d'obres griegues al púnicu.[13] Cola puxanza de Cartago nel sieglu V e.C., el feniciu convertir nuna llingua de prestíu nel Mediterraneu, compitiendo col llatín y el griegu, lo que favoreció esti llabor traductor. Embaxo cítense dos fragmentos del Poenulus («El pequeñu púnicu»), traducción de la obra griega ὁ Καρχηδόνιος (ho Karkhēdónios, «el cartaxinés»), posiblemente del poeta Alexis de Turio (ca. 375-275 e. C.) y nes que Plauto incluyó fragmentos de la traducción d'esta mesma obra al púnicu, lo mesmo que de delles otres traducciones de que tuvo conocencia, a fin tantu de prestar a l'audiencia col soníu estrañu d'una llingua como que sirviera de pies pa xuegos de pallabres y errores de traducción:[13]
Acharistocles: Mu?
Milphio: Ponnim sycartim
Acharistocles: Bal umer! Iadata?Acaristocles: ¿Qué?
Milfión: ¿Recuerdes daqué de púnicu?
Acaristocles: ¡Nin una pallabra! ¿Sabes tu?
Megadorus: Neste ien. Neste dum et
Euclio: Al. Anec esti memMegadoro: Bebamos vinu; bebamos el sangre de la vide.
Euclión: Non, ¡yo voi beber agua!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
